Дүниежүзінде жылыжай шаруашылығы бойынша ондаған жыл бойы көш бастап келе жатқан ел – Нидерланды. Бар аумағы Солтүстік Қазақстан облысының жартысына да жетпейтін мемлекеттегі жылыжайлардың көлемі 10 мың гектардан асады. Ал аумағы бойынша Нидерландыны 65 рет орап алатын Қазақстандағы жылыжай көлемі небәрі 1,3 мың гектар ғана. Еліміздің бір облысына да жетпейтін қарт құрлық төріндегі мемлекет ілгері технологияның арқасында көкөніс сату бойынша әлемде екінші орынға шығып отыр.
Еліміздегі жылыжайлардың жартысынан көбі Түркістан облысында орналасқан. Одан кейінгі сатыда Шымкент қаласы мен Алматы облысы тұр. Ал біздің облыстағы жылыжайлардың жалпы көлемі оңтүстік өңірлердегі бір ірі шаруашылықтың жеріндей ғана.
Өңірде жалпы қуаттылығы 3,1 мың тонна болатын, жалпы ауданы 11,1 гектар 6 жылыжай шаруашылығы жұмыс істейді. 2024 жылы өңірдің барлық жылыжайларынан 3,1 тонна көкөніс жиналды. 2023 жылдың желтоқсанында жалпы аумағы 3,7 гектар болатын «Зеленый Север» серіктестігі іске қосылды.
Өңірде жабық өсімдік шаруашылығын қолдайтын арнайы бағдарламалар жоқ. Десе де кәсіпкерлікті қолдау шараларына сай салынған нысанға инженерлік желілер тарту мемлекет қаражаты есебінен өтеледі. Ал оңтүстік облыстарда фермерлерді қолдайтын жергілікті жобалар бар. Мысалы Алматы облысында кәсіпкерлер өндірістік жылыжайдың әр гектарына 8,1 млн., ал фермерлік жылыжайдың әр гектарына 4,8 млн. теңге субсидия алады. Мұнда жылыжай көкөністері басымдық берілген өнім түрі ретінде ерекше қолдауға ие. Түркістан облысы мен Шымкент қаласында да осындай бағдарлама бар. Ал Жамбыл облысындағы жылыжай иелері әр гектар үшін 3-5 млн. теңге аралығында субсидия алып келеді. Оның үстіне көмір, коммуналдық шығындар, тыңайтқыштар мен пестицидтерге жеңілдіктер бар. Осы шаралардың арқасында оңтүстік шаруалары енді-енді аяққа тұрып келе жатқанда, қысы қатты, ауа райы құбылмалы, арнайы бағдарламалары жоқ теріскейде тың саланы дамыту үшін қыруар жұмыс атқарылуы керек екені белгілі.
Мемлекеттің қамқорлығы мен ғалымдардың белсенді жұмысынсыз өз- өзімізді көкөніспен қамтамасыз етуіміз екіталай. Мұны ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы Мұхтар Әшірбеков те растап отыр.
– Өңірдегі диқандарға көрген-білгенімді айтып, кеңес беріп тұрамын. Солтүстік Қазақстанда көкөністен картоп, қызылша, сәбіз өсірген ыңғайлы. Жылы мерзім қысқа болғандықтан тез пісетін дақылдарды таңдаған дұрыс. Тайынша ауданында бір кәсіпкер кеңес беруімді өтінді. Оған да ақыл-кеңесімді айттым. Бізге қыстық және көктемдік жылыжаймен айналысқан тиімді. Өйткені күзде оңтүстіктен арзан бағамен жеткілікті көкөніс жеткізіліп, жергілікті өнім бәсекеге төтеп бере алмауы мүмкін. Мұндағы вегетациялық мерзім өте қысқа. Ал қыс, көктем мезгілінде өз-өзімізді көкөніспен қамтудың маңыздылығы жоғары. Ғылымның мүмкіндігі шексіз. Инновацияны дұрыс пайдалана алсақ, қандай жағдайда да мол өнім жинауға болады, – дейді ғалым.
Өңірде осы салада қолдау тапқан ең ірі жобалардың бірі – «Зеленый Север» жылыжайы. Жобаға салынған 7,2 млрд. теңге инвестицияның 6 миллиардын «Солтүстік» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы қаржыландырған. Аумағы 3,7 гектар болатын төртінші буынды заманауи кешен Қызылжар халқының 30 пайызын көкөніспен қамти алады.
– Біз жылыжай үшін жасанды жарықтың астында өсуге қолайлы тұқымдар таңдадық. Гибридтерді дұрыс таңдаған жағдайда өнімнің дәмінде де айтарлықтай айырмашылық болмайды. Тиісті агротехнология арқылы ашық аспан астында өскендей дәмді өнім алуға болады. Бұл ретте өңірдің ерекшелігін де ескеру керек. Жылыжай салу қосымша жабдықтарды қажет етеді. Кешен қаладағы №2 ЖЭС-тің буымен жылытылады. Шетелден, оңтүстіктен қандай өнім әкелінсе, біздегі қияр мен қызанақ та дәл сондай, – дейді серіктестік директоры Екатерина Асаенок.
Өңірде шағын жылыжай өндірісінің жолын тапқандар бар. Мәселен, Айыртау ауданының Имантау ауылындағы тұрғындар жаппай гүл өсіріп, пайдаға кенеліп отыр. Ондағы жүзден аса тұрғын ауласындағы шағын жылыжайдан нәпақа тауып, бірнеше адамды жұмыспен қамтуда. Осылайша олар тың салаға маманданудың сәтті үлгісін көрсетіп келеді.
Диас АЯҒАН,
«Soltüstık Qazaqstan».