Журналистика саласында ұзақ жылдар бойы еңбек еткен Сағындық Рахымжан кәсіби қызметтің әр саласында қалам тартып, бірнеше ақпарат құралында тер төкті. Бұған дейін «Дөңдегі ауыл» кітабы жарық көрген оның күні кеше «Сағыныш дәптері» атты жаңа жинағы оқырман қолына тиді. Бұқаралық ақпарат құралдары қызметкерлері күні қарсаңында Сағындық Сәбитұлынан алынған сұхбатты назарларыңызға ұсынып отырмыз.
– Қабырғалы қаламгер Оралхан Бөкей: «Журналистика – жол үстіндегі әдебиет» депті. Екі салада да еңбек еткен адам ретінде осы екі ұғымның шекарасы қай жерде түйіседі деп ойлайсыз?
– Батыста журналистикаға жазушылық жолдағы өтпелі бекет сияқты қарайды. Күнделікті ақпаратты сұрыптап, шұғыл жазу үстінде қалыптасқан кәсіби дағды шығарма жазғанда да кәдеге асады. Маған журналистиканың бергені көп. Жұмыс барысында сан түрлі адамдармен таныстым, мінез-құлықтарын таныдым. Осының бәрі кейінгі туындыларымның бір бөлшегіне айналды. Медианың әр саласының өзіндік ерекшелігі бар. Телеарнадағы 20 жылым іссапармен өтіпті. Бір ағамыз айтқандай, телеарнаның тілі – «тақ-тұқ». Ал жазуды үйрену үшін газетте жұмыс істеген дұрыс. Өзім облыстық газетте екі жыл еңбек етіп, көп нәрсені үйрендім. Ең бастысы жазуды меңгердім. Бұл жазушы үшін де қажет дағды. Аталған екі саланың айырмашылығы да бар. Журналистің материалы қоғамның қажеттілігін өтеу үшін жазылады. Ал қаламгер өз туындысын зергер сынды безендіріп, көркемдеуге тырысады. Оның жазғаны болашаққа қызмет етеді.
– Қазіргідей алмағайып заманда журналистер қайтсе уақыт ағымына ілесе алады?
– Бүгінде телефон ұстайтындардың барлығы қысқа-нұсқа ақпаратты жылдам алғысы келеді. Өкінішке қарай, газетке үңілген оқырман сирек. Сайттағы шағын ақпаратқа үйренген жастар құлаштай мақала оқымақ түгіл, телеарнадағы бір жарым минуттық сюжетті көруге ерінеді. Алайда ғаламтордағы қысқа ғана ақпаратта газеттегідей салыстыру, мәселені тереңнен қаузау жоқ. Журналистердің жауапкершілігі де жеңілдей түскен. Оқырман тарапынан да сұраныс пен талап аз. Десе де түптің түбінде қазақ баспасөзі, телеарнасы мен радиосы өз тұғырына қонады деп ойлаймын. Зерделі, жаңаға құмар жастар өсіп келеді. Толғаулы мақалалар сондай жастардың біреуінің ойына қозғау салса, жұмыстың жемісі сол.
– Бүгінгі БАҚ өкілдері, қаламгерлер де мемлекеттік қолдаудың аздығын жиі айтады. Енді біреулер нарық заманында әркім өз күнін өзі көруі керек деген көзқараста. Сіздің ұстанымыңыз қандай?
– Әдебиет те, журналистика да – мемлекеттің идеологиялық саясатының басым бағыттары. Сондықтан оларды қолдаудан қақпауымыз керек деп санаймын. Алайда бұрынғыдай мемлекетке алақан жайып, қолдауына арқа сүйеп отыратын кезең келмеске кетті. Сондықтан шығармашыл қауым заман талабына бейімделе білуі керек. Бұл бағытта үлгі боларлық жобалар да бар.
Журналисттер демократияның сақшысы болуы керек. Ал мемлекет тарапынан олардың шығармашылық еркіндігіне жағдай жасалуы тиіс.
– Күні кеше «Сағыныш дәптері» атты екінші кітабыңыз жарық көрді. Қаламгер үшін ең қиыны жақын адамы туралы жазу деп жатады ғой. Әңгімелеріңіздің негізгі тақырыбына атаңыз бен әжеңізді арқау етіп аласыз. Олар туралы жазудың ауыртпалығы бар ма?
– Атам мен апамның асыл бейнесі, іс-әрекеті жадымда қатталып қалған. Қанша уақыт өтсе де олар мен үшін биіктегі тұлға саналады. Әркімнің өмірінде үлгі тұтып, тәлім алатын адамдар болады. Мен үшін атам мен апам сондай жандар. Ойымда олар жайлы тек жылы естеліктер қалыпты. Сол бір алаңсыз күндерге деген сағыныш менің қолыма қалам алдыртты деп ойлаймын. Шығармашылықтың өзі қандай да бір сезімнен туындайды ғой. Менің сезімдерім атам мен апам туралы әңгімелер жазуыма себеп болды. Сондықтан бұл тақырып мен үшін қиындық тудырды деп айта алмаймын. Ешкім де қолына мына тақырыпты жаза қояйын деген мақсатпен қалам алмайды. Жылдар бойы іште жүрген сағыныш сезімі пісіп-жетіліп, уағы туғанда шығармаға айналады. Әлдебір күш авторды күнделікті күйбең тірліктен суырып алып, жазу үстеліне отырғызады. Шабыт деп жүргеніміз де осы шығар.
Жазғандарымның бәрі өзім куәгер болған оқиғалар. Қандай бір жайды ойдан шығарып немесе біреуден естігенімді жазған емеспін. Сол кездегі оқиғаларды қалай қабылдасам, солай қағазға түсірдім.
– Белгілі сыншы В.Белинский қаламгерлікті ұжымдық құбылыс ретінде түсіндірген екен. Сіздің жазушы болуыңызға әсер еткен орта бар ма? Әлде Ф.Достоевский сынды «менің ортам – кітап» деген ұстанымдасыз ба?
Еуропада «Ақындар провинцияда туып, Парижде өледі» деген пайым бар. Осы үрдіс бізде де байқалады. Заманында мықтылардың бәрі Алматыға ағылды. Қазір өңірлерде әдеби өмір қыз-қыз қайнап жатыр деп айта алмаймын. Десе де қиянда жатып-ақ құнды шығармалар жазған қаламгерлер бар. Өмірден өткен Мархабат Байғұт, оқырманның сүйіктісіне айналған Тынымбай Нұрмағамбетов соның дәлелі. Қызылжардағы Жарасбай Сүлейменов, Жақсыбай Самрат ағаларымыз да өз биігіне шыққан жазушылар. Өкініштісі бізде бір- біріміздің шығармамызды талдау, сынау, баға беру жоқ. Бұған бәсекенің жоқтығы да әсер етуі мүмкін. Сондықтан әрқайсысымыз өз мүмкіндігімізше шығармашылықпен шұғылданып келеміз.
Мен өзімді әкемнің санасында, жүрегінің түбінде сақтап қойған әңгімесінің кейіпкері сезінемін. Әр әке балам менен озсыншы деп тілейді, бірақ әр бала әкем өз биігінде қалсыншы дейді екен. Соған анық көзім жетті. Шалдың баласы болып, әкемді аға тұтсам да, ол мені іні көрсе де, тұңғыш баласына бере алмаған махаббаты жүрегінде екенін сеземін.
Сұхбаттасқан
Диас АЯҒАН,
«Soltüstık Qazaqstan».