ҚАЙДА ЖҮРСІҢ, ЖАЛҒЫЗЫМ?

Күлзейнеп ТӘШІМОВА, зейнеткер.
Бүгін тағы ерте оян­дым. Таң жаңа сыз беріп ата бас­тағандықтан, жерге жарық түскен­ше жата тұрайын деп ойладым. Үйдің іші тым-тырыс. Демалