«Soltüstık Qazaqstan»

PDF

ТАМАҚ МӘЗІРІ ТАЛАПҚА САЙ МА?

Бұл сауал мектеп асханаларын жалға алып отырған кәсіпкерлерді жете ойландыра қоймайтын секілді. Оған облыстық кәсіпкерлер палатасында мектептерге тамақта­нудың жаңа стандартын енгізу мә­селелері сөз болған жиында көз жеткізгендей болдық.

Зерттеулер көрсеткендей, елімізде 6 мен 9 жас аралығындағы балалар арасында семіздікке шал­дығу көрсеткіші 20,6 пайызға жет­кен. Сегіз жастағы оқушыларда ар­тық салмақ өткен жылмен (18,7 па­йыз) салыстырғанда 24,2 пайызға артқан. Қант диабеті, жүрек ақауы тағы басқа созылмалы аурулар кө­бейген. Тұздың тәуліктік тұтыну мөлшері нормадағы 5 грамның ор­нына 17 грамға дейін жеткен.

Қант та, зиянды май да тым көп қол­данылады. Жағымсыз динамика әлі күнге дейін жалғасып келеді. 1,7 млн. мектеп оқушысына арналған тегін тамақтанды­ру ескірген жүйемен қаржыландырыла­ды. Тағамның 50 пайызына дейін желін­бей, қоқысқа тасталуы сапаның да, таң­дау мүмкіндігінің де қандай деңгейде екенін көрсетіп отыр. Осы себепті оқу­шылардың дені фастфуд, гамбургер, хот-дог, пицца, чипсы секілді тәтті, бірақ құ­рамында зиянды қоспалар көп, қоректік заттар аз тағамдарды, сондай-ақ энергетикалық сусындарды талғажау еткенді жөн көреді. Осы тақылеттес факторлар, айналып келгенде, әлі буыны қата қой­маған ағзаның дамуын тежеп, бұзылу қаупін арттырары сөзсіз.

Бұл – біз көтеріп отырған мәселенің бір жағы. Жұртшылық Маңғыстау облы­сында орын алған, яғни 400 баланың та­мақтан жаппай улану оқиғасын әлі ұмыта қойған жоқ. Өрескел санитарлық заң бұ­зушылықтарға жол беру салдарынан да­йындалған тағамда патогенді бактерия­лар кездескен. Мектеп асханасында жұ­мыс істейтін қызметкерлерден стафила­кок таяқшалары табылған, кей аспаздар­дың медициналық тексеруден өтпегені анықталған. Петропавл қаласындағы білім ошақтарын тексеру барысында ба­лаларға көгеріп кеткен нанның берілгені, ас мәзірі газдалған сусындармен, майо­нез, маргарин сияқты зиянды тағамдар­мен толықтырылғаны, рационнан көкөніс, жеміс-жидек азайтылғаны, бір сөз­бен айтқанда, ас әзірлеу тәртібінің өрес­кел бұзылғаны және де төрт аспаздың орнына бір адамның ғана жұмыс істегені, санитарлық кітапшасының болмай шық­қаны қоғам тарапынан өткір сынға ұшы­рап, оның ақыры мектеп әкімшілігінің төрт білім ошағын жалға алып отырған кәсіпкерді сотқа беруімен аяқталған. Өңірде артық салмақ дімкәстігіне шал­дыққан балалардың үлесі республика бо­йынша жоғары. Бұдан кейін тамақ сапа­сы жөнінде не айтуға болады?

