Қолымда Зекеңнің – талантты ақын, аудармашы, журналист, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі Зейнолла Әкімжановтың 1993 жылы жарыққа шыққан «Жерұйық» деп аталатын жыр жинағы. Бұл – алғашқы кітабы. Қайтыс болғаннан кейін басылған «Оттай ыстық Отынағашпен» салыстыруға келмейді. Мұқабасы жұп-жұқа, 121 бет, 101 өлең ғана басылған. Қолға ұстауға келмейтіндей жұқа болғанымен, мазмұны терең. Бұл кітаптің салмақты екенін бір-екі бетін парақтасаң-ақ түсінесің. Әрі қарай ол оқырманын өзі тартып әкетері анық.
«Жерұйық» айшықты, өрнекті ойдан құралған өлеңдерден тұрады. Олардың кез келгені адамның бойын сергітіп, ойын ширатады. Байсалды байламдары дүниенің жаман-жақсысын саралап, бағалай білу керектігін білдіреді. Зейнолланың бойына ақындық өнер балдәурен бала кезінен дарығанын мектепке барған шағында жазған балапан өлеңдерінен аңғарасың:
«Амангелді деген ат,
Маған таныс, саған жат,
Сол ауылда туған жұрт, өлеңімнің дәмін тат.
Өзім туған ауыл, туыс-бауыр,
Қала деген жақсы дейді,
Ауыл екен тәуір».
Енді «Жерұйық» өлеңдер кітабы қалай шыққанына тоқталайын. Облыстық «Soltüstık Qazaqstan» газетінде Зекеңмен бір бөлімде 7-8 жыл бірге істедім. Сезімнің адамы болғандықтан, ақынның жанын біреу түсінеді, біреу түсінбейді. «Көңіл – қазы, көз – таразы» емес пе? Құлақ естіп, көзбен көрген жайларды айтып берейін. Зекең кез келген тақырыпта қамшы салдырмай, мүдірмей жаза беретін. Мүлт кеткен кезі жоқ. Аудармаға келгенде де алдына жан салмады. Білімді де, білгір болды, сөзге шешендігі өз алдына. Қазақ тілі, орыс тілі, жағрапия, тарих, әдебиет, спорт – бәріне де майталман еді. «…ғылыми атақ-дәреже иеленбесе де Зейнолла Әкімжанов қазақ, орыс және әлем әдебиетін біліп-тануда ешбір ғалымнан төмен емес, деңгейі биік. Соған қоса ол бірқатар ғылым салаларына да жетік екенін білемін. Ол – қазақтың талантты ақындарының қатарында! Жан- жақты энциклопедиялық білімдар азамат», – деп академик Зейнолла Қабдолов пікір білдірген екен.
Осы Зекең неге бір кітап шығармайды деген ой мені мазалайтын. Өлеңдері неге папкасында жатуы керек? Сол жылдары кейбіреулер кітап жазуға жарыса кірісті. Поэзияға бет бұрғандардың, оның қасиетін түсінбесе де, балбыр-батпақ, шалдыр-шатпақ өлең кітаптары жарыққа шығып жатты. Аяқ астынан ақындар пайда болды.
Кітап шығару керектігін есіне сала бердім, сала бердім. «Кезінде баспаханада істедім, кітап басуда кедергі болатын жайттар туындай қалса, басшыларын жақсы білемін», – деп те қоямын. Осылайша «Жерұйық» 1993 жылы өлеңсүйер оқырмандардың қолына жетті. Алғашқылардың қатарында кітабын маған сыйға тартты. Жұқа ғана мұқабасын ашсаңыз, бір шумақ өлең көзіңізге түседі.
«Бұл кітап тартуым ғой, Қошанға,
Құдай өзі қалап қосқан қосарға.
Бұл өмірді дария десек шалқыған,
Біз болайық, інішегім, қос арна!»
