1989 жылы КСРО халық саны бойынша әлем елдерінің арасында үшінші орынға шығып, АҚШ-ты артқа тастады. Одақ тарағаннан кейін демографиялық көрсеткіштерде айқын айырмашылықтар байқала бастады. Соңғы 33 жыл ішінде посткеңестік елдердің алтауында халық саны өсіп, тоғызында көрсеткіштер кері кеткен. Демографиялық өсім Өзбекстан, Қазақстан, Түркіменстан, Қырғызстан, Тәжікстан сияқты Орта Азия елдері мен Әзірбайжанда қарқын алған.
Байқап отырғанымыздай бұрынғы кеңестік аумақтағы түркітілдес елдердің демографиялық ахуалы әлдеқайда жақсарған. Осы уақыт аралығында Әзірбайжан халқы 88 пайызға көбейіп, 10 миллионға жеткен. Пайызға шаққандағы рейтингтің екінші орнына Өзбекстан тұрақтап, олар 79 пайызбен 37 миллионнан асқан. Көршілес Түркіменстанда да халық саны 3,7- ден 6,3 миллионға жеткен. Қырғызстан халқы 65, Тәжікстан халқы 43 пайызға көбейсе, Қазақстандағы өсім — 23 пайыз. Жалпы 33 жылдағы аталған алты елдегі адам саны 10 миллионға артқан. Егер 1991 жылы түркітілдес республикалардың халқы Кеңес одағының 20 пайызын құраса, 2024 жылы посткеңестік елдердің әр үшінші адамы түркі мемлекеттерінде тұрады екен. Бұдан бөлек, аталған елдерде жергілікті титулды ұлттардың да үлесі артқан. Мысалы 1989 жылы Қазақстандағы қазақтардың үлесі 40 пайызға жетпесе, соңғы деректер бойынша 70 пайыздан асқан. Әзірбайжандардың өз еліндегі үлесі тоқсан пайыздан көп. Одақ тарар тұста Қырғызстандағы екі тұрғынның бірі қырғыз болса, бүгінде бес адамның төртеуі жергілікті ұлт өкілі саналады. Жалпы тәуелсіздік жылдары барлық 15 мемлекетте орыстардың үлесі азайғаны байқалады.
Ал бұрында одақ құрамында болған өзге елдерде халық саны 1991 жылмен салыстырғанда азайған. Антирекордты 44 пайызбен Молдова бастап тұр. Түрлі себептермен Украина халқы да 27 пайызға кеміген. Грузия, Литва, Латвияда бұл көрсеткіш 20-30 пайыз арасында. Ресей, Беларусь, Армения мен Эстониядағы жағдай да көңіл көншітпейді.
Диас АЯҒАН,
“Soltüstık Qazaqstan”.