Былтырғы күзгі жиын-терім науқаны жергілікті диқандарды біраз әбігерге салғаны белгілі. Қыркүйекте толассыз жауған жауын-шашын орташа көпжылдық көрсеткіштен едәуір асып, астықтың бір бөлігі шіріп кетті. Шаруалардың бір жылғы еңбегі зая кетіп, олардың қосымша шығынға ұшырағаны тағы бар. Биылғы жағдай қандай?
Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының деректеріне сүйенсек, биыл өңірдегі 3 023,2 мың гектар жерге дәнді дақылдар егілген. Оның 2 693,9 мың гектары немесе 89,1 пайызы – жақсы жағдайда, ал 329,3 мың гектары немесе 10,9 пайызы – қанағаттанарлық деңгейде деп бағалануда.
«Қазгидромет» мамандарының болжамы бойынша, жаздың соңы мен күздің басында жалпы ауа райы салыстырмалы түрде тұрақты болмақ, алайда қыркүйек айында жауын-шашын мол түседі деп болжануда. «Жауын жиын- терім науқанына айтарлықтай кедергі келтіруі мүмкін», – дейді «Қазгидромет» республикалық мемлекеттік кәсіпорыны Солтүстік Қазақстан облысы бойынша филиалы директорының орынбасары Наталья Левина.
Ауыл шаруашылығы министрлігінің мәліметінше, еліміз бойынша астықты сақтау қоймаларының жалпы қуаттылығы – 30,9 млн. тонна. Оның 13,5 млн. тоннасы – жұмыс істеп тұрған лицензияланған астық қабылдау кәсіпорындарына тиесілі, ал 17,4 млн. тоннасы – ауыл шаруашылығы өндірушілерінің жеке қоймалары. Біздің өңірде қоймалардың сыйымдылығы 6,9 млн. (46 элеваторда – 3,2 млн., агроқұрылымдар мен шаруашылықтарда – 3,7 млн. тонна) тоннаны құрайды.
Бір қарағанда бұл көлем жеткілікті сияқты көрінгенімен, іс жүзінде аз екенін көрсетіп отыр. Мәселен, былтырғы жиын-терім науқанында кейбір аудандарда жиналған астық уақытылы элеваторларға жеткізілмей, ашық аспан астында үйіліп жатты. Күзгі жауын-шашын мен жоғары ылғалдылық салдарынан өнімнің бір бөлігі шіріп, мал азығына ғана жарады. Мұндай жағдай шаруалардың қаржылық шығынын арттырып қана қоймай, облыстың астық қоры мен экспорттық әлеуетіне де елеулі нұқсан келтірді.
Бұл мәселе қоғам назарынан да тыс қалған жоқ. Кәсіпкерлер тіпті әлеуметтік желі арқылы Президентке тікелей жүгінген жағдайлар орын алды. Олар астық сақтау инфрақұрылымын кеңейту, элеваторларды автоматтандыру, кептіру қондырғыларын көбейту қажеттігін баса айтты. Мамандар да бұл мәселені тек маусымдық науқан кезінде емес, жыл бойы жүйелі түрде шешу керек деп санайды, өйткені жиналған астықты сақтау – өнім сапасын және шаруалар еңбегінің өтеуін қамтамасыз ететін басты фактор.
Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Дәурен Токужиновтың айтуынша, орақ науқаны кезінде элеваторлардағы жағдай күнде өзгеріп отырады. Қазіргі таңда облыстың астық қабылдау орындары бір күнде шамамен 150-160 мың тонна өнім қабылдай алады. Мысалы, Тимирязев, Ақжар, Ғабит Мүсірепов атындағы, Аққайың аудандары мен Петропавл қаласындағы элеваторлар биыл астықты еркін қабылдайды деп жоспарлануда. Айыртау ауданында лицензияланған 5 астық қабылдау пункті бар, соның ішінде «Уголки» ЖШС бір күнде 2 мың тонна, ал «Баянтай» ЖШС 2,5 мың тонна қабылдауға қауқарлы.
Алайда элеваторлардың қабылдау қуаты ғана емес, ауа райының өзгермелі сипаты да негізгі қауіп саналады. А.И.Бараев атындағы астық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығының басқарма басшысы Тимур Савиннің айтуынша, еліміздің солтүстік аймақтарында күзгі жауын-шашын тұрақты сипат ала бастаған. Бұл жағдайда ауыл шаруашылығы классикалық әдістермен жұмыс істей алмайды, сондықтан ылғалға төзімді сұрыптарды көбейту және егін жинау техникасын жа ңарту негізгі шешімдердің бірі саналады.
М.Қозыбаев атындағы СҚУ агротехнология факультетінің аға оқытушысы Фариза Қайыргелдіқызы да осы пікірді қуаттап, ылғалдылыққа төзімді, тез пісетін жаңа сұрыптарды сынақтан өткізу, астықты сақтау және кептірудің жаңа әдістерін енгізу қажеттігін атап өтті.
Сарапшылардың пікірінше, бұл түйткілді шешу үшін шетелдік тәжірибелерге де сүйенген абзал. Мысалы, АҚШ-та автоматты бақылау жүйесімен жабдықталған, фермерлер астықты бірден сатпай, нарықтық баға тұрақтанғанға дейін сақтайды. Австралия мен Аргентина сияқты ірі астық экспорттаушы елдер де ерекше тәжірибеге ие. Австралия құрғақ климат жағдайында табиғи кептіру әдістерін қолданса, Аргентина элеваторларында ылғал мен температура автоматты түрде бақыланады.
«Шетелдік автоматты ылғал мен температураны бақылау жүйесін енгізу, элеваторлар мен заманауи кептіргіштерді пайдалану, сапаны тұрақты мониторингілеу және халықаралық стандарттарға бейімделу сынды оң тәжірибелердің берері мол. Өңірде биыл ылғалдылық деңгейінің қалыпты нормадан жоғары болуы мұндай шаралардың маңызын арттыра түсуде. Жергілікті элеваторлар мен астық сақтау орындары әлі толық автоматтандырылмаған, ал кейбір ірі шаруашылықтарда заманауи кептіргіш қондырғылары жеткіліксіз», – дейді Фариза Қайыргелдіқызы.
Бұл ретте шаруашылықтарды заманауи техникамен қамтамасыз ету де маңызды рөл атқарады. Биылғы жылдың алғашқы жартысында елімізде 4 мыңға жуық трактор және 441 астық жинайтын комбайн құрастырылған. Жыл соңына дейін 10 мыңнан астам ауыл шаруашылығы техникасын шығару жоспарланып отыр, бұл өткен жылмен салыстырғанда 27 пайызға көп. Лизингтік бағдарламалардың арқасында отандық өндірушілер ішкі нарық қажеттілігінің 90 пайызын қамтамасыз ете алады деп күтілуде.
Жергілікті шаруалар үшін басты сынақ – табиғаттың тосын мінезі. Былтырғыдай жиын-терімнің дер кезінде өтпеуі, астықтың шіріп кетуі және қосымша шығындардың қайталану қаупі биыл да бар. Дегенмен алдын ала жасалған шаралар толық көлемде іске асса, биылғы күзгі орақ былтырғыдай шығынға ұшырамай, сәтті өтуі тиіс. Жаз бойы жайқала өскен егінді шашау шығармай жинап алу – тек диқанның ғана емес, бүкіл елдің азық-түлік қауіпсіздігіне қатысты мәселе.
Ләзиза МЫРЗАНТАЙҚЫЗЫ,
«Soltüstık Qazaqstan».