«Soltüstık Qazaqstan»

PDF

«ҚАЗІРГІ КӨРЕРМЕН – ТАЛҒАМПАЗ ӘРІ ТАЛАПШЫЛ»

– Дәмеш Сапарқызы, сахнада жүргеніңізге 30 жылдан астам уа­қыт өткен екен. Қазіргі көрер­меннің бұрынғы көрерменнен ерекшелігі бар ма?

– Қазіргі көрермен – тал­ғампаз, ізденімпаз және жан-жақты. Бұрын көрермен көбіне теледидар мен радио арқылы ақ­парат алып, өнер туындыларын солар арқылы бағаласа, бүгінде интернет пен әлеуметтік желілердің арқасында әлемнің түкпір-түкпіріндегі өнер ие­лерін, түрлі жанрлар мен стиль­дерді көріп, салыстыра алады.

Сондықтан қазіргі көрер­меннің талғамы кеңейіп, сапаға деген талабы да жоғарылады. Ол тек көңіл көтеруді ғана емес, ой салатын, сапалы мазмұн мен те­рең мағынаны іздейді. Бұған қоса, бүгінгі көрермен әртістің кәсібилігіне, сахна мәдениетіне, тіпті мінез-құлқы мен әлеу­меттік ұстанымына да мән бе­реді. Яғни бүгінгі аудитория – заманауи, саналы және сыни көзқарасы қалыптасқан көрер­мен.

– Мәдениет саласындағы жаңа тенденциялар деп нені айтар едіңіз?

– Қазір мәдениет саласында ерекше бір жаңғыру, ұлттық болмысқа қайта оралу үрдісі байқалады. Соңғы жылдары ұлт­тық киім мен ұлттық музыкаға деген қызығушылық артып ке­леді. Бір кездері сахнадан жоға­лып кеткен ұлттық нақыштағы киім үлгілері қайта жаңғырып, заманауи сәнмен үйлестіріліп, сахна мәдениетінің ажырамас бөлігіне айналып отыр.

Өз тәжірибемнен айтар бол­сам, мен де ұлттық элементтерді өз шығармашылығыма енгізуге тырысамын. Мысалы, екі жыл бұрынғы концертімде Шыңғыс­хан туралы көрген фильмнен әсер алып, сондағы Бөртенің киімінен шабыттанып, соның үлгісімен арнайы костюм тіктірдім.

Сонымен қатар соңғы уақыт­та ұмыт бола бастаған қазақтың ескі әндері мен күйлері жаңаша сипат алып, заманауи музыка­лық бағыттармен синтезделіп, тыңдарманға жаңа леппен жетіп жатыр.

– Жасанды интеллект деп жа­тырмыз ғой, өнер саласына ол жетті ме?

– Жасанды интеллект өнерге де келеді ғой, бірақ қалай ке­леді, қандай өзгешеліктер әке­леді, ол жағын әзірге айта ал­маймын. Бұл да бір жаңалық болып енетіні анық.

– Қай сала болмасын тәжіри­бе алмасу арқылы дамиды. Сіздер шетелдерге фестиваль, байқау­ларға жиі шығасыздар ма?

– Тәжірибе алмасу – кез кел­ген шығармашылық ұжымның дамуына жол ашатын қадам. Өнер адамдары үшін бұл ауадай қажет. Себебі тек осындай са­парлар арқылы ғана жаңа әсер алып, өз шеберлігіңді шыңдай­сың.

Біздің филармония ұжымы да халықаралық деңгейдегі байқау, фестивальдарға қаты­сады. Былтыр Пекин қаласын­да өткен ірі халықаралық бай­қауға барып қайттық. Жақын­да Қазан қаласына жол жү­реміз, ал бұған дейін Түркияға бірнеше рет барып, өнер көр­сеткенбіз. Әр елдің сахнасы мен көрермені – ерекше әлем. Соларды көріп, салыстыра отырып, өзіміздің деңгейімізді бағалаймыз, жаңа идеялар ала­мыз.

– Қазіргі өнер саласындағы басты мәселе деп нені атар едіңіз?

– Ұлттық музыканы әлі де дамыта түсу керек. Қазақстан тәуелсіздігін алғанына біраз уа­қыт өтсе де, ұлттық музыканы нотаға түсіру, оны жүйелеу және дамыту ісі әлі де жеткілікті дең­гейде емес. Кәсіби музыканттар үшін ноталық жазба – негізгі құ­рал, сондықтан халық музыка­сының мол қазынасын жинақ­тап, оны жаңа сапада ұсыну ма­ңызды.

Ұлттық музыканы тек өт­кеннің мұрасы ретінде сақтап қою жеткіліксіз. Ақан сері, Үкілі Ыбырай, Біржан сал сынды ұлы тұлғалардың өнерін жаңа заман талабына сай түрлендіріп, зама­науи бағыттармен үйлестіру қажет. Мысалы, «Ұлытау» тобы­ның шығармашылығы осы ба­ғытта үлгі бола алады – олар дәс­түрлі әуендерді заманауи син­тезбен ұштастырып, жаңа биікке көтеріп жүр.

Кейде әншібишілер той жа­ғалап кетті деген де сын айтыла­ды. Осы саланың өкілі ретінде өнер қызметкерлерінің бүгінгі мәртебесі туралы ойыңыз қан­дай?

