ЭКОЛОГИЯЛЫҚ  АХУАЛ –  АЛАҢДАУҒА СЕБЕП

Өңір тұрғындарын облыстың экологиялық және инфрақұрылымдық ахуалы алаңдатып отыр. Заңсыз пайда болған қоқыс полигондары, кәріздік тазарту жүйелерінің жаңғыртылмауы, Петропавл қаласының аумағына күкіртсутек иісінің жайылатыны бұл мәселені одан сайын күрделендіре түсуде.

 РҰҚСАТСЫЗ САЛЫНҒАН ПОЛИГОНДАР

Облыстағы қатты тұрмыстық қал­дықтар полигондарының басым бөлігін­де заңды рұқсат құжаттары жоқ. Эколо­гия және табиғи ресурстар министрлігі берген ресми ақпаратқа сүйенсек, облыс аумағында қазір қатты тұрмыстық қал­дықтардың 450 полигоны бар. Соның тек 352-сінің ғана жер актісі ресімделген. Ал қалған 98 нысан бойынша құжаттар жоқ. Бұдан бөлек, небәрі 10 полигон ғана қал­дықтарды көмуге экологиялық рұқсат алған. Петропавлдағы жағдай да мәз емес. Мұндағы полигон толуға жақын қалған.

«Қаланың негізгі қоқыс полигоны «Қызылжар Тазалық» жауапкершілігі шектеулі серіктестігіне тиесілі. Бұл ны­санның жобалық қуаты – шамамен 1,5 млн. тонна. 2024 жылғы 1 сәуірдегі жағ­дай бойынша полигон 92 пайызға тол­ған. Кәсіпорын I санаттағы нысан ретін­де экологиялық рұқсат алған, оған 61 380 тонна қоқыс төгуге ғана рұқсат етілген», – деді Экология және табиғи ресурстар министрлігі мемлекеттік экологиялық бақылау басқармасының бас сарапшысы Жанибек Қойшыбай.

Осыған байланысты Петропавлда жаңа қатты тұрмыстық қалдықтар поли­гонын салу жоспарланған. Бұл мақсатқа Мамлют ауданы Якорь елді мекені ма­ңында арнайы жер учаскесі де бөлінді. Ведомствоның мәліметінше, жоспар ая­сында «Қызылжар Тазалық» жауап­кершілігі шектеулі серіктестігі полиго­нын қалпына келтіру 2026 жылға жос­парланған. Сонымен қатар 2027 жылға дейін облыстың сегіз ауданы – Ақжар, Аққайың, Жамбыл, Тайынша, Тимиря­зев, Уәлиханов, Ғабит Мүсірепов атын­дағы және Мағжан Жұмабаев ауданда­рында жаңадан қатты тұрмыстық қал­дықтар полигондары салынбақ.

20 ЖЫЛ БОЙЫ ЖӨНДЕЛГЕН КӘРІЗ ЖҮЙЕСІ

Петропавлдағы кәріз тазарту құры­лыстарын (КОС) жаңғырту 2005 жылы басталғанымен, әлі толық аяқталған жоқ. Бұл жобаның кешігуі өңірдің эко­логиялық қауіпсіздігіне қатер төндіруде.

Жергілікті атқарушы органның мәлі­метінше, қолданыстағы КОС-қа зерттеу жүргізіліп, техникалық тапсырма әзір­леніп, ол «ҚазОрталық ТКШ» мекемесі­не келісуге жолданған. Бұл келісімнен кейін ғана жобалық-сметалық құжатта­ма әзірлеу үшін бюджеттік өтінім беріл­мек. Петропавл қаласы әкімдігі жоба­лық-сметалық құжатты әзірлеуге қаржы бөлу үшін баға ұсыныстарын жинау жұ­мыстарын жүргізіп жатыр.

2024 жылы облыстың экологиялық мәселелерін кешенді шешу жөніндегі Жол картасы аясында ұзындығы 2,17 шақырым болатын коллекторларға күр­делі жөндеу жүргізілген. Қазіргі уақытта Петропавлдағы КОС-тың технология­лық схемаларын жаңғыртуды аяқтау бо­йынша жұмыс атқарылып жатыр. Бұдан бөлек, өңірдің 2023-2025 жылдарға ар­налған қоршаған ортаны қорғау жөнін­дегі іс-шаралар жоспары аясында 2023 жылы КОС-ты, І-ІІІ кәріздік сорғы стансаларын және магистральдық құ­бырларды үш кезең бойынша қайта жа­ңарту жобасы әзірленді.

«Сонымен қатар Саумалкөл ауылын­да КОС-ты қайта құру және Шал ақын ауданының Сергеевка қаласында кәріз желілері мен тазарту құрылыстарын салу көзделген. 2018 жылы Сергеевка қала­сында кәріз желілері мен тазарту құры­лыстарын салу жобасы әзірленді. Жоба­лық ұйым – «ТС-Индустрия» мемле­кеттік сараптама алмақ. Алайда Сергеев­када 8,1 мың адам ғана бар. Бұл аудандық маңызы бар қала мәртебесі үшін жеткіліксіз. Сондықтан болашақта бұл елді мекен ауыл санатына ауысады. Жергілікті атқарушы орган былтыр ми­нистрлікке Сергеевка қаласын КОС жо­баларын іске асырудың екінші кезеңінен алып тастау туралы хат жолдады», – дейді Жанибек Қойшыбай.

Ғабит Мүсірепов атындағы ауданның орталығы Новоишимка ауылында бірне­ше жылдан бері салып жатқан КОС құ­рылысы былтыр аяқталды. Бұл мақсатқа 3,2 млрд. теңге жұмсалды.

