Биыл қазақтың бас ақыны – Абайдың 175-ке келген мерейлі жылында Сәбит Мұқанов та 120 жаста! Мерейлі жасқа келген тұлғаны энциклопедияның хронология ізімен сыдыртып, “дежурный” сөздермен жазуға да болады.
Бірақ бүгінде Сәбит Мұқановқа ол – жол емес. Көзін көргендердің бірауыздан айтуына қарағанда, дарқандығы даладай, көңілі жас баладай Сәбеңнің ұлтқа сіңірген еңбегі, ұрпаққа қалдырған рухани мұрасы ұшан-теңіз. Соның барлығынан хабарсыз бүгінгі жастар Сәбит Мұқановты тек жазушы ғана деп таниды. Себебі, мектеп оқулықтарынан Сәбит Мұқановтың ысырыла-ысырыла шығып қалғаны қашан…? Ал жоғары оқу орындары классикалық стандарттық жүйеден айырылып қалғалы, “орыс ойына келгенін істейдінің” керімен жүр… Шындығында Сәбит Мұқанов – сан қырлы тұлға. Санқырлылығы сол, кейбір мұрасы әлі реттеліп те, зерттеліп те болған жоқ… Сәбең деген атты қарапайым халық Сәбит Мұқановқа жасы да, басы да жас кезінде-ақ берген. Жасыратыны жоқ, ол тұста Сәбеңнің өзі алдымен Сәкенге айтып, сонан соң өзі жетектеп әкеліп ортаға қосқан Ғабиті де, Ғабидені де әдебиет дейтін аламанның үзеңгісіне аяқ салғаны болмаса, Сәбит Мұқановсыз “тырп” ете алмайтын. Біздің мақсатымыз ат жарыстыру емес. Бірақ бірі білмей, енді бірі жақсы біле тұра “Сәбеңнің атына бәрі жарасадының” керімен жымысқы ойларын өткізбек болғаны қынжылтады. “Халық айтса қалт айтпайды”, – дегенге жүгінер болсақ, бүкіл қазақтың көңілінен шығып, сүйікті ұлына айналу үшін тек классик-жазушы болу аздық етеді. Қазірдің өзінде жасы дардай атағы нардай болғанмен, қадір-қасиеті ала-құла “классиктер” аз ба арамызда?.. Осы тұрғыдан алып қарағанда Сәбеңнің шоқтығы қаламдастарынан да, замандастарынан да әлдеқайда биік!
Сәбит Мұқанов – тума талант. Тума талант ешкімнен “қарызға” сөз де, бөз де сұрамайды. Көкейіне келген көлгөсір ойын төгіп-төгіп айтады да оның қайырымына қайрылып та қарамайды. Ал жасанды таланттар қиналып жазған еңбегін елемеген елдің есін алып әлек. Ол еленіп, ескерілгенге дейін тамыр-танысқа да, үкіметтің есігіне де дамыл жоқ. Ондайды халық көрмейді емес, көреді, білмейді емес, біледі. Сәбеңе бұл тұрғыдан замандастары да, қаламдастары да тіпті құрдастары да мін таға алмайды. Қайта есе жіберіп алғандардың көшін Сәбит Мұқанов бастап тұрған шығар. Басы дау мен дақпырттан арылмауының да бір себебі осында болса керек. Сондықтан Сәбең туралы сөзді ауырдың үстімен, жеңілдің астымен сипай айту ішіне сыр бүккен адамның ғана сөзі болуы мүмкін. Сәбит Мұқановтың бүгінгі жағдайына ол жөн емес.
Сонымен, Сәбит Мұқанов кім?! Сәбит Мұқанов, ең алдымен, классик жазушы! Оған ешкімнің дауы жоқ. Сәбит Мұқанов 73 жылдық ғұмырында қазақ әдебиетінің барлық жанрына қалам тартып, оқырмандарының махаббатына бөленген қазақтың ең сүйікті жазушысы! Сәбеңнің ең сүйікті жазушы екендігін дәлелдейтін оқырмандарымен арадағы хаттар. Сол хаттар қазір Мемлекеттік архивте 141 том болып сақтаулы. Оны Сәбең өз қолымен тапсырған. Хат тақырыбы әр алуан. Көркем шығармасын оқушы іздеп жүріп оқыса, еліктесе, ерінбей-жалықпай авторға хат жазса, жазушы бақыты деген сол емес пе?! Құдайға тәубе, қазақ ақын, жазушыдан кенде емес. Бірақ олардың бәріне бірдей мұндай бақ бұйырмаған. Ол басы ашық шындық. Ол хаттардың кейбірін Сәбең мұражайының директоры ақын Әділғазы Қайырбеков 2018 жылы құрастырып шығарды. Сәбеңе келген хатта, Сәбең жазған хатта амандық-саулықтан басталғанымен, ағыс арнасы әртүрлі. Бір хатта тарихи фактіге кездесесіз, бір хаттан саяси сыр ұғасыз. Ал енді бір хаттан Сәбеңнің мейірімді даусын естіп, ширығып шыға келесіз. Шәкәрім Құдайбердіұлы, Мағжан Жұмабаев, Қайым Мұхамедхановтардың Сәбит Мұқановқа жазғандары аты хат демесеңіз мөлдіреген мәдениет, тұнып тұрған тарих.
Мақаланың толық нұсқасын газетіміздің бүгінгі және келесі сандарынан оқи аласыздар.