Президент Маңғыстау облысының әлеуметтік-экономикалық дамуына қа­тысты кеңес өткізгенде: «Балалардың та­мақтан жаппай улану деректері азаймай тұр. Бұл – әбден ұят нәрсе. Былтыр 400-ден астам, биыл 42 бала зардап шеккен. Бұл оқиғалар мектептерде азық-түлік қауіпсіздігі сақталмай жатқанын көрсе­теді. Үкіметке жауапты мемлекеттік ор­гандармен бірлесіп, оқушылардың қауіпсіздігін қатаң бақылауға алуды тап­сырамын. Білім беру мекемелері қызмет көрсететін ұйымдармен сапалы әрі нақты жұмыс жүргізуі керек», – деп атап көрсет­кен болатын. Осы нұсқауға сәйкес, Үкі­мет 2025 жылғы №320 қаулысына оқу­шыларды тамақтандыруды ұйымдастыру талаптарымен үйлесетін бірқатар жаңа­шылдықтар енгізді. Денсаулық сақтау, Оқу-ағарту министрліктері, Қазақ та­мақтану академиясы, ЮНИСЕФ және ДДҰ-ның қатысуымен мектеп оқушыла­ры үшін, заманауи халықаралық шарттар жете ескеріле отырып, жаңа тамақтану стандарты әзірленді. Ондағы басты мақ­сат – қантты тұтынуды 3,6 есе, тұзды 5 есеге азайту арқылы балалардың дұрыс әрі қолжетімді тамақтануын толық қам­тамасыз ету, тамақтануды ұйымдастыру деңгейіне қаншалықты көңіл толатынды­ғын анықтау. Бұдан бөлек, тамақтануды ұйымдастыру жүйесінің тиімділігін бағалау үшін алғаш рет «Жеуге жарамсыздық индексі» енгізілді. Сарапшылар стан­дартты қатаң сақтау семіздікті – 10-15, ІІ типті қант диабетін – 10-20, артериялық гипертензияны – 8-18, басқа созылмалы ауруларды 5-15 пайызға төмендететінін, сонымен қатар оқу үлгерімін жақсарта­тынын алға тартып отыр.

«Жаңа стандарттың артықшылықта­ры көп. Олардың бастылары – тұз, қант және майды тұтынуды азайту, көкөніс пен жемісті, ет түрлерін (оның ішінде жылқы еті) көбейту, табиғи емес тағамдар мен зиянды өнімдерді (шұжық, ысталған ет, қант қосылған шырындар, т.б.) мәзір­ден алып тастау. Бұл өзгерістер балалар­дың денсаулығын нығайтып, семіздік, қант диабеті мен жүрек-қан тамырлары ауруларының алдын алуға бағытталған», – дейді жергілікті сарапшылардың бірі Айжан Ысқақова.

Облыстық білім басқармасының мәліметінше, өңірде асханасы жоқ 12 мектеп бар, оның 4-еуі облыс орталы­ғында орналасқан. Осы білім ошақтарында оқушылар қалай тамақтанады де­ген күрделі сұрақ туындайды. Өйткені Оқу-ағарту министрі Ғани Бейсембаев тілге тиек еткендей, асханасы жоқ 669 мектепте тамақтандырудың кейтеринг қызметі, модульді асханалар құру, бу­феттік тамақтану тәсілдерін ұйымдасты­рудың ауылы әзірге алыс секілді. Бұл мә­селе жуырда облыстық кәсіпкерлер пала­тасында да талқыланды.

Кәсіпкерлер жаңа талаптармен мүл­дем келіспейтіндерін еш бүкпесіз білдір­генімен, қарсылықтың түп тамыры тек өз қамдарын күйттегендей әсер қалдырды. Қала мектептеріне қызмет көрсететін 20-ға жуық шағын бизнес субъектісі 2023 жылы мектеп асханаларында ыстық та­ғам ақысының 2 рет, былтыр 500 теңгеден 614 теңгеге дейін өскенін азық-түліктің қымбаттауымен байланыстырған. Осы жолы да, ас мәзірінің бағасы қайта қарал­маса, қып-қызыл шығынға батамыз деп шыр-пыр болды. Бағаны барлығы бірдей көтеруге ымыраласқан сыңайлы. Жеткі­зушілердің өнім сапасына емес, арзанына ұмтылары, баладан гөрі өз пайдасын көбірек күйттейтіні, пайдалану мерзімі өтіп кеткен тағамдарды ұсына салатыны жасырын емес.

