Қазақ қоғамында орын алып жатқан түрлі жағдайлар алты перзент тәрбиелеп өсірген ана ретінде менің де қабырғама тастай батады. Күйінесің. Жаның ауырады. Ақыр соңында өз ұлтының болашағына балта шауып жүрген жастардың ерсі әрекеттеріне куә болып, олардың ата-аналары қайда қарап отыр деп іштей қынжыласың.
Жуырда әлеуметтік желілерді шулатқан қазақ қызының қара нәсілді жігітке ұзатылып бара жатқаны өз елінің ертеңіне алаңдайтын әрбір адамды бейжай қалдырмағаны шындық. Мен бұл бейнежазбаларды селт етпей қарап отыра алмадым. Ұлтымыздың арына, болашағына баланатын қазақ қыздарының бүгіндері көлденең көк аттының жетегінде кетіп жатқаны қынжылтпай қоймайды. Тілі мен діні, танымы мен түсінігі ұлттық құндылықтарымызға мүлдем жат өзге этнос өкілдерімен көңіл жарастыру, ақыр соңында олардың некелі жарларына айналу мәселесі бүгінде әбестік болмай барады. Тіпті, бұрнағы жылдары Қазақстан халқының бірлігі күні қарсаңында өзге ұлттың жігіттеріне тұрмысқа шыққан қазақ қыздарын әспеттеп, елдің алдына сүйіншілей шығарғанымыз да есімізде. Сол шарада аруларымыздың сөзінен өзгенің түтінін түтетуді намыс санамайтындарын айқын аңғарып, жағамызды ұстаған едік. Енді, міне, бұл жағдай ұлттық деңгейдегі өзекті мәселеге айналды. Шетелдіктермен құдандалы болып жатқанымызды жалпақ жұртқа жариялауды абырой санай бастадық.
“Қыз – ұлттың ары” деген сөзді қайран бабаларымыз қалай қапысыз айтқан десеңізші! Осы мағынасы терең мақалды мысал етіп айта бастасақ, кейбір жастарымыз кешегі қысылтаяң заманда ғұмыр кешкен Алаш арыстарының көбінің орыстан қыз алғанын айтады. Ол шындық. Әйтсе де, Алаш ардақтыларының дені мұндай қадамға ұлттың ертеңін ойлап барды емес пе? Орыстың оқыған, тоқыған, көкірек көздері ашық қыздарын жар етіп, оларды ұлтты сүюге, қазаққа қызмет етуге тәрбиеледі. Мұндай мысалдарды архив құжаттарынан да табуға болады.
Облыстық “Soltústik Qazaqstan” газетінде жарияланған мақалада “2018 жылы үш жүзден астам қазақ қызы өзге этнос өкілінің жары атаныпты” дегенді оқыған едім. Бұл бір біздің өңіріміздегі жағдай. Еліміздің барша аймағын алып қарасақ, бұл көрсеткіштің бірнеше еселенері сөзсіз.
Қазақ қай кезде де қызының қылығын бойжете бастаған күннен қадағалаған еді ғой. Тіпті, “қызым – үйде, қылығы – түзде” деп қызғалдақтарын түрлі бейәдеп қылықтардан сақтандырып отырған. Мұның бәрін біз шешемізден естіп өстік. Біз тұрған ауылда тың игеру жылдары көшіп келген өзге этнос өкілдері көп болды. Солардың бірқатарымен құдандалы болған отбасыларды көріп марқұм анамыз төрт қызына: “Көзі соқыр, аяғы ақсақ” болса да қазақтың жігітіне тұрмысқа шығасыңдар. Мені жерге қаратпаңдар. Өз ұлттарыңа қызмет қылыңдар. Абыройларыңа кір жұқтырмаңдар”, – деуші еді. Біз болсақ: “көзі соқыр жігітке ұзатпақшы ма?” деп ренжіитінбіз. Олай айтуының себебін кейін түсіндік. Бала-шағасын асыраудың қамымен қара жұмысқа жегіліп жүрсе де өз халқының, қазағының намысын дүниелік қызықтан жоғары қойған екен ғой.