– Әнші-бишілердің тойда өнер көрсетуін теріс көрмеймін. Себебі той – халықтың қуаны­шы, өнерге деген сұраныс бар орта. Қазіргі қазақтың тойлары бұрынғыдай емес, көбіне театр­ландырылған сипатта, жоғары деңгейде өтеді. Мен өзім де ша­қырылған жерге барып, өнер көрсетуге қарсы емеспін.

Өнер қызметкерлерінің мәр­тебесіне келсек. Мәселен, «Мә­дениет саласының үздігі» сынды құрметті атақ – өнер адамдары­ның еңбегін бағалаудың айқын көрінісі. Бұрын мұндай марапат­тарға 15-20 жыл еңбек еткен соң ғана қол жеткізсек, қазір 5-10 жыл ішінде өзінің таланты мен еңбегін дәлелдеген жастар да алып жүр.

– «Ән – халықтың айнасы» дейді. Сіздің ойыңызша, қазіргі әндер қоғамның шындығын көр­сете ала ма?

– Қазіргі өмір қандай болса, әніміз де, сәніміз де сондай. Му­зыка әрбір кезеңнің, уақыттың, қоғамның көңілкүйін білдіреді ғой. Егер бұрын ойлы, терең толғанысқа құрылған күйлер мен мұңды әндер көбірек болса, қазір патриоттық рухтағы, сал­танатты әрі позитивті туынды­лар басым.

Қазір әнші көп. Әннің де естісі бар, есері бар. Ізіңізді басып келе жатқан әріптестеріңізге көңіліңіз тола ма?

– Көпке топырақ шашуға болмайды. Егер өнердегі мис­сиясын түсінсе, өз репертуары­мен жұмыс істейді. Көп жыл сах­нада жүрген кейбір орындаушы­лардың өзі 5-6 әннің айналасы­нан шыға алмай, шығармашы­лық тоқырауға ұшырап жатады. Мұндайда дамуға деген ұмтылыс пен заман ағымына бейімделу өте маңызды.

Керісінше, қазіргі жастар­дың арасында өз репертуарын байытып, классикалық туынды­ларды да, халық әндерін де, за­манауи эстрадалық бағыттағы шығармаларды да тамаша орын­дайтын таланттар бар.

Бір мысал, өткен жылдары «Ұйқым келмейді» деген ән шық­ты. Одан бөлек, мазмұны, айтар ойы түсініксіз әндер жетерлік. Бұған не себеп?

– Бұрын да мұндай әндер болды, бірақ халыққа жетпеді. Әндер тек теледидар мен радио­дан ғана берілгендіктен, көпте­ген сүзгіден өтетін. Арнайы ко­миссия жұмыс істеді. Қазір кез келген адамға интернет қолжетімді. Дегенмен бұл әндер бүгін айтылса, ертең ұмытыла­ды. Мұндай әндер әлі де болады. Оны тоқтата алмаймыз.

Бұрын дәстүр ретінде қа­былданып жүрген қыз алып қашу енді қылмыс санатына жатқы­зылды. Жалпы қазіргі уақытта тыйым керек немесе керісінше, жандандыруды қажет ететін құн­дылықтар бар ма?

– Бұрын да қызды тек келісімімен ғана алып қашатын. Ал көшеде келе жатқан қызды бас салып алып қашу – қылмыс. Сондықтан бұл заң кішкене кеш қабылданды.

Ал енді жандандыруды қажет ететін құндылықтарға келсек, халқымыздың бай мәдени мұра­сының ішінде ұмытылып бара жатқан маңызды бағыттар бар. Соның бірі – жыр жанры. Бүгін­де жыр айту, жыр тыңдау дәстүрі сиреп кетті. Бұл өнер әсіресе Сыр елінде – Қызылордада жақсы сақталғанымен, басқа аймақ­тарда, мысалы, Солтүстікте кен­же қалып отыр.

Мектеп бағдарламасына жыр оқу мен жатқа айтуды енгізу қа­жет. Мәселен, Алматы облы­сында ақиық ақын Мұқағали Мақатаевтың ауылында балалар ақынның өлеңдерін жатқа бі­леді. Ал бізде Мағжан Жұма­баевтың шығармашылығын на­сихаттау әлі де жеткіліксіз дең­гейде. Мағжан оқулары өтеді, оның өткенін кейде білмей қа­ламыз. Заманға сай басқаша бір форматта, қызықты тәсілдермен ұйымдастырса деген тілек бар.

Жақында Ақан сері атында­ғы облыстық филармония 61-ші концерттік маусымын ашты. Бұл маусымның ерекшелігі неде?

– Филармонияның ұжымы үлкен ғой, сондықтан Сегіз сері атындағы оркестр жаңа маусым­ның ашылуында бөлек концерт беріп, ұлттық аспаптар мен ха­лық әндерінің бай мұрасын кө­рерменге ұсынды. Өнерпаздар ұжымы көрерменге сапалы әрі мазмұнды бағдарлама ұсынуды көздеді.

Осы тұста айтылуы тиіс өзекті мәселенің бірі – қазақ көрерменінің азаюы. Қазір, өкінішке қарай, той мен кон­церт бір күнге қатар келсе, көпшілік тойды таңдайды. Сол себепті концертті қай күнге қоярымызды білмей дал бола­мыз.

Ашық әңгімеңізге рақмет!

Сұхбаттасқан

Ақерке ДӘУРЕНБЕКҚЫЗЫ,

«Soltüstık Qazaqstan».

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:

Share on facebook
Facebook
Share on telegram
Telegram
Share on whatsapp
WhatsApp