2011 жылы білім беру ұйымдарының асханаларында жұмыс істейтін бизнес өкілдерінің бастамасымен құрылған «Бо­тақан» қоғамдық бірлестігінің төрайымы Ольга Усольцеваның уәжіне қарағанда, жаңа мәзірде өңір ерекшеліктері ескерілмеген, бұл тағамның сапасы мен қауіпсіздігіне айтарлықтай нұқсан келті­руі мүмкін. Мәселен, күркетауық еті, су­дак балығы, гүлді қытай капустасы жергілікті нарықта тапшы. Жаңа қондыр­ғылар қымбат, мектептердің электр қуа­ты жеткіліксіз. Бір оқушыны тамақтантандыруға бөлінетін бюджет қаражаты шектеулі: бастауышқа – 637, орта буынға – 745, жоғары сыныпқа – 794 теңге. Ал жаңа мәзірдегі ең төменгі шығын 688 теңгеден басталады.

Оның сөзін қостаған облыстық кәсіп­керлер палатасы директорының орынба­сары Жеңіс Қазиев жыл соңына дейін ескі мәзірмен жұмыс істеуді жалғастыру қажеттігін атап өтті.

Әңгімеге араласқан республикалық бөлшек сауда және қоғамдық тамақтан­дыру қауымдастығының вице-президенті Марина Лаптева тамақтану жүйесін ре­формалауды қолдайтындарын жеткізді, алайда жүзеге асырылу барысында қиын­дықтар барын да жасырмады.

«1 қыркүйектен бастап күшіне енетін жаңа тамақтану стандарты біріздендіріл­ген. Бұрын әр өңір етті өз қалауымен ғана мәзірге қосатын. Енді қандай өнім қанша рет берілу керектігі, ең бастысы, та­ғамның құнарлылығы мен қоректік құра­мы нақты реттелген. Мәзір балалардың жас ерекшеліктері мен физиологиялық қажеттіліктерін ескере отырып жасалады. Көкөніс, жеміс, ақуызға бай сүт тағамда­ры барынша мол қамтылады. Ал дәм күшейткіш өнімдер алынып тасталады. Шағын жинақты мектептерде арнайы ланч-блоктар енгізіледі (ыстық бутерброд, қышқыл сүт өнімі, жеміс, сусын). Мектептерде дәрігер-диетологтар жұмыс істейді. Алдын ала ескертусіз, жоспардан тыс тексерулер, ас блоктарына монито­ринг жүргізіледі. Осылайша тағамның санитарлық және диеталық нормаларға сәйкестігі күн сайын қадағаланып отыра­ды», – деді вице-президент.

Облыстық денсаулық сақтау басқар­масы басшысының орынбасары Нұрсұл­тан Саржанов жаңа стандарт білім беру ұйымдарында тағам сапасын арттыруды діттейтінін, оның негізінде бірлесіп жұ­мыс істеуге дайын екендіктерін мәлім­деді. Білім басқармасы басшысының орынбасары Татьяна Протопопова на­зарды бюджеттен бөлінетін қаржыға ау­дарды.

Отырысқа қатысушылар мәзірді пы­сықтау мақсатымен ведомствоаралық жұмыс тобын құру туралы шешім қа­былдады. Оның құрамына санэпидба­қылау департаментінің, білім және ден­саулық сақтау басқармаларының, сала­лық қауымдастықтың, кәсіпкерлер па­латасының өкілдері, технологтар мен диетологтар кірді. Әзірге мектеп оқу­шыларының тамақтануы ескі мәзір бо­йынша 2025 жылдың соңына дейін жалғасады. 2026 жылдан бастап азық-түлік құнын арттыруға бюджеттік өтінім жіберіледі.

Түйін: Бала – біздің болашағымыз. Олардың дені сау, санасы сергек болып өсуіне бәріміз жауаптымыз. Өйткені дені сау баладан мықты маман шығады. Өсіп келе жатқан ағзаны пайдалы тағам түр­лерімен қамтамасыз етпеу түптің түбінде ұлттың денсаулығына кері әсер ететінін қаперден шығармайық!

Өмір ЕСҚАЛИ,

«Soltüstık Qazaqstan».

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:

Share on facebook
Facebook
Share on telegram
Telegram
Share on whatsapp
WhatsApp