УРАН КЕНІШТЕРІНЕН ҚАУІП ЖОҚ

Облыс аумағында қазіргі уақытта жұ­мысы тоқтаған бес уран кен орны бар. Оның үшеуі – Айыртау ауданының ау­мағындағы Грачевское, Косачинное, Дергачевское кен орындары, қалған екеуі – Шоқпақ және Аққан-Бұрлық кен орындары Ғабит Мүсірепов атындағы ауданда орналасқан. Тоқсаныншы жыл­дары бұл кен орындарының жұмысы тоқтап, талан-таражға түсті, қауіпті бол­ғанына қарамастан жергілікті тұрғындар құрылыс материалдарын бұзып алып, қоршауларын темір сынығын қабылдау пункттеріне өткізді. Шахталар қараусыз қалды. Экология және табиғи ресурстар министрлігінің мәліметінше, қазір бұл пайдаланылған уран кеніштерінен келер зиян жоқ.

Бұл нысандардың консервациясы «Солтүстік Қазақстан облысының эко­логиялық мәселелерін кешенді шешу жөніндегі 2020-2025 жылдарға арналған Жол картасына» енгізілген. Қазіргі уа­қытта уран кен орындарын Ғабит Мүсі­репов атындағы және Айыртау ауданда­ры әкімдіктері коммуналдық меншікке қабылдап, ауылдық округтер әкімдік­терінің балансына берген. Жергілікті ат­қарушы органдардың мәліметінше, 2024 жылы кеніштердің қорғаныс қоршаула­рын қалпына келтіру, радиациялық қауіпсіздік белгілерін орнату, плиталар мен темір табақшалар төсеу және инертті материалдармен жабу жұмыстары аяқ­талған.

Сондай-ақ 2024 жылы экология де­партаментінің сынақ зертханасы маман­дары Айыртау және Ғабит Мүсірепов атындағы аудандарға барды. Олар уран кен орындарының санитарлық-қорғау аймағының шекарасында және жақын маңдағы елді мекендер аумағында гам­ма-сәулелену дозасының эквиваленттік қуатын өлшеді. Нәтижесінде гамма-сәу­лелену дозасының рұқсат етілген мөл­шерден аспағаны анықталды.

ҚАЛАНЫ ЖАЙЛАҒАН ЖАҒЫМСЫЗ ИІС

Петропавлдағы экологиялық мәселе­лердің бірі – ауаның күкіртсутегімен ластануы. Бұл иістің негізгі көзі – қала­ның ағынды суы жиналған «Биотоған». Қаланың кәріз тазарту құрылыстарына келіп құйылатын сарқынды су осы «Био­тоғанда» жинақталады. Ол қазір «Қы­зылжар су» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің балансында тұр. Күкірт­сутек – органикалық заттар шіріген кез­де түзілетін улы газ. Көктем мен жазда қолқаны қабатын жаман иіс Петропавл­ға тарап, тұрғындарға жайсыздық туды­рып келеді.

«Петропавлға күкіртсутектің тара­луының бірнеше себебі бар, олар – кәріздік тазарту құрылыстарына келіп құйылатын ағынды судың биологиялық тазартудан өтпеуі, көктемде тоған бетін­дегі мұздың еруі, тоған түбіне жиналған тұнбалардың табиғи шіру үдерісі, булану деңгейінің артуы және жел бағытының қалаға қарай ауысуы. Тоғаннан шығатын күкіртсутек бойынша нормативтер белгі­ленбеген, себебі осындай тоғандардан шығатын ластаушы заттардың шыға­рындысына қатысты нормативтік-құ­қықтық актілер мен әдістемелік ұсы­нымдар жоқ», – делінген Экология және табиғи ресурстар министрлігі ұсынған ресми жауапта.

Петропавлдағы кәріз тазарту құры­лыстарын жаңғыртудың төртінші кезеңі 2013 жылдан бері жүргізіліп келеді. Жо­балық-сметалық құжат жобасына түзету енгізіліп, жұмыс мерзімі ұзарды. Қалпы­на келтіру жұмыстары әлі аяқталмаған.

2017 жылғы тамыздан бастап кәріз тазарту құрылыстарына келіп түсетін ағынды судағы қатты бөлшектерді жоюға бағытталған механикалық тазарту пайда­лануға берілді. Механикалық және био­логиялық толық тазарту іске қосылған­нан кейін күкіртсутек иісінің қалаға та­ралу қаупі айтарлықтай төмендейді. 2021 жылғы тамыздан бастап «Судың ғылы­ми-технологиялық орталығы» жауап­кершілігі шектеулі серіктестігі биотоған­ды жасыл хлорелла микробалдырлары­ның көмегімен биологиялық қалпына келтіру жұмысын бастады. Қазіргі таңда хлорелла суспензиясын өндіру техноло­гиясы мен оны өсіруге арналған жабдық «Қызылжар су» жауапкершілігі шектеулі серіктестігіне берілген және хлорелланы «Биотоған» жинақтаушы тоғанына енгі­зу жұмыстары жалғасып келеді.

Облыстық экология департаменті жергілікті атқарушы органдарға бұл эко­логиялық мәселені шешу үшін жергілікті бюджеттен қаражат бөлу қажеттілігі ту­ралы және оны жоспарға енгізу бойын­ша хат жолдаған. Сонымен қатар тоған­ды тазарту жұмыстары бойынша да ұсы­ныстар жіберілген.

Бұл аталған экологиялық және инфрақұрылымдық мәселелер шешімін күтіп тұрған ауқымды проблемалар болып қала бермек. Жаңадан салынып жатқан нысан­дар мен қалпына келтіру жұмыстары уақы­тылы әрі сапалы жүргізілсе ғана өңірдің экологиялық жағдайы жақсарады.

Ақерке ДӘУРЕНБЕКҚЫЗЫ,

«Soltüstık Qazaqstan».