2001 жылдың 7-мамыры. Өзіміз қызмет ететін газет редакциясы. Таңертеңгі 9 сағат 15 минут. Лездеме. Редакторымыз – талайымызды тәрбиелеп, журналистік мамандыққа төселіп кетуімізге үйреткен қарымды қаламгер Бақыт Мүтәллапұлы Мұстафин. Менің қолымда бір парақ қағаз. Онда «Ақын З.Әкімжановтың 50 жасқа толуына байланысты орайластырылып отырған шаралар жоспары» деп жазылған. Жоспарға тындырылуға тиіс 10 мәселе енгізілді. Ақынды марапаттау, шығармаларын түрлі баспасөз басылымдарында жариялау, туған ауылында, аудан орталығында, қаламыздың оқу орындарында кездесулер өткізу жоспарланды. Бірақ жоғарыда аталған жоспардағы шаралар тегіс орындалмағанмен негізгілері жүзеге асырылды. Той тойланды.
Айтыс жайлы бір ауыз сөз. 1992 жылы Наурыз мейрамының шырайын ашқан айтыс өткені әлі есімде. Оған 10 ақын қатысты. Солардың қатарында орақ тілді, терең ойлы, айтары шымыр, арқалы ақын Зейнолла Әкімжанов та болды. Газетіміздегі осы айтысқа арналған көлемді мақалада: «Сонымен бас бәйгені Зейнолла Әкімжанов жеңіп алды. Оның жеңісі ешқандай дау туғызбайды. Сол күнгі айтыста одан асқан бір ақын болмады», – деп жазды журналист Болат Қожахметов. Бұдан 33 жыл бұрын өткен сол айтыста бас бәйгеге тұлпар тігілді. Оны Зекеңе облыстық агроөнеркәсіп комитеті төрағасының бірінші орынбасары Мәркен Ахметбеков тапсырды. Зекең көпқабатты үйде тұрғандықтан мені шақырып алып, көмектесуімді өтінді. Жылқыны жүк машинасымен Зейнолланың Борки кентінде тұратын ағасының үйіне апарғанымыз есімде. Ол одан кейін де облыстық, республикалық сайыстарда бәйгелі болды.
Бір жылдары редакцияның кәсіподақ ұйымын басқардым. Жанымдағы бұрышта сейф тұратын. Онда түрлі құжаттарға қоса, кәсіподақ мүшелерінен ай сайын жиналатын жарналар да сақталады. Тамағы жыбырлайтындар жұмыс аяқталар кезде біздің бөлімді жағалайды. Беттерін қайтармайсың. Мәлік Мұқанов ағам ондай басқосуда менің қойған мұртымды мақтай жөнелетін. «Мұрт қойсаңдар Қошан сияқты қойыңдар, әйтпесе, қырып тастаңдар» дейтін. Зекеңнің мына бір шумағында сейф те, мұрт та аталады:
«Томпиған бұл Қошанның ұрты қандай,
Сол ұртқа желімделген мұрты дардай.
Әттең, ол басын жазып алар еді-ау,
Сейфтің келіпті ғой кілтін алмай».
Ақынның жасын сұрамайды, өйткені, оның өмірге келген жылы мен кеткен жылы болмайды. Өлең мен өнегесі артында қанша жасаса, ақынның өмірі де сонша жасайды. Олай болса, жүрегі жырға толған Зейнолла Рамазанұлының жазғандары кейінгі ұрпаққа мұра болып қала беретіні анық. Алла Тағала оған көп жасауды бұйыртпады. 1951 жылы 1 шілдеде өмірге келіп, 2020 жылдың 25 шілдесінде дүниеден өтті. 69 жыл ғұмыр кешті. Ақ алмастай ақын, қаламы қолынан бір сәт түспеген қарымды қаламгер о дүниелік болып, көзден кетсе де, көңілден кетпейді.
Қошан ҚАЛИ,
Журналистер одағының мүшесі.
СУРЕТТЕ: Қ.Қали (сол жақта), З.Әкімжанов (ортада) және Т.Зікірин (оң жақта).