Әңгіме орайы келіп тұрған соң тағы бір мысал айта кетейін. Бізге көрші Возвышенка ауылында қазақтың бой десе бойы, ой десе ойы бар жас жігіті орыстың қызын жар етіп алды. Өзі Мәскеуде оқып келген еді. Елді мекен тұрғындары біразға дейін екеуінің бақытты отбасы болып кететініне сенімсіздікпен қарап жүрді. Ауылдың кейбір тілі жеңіл әйелдері сып-сып әңгіме тарататын да еді. Ол келіншек ораза ұстап, бес уақыт намазын оқымаса да күйеуімнің дініндемін, яғни мұсылманмын дейтін. Қазақшасы да тәуір еді. Басынан ақ жаулығын тастамады. Екі балалы болып, перзенттері үйлі-жайлы болғанда, ауыр дерттен өмірден озып кетті. Сонда мәйітті жуындыруға кірген үлкен әпкеміз әлгі әйелдің мойнынан крест тағылған алқаны көріпті. Сол күні аудан орталығынан келген молда да мүрдені қай зиратқа қоярын білмей, ақсақалдармен ақылдаса келе, амалсыздан мұсылманша жерлеген екен. Қазақ жігітімен отыз жылдан астам отасып, ұлтымыздың салт-дәстүрін ұстанған, қол жайып, Алладан дұға тілеген жанның ішкі сенімі көз жұмғанға дейін өз дінінде қалған екен ғой. Бұл оқиғаны артында қалған жолдасы да біраз уақытқа дейін ұмыта алмаған көрінеді. Басқа ұлттан қыз алған жігіттердің жөні бөлек, ал қыздарымыздың тілі де, түрі де, діні де біздің болмысымызға үш қайнаса сорпасы қосылмайтын басқа ұлт өкілдеріне кетіп жатқаны, тіпті, қиын жағдай емес пе? Ол өмірге алып келген сәбидің ертеңін ойлау, тіпті, қорқынышты.
Қазір елдің ертеңіне, ұрпақтың болашағына алаңдайтын аға буын азайып барады. Жаһандану заманы деп жанталасып жатырмыз. Қызымызға жөнді тәлім-тәрбие беруден, ұлымызға өсиет айтудан қалып барамыз. Қазір қыздардың көбі ақшасы бар, жағдайы жақсы жігіттермен көңіл қосады. Неге? Оларға “әй” дейтін әженің, “қой” дейтін қожаның аздығынан осы жағдайға душар болып отырмыз. Біз небір теперішті көрген халықпыз. Сонау зұлмат замандардың өзінде қызымызды өзге елдің босағасына күң қылмадық. Осының бәрі тарих. Тарихты жас ұрпаққа ұғындыра алмай жүрміз. Теледидарды қоссаң сарнаған әншілер, сөзі сұйық әртістер. Бейне бір аспаннан салбырап түсе қалғандай, ақыл айтқанда алдарына жан салмайды.
Біздің халқымыз “отбасы, ошақ қасы” деген қарапайым тіркестің төңірегіне өмірдің барлық қызығын, ана мен әкенің, ер мен әйелдің негізгі міндеттерін тоғыстырды емес пе? Отбасы құндылығына, ұлттың болашағына бейқам қарайтын қыздар, “нағыз бақыт – байлықта” дейтін жас аналар көбейді. Мен де анамын. Қыздарымның ертеңіне алаңдаймын. Бізге “қызға қырық үйден тыйым” дәстүрін мықтап қолға алу керек сияқты. Жас жеткіншектердің бойына елжандылық, отансүйгіштік сияқты асыл қасиеттерді сіңіріп, балабақшалар мен мектептерде қыздар тәрбиесімен айналысатын бірлестіктер құрылса, олардың жұмыстары басшылық тарапынан жіті қадағаланса игі іс болушы еді. Мүмкін сол кезде ғана қазақ қыздарының өзге ұлт өкілдерінің етегінен ұстап кету оқиғалары азаяр.
Халқымыздың арғы-бергі тарихында беделі бес атанға жүк болған аналар, қарашаңырақтың берекесін кетірмей, үстем еткен келіндер аз болмаған ғой. Заңғар жазушы Ғабит Мүсіреповтің қаламынан туған, ел анасы атанған Ұлпан бейнесі “нағыз қазақ әйелі” деген бірауыз сөздің даңқын асырып тұр емес пе?! Әзілхан Нұршайықовтың “Махаббат, қызық мол жылдарындағы” басты кейіпкер – Меңтайдың бойынан қазақ қызына тән қылық пен мінезді көресіз, үйренесіз. Сол шығармадағы “Апамның айтқандарын” қазақтың әрбір қызы өмірлік ұстаным етіп, жаттап алса, ұлтымыздың басын өрге емес, көрге сүйрейтін жайттардың тамырына балта шабылар еді.
Алтыншаш ЖҰМАҒАЗИНА,
зейнеткер.
Мағжан Жұмабаев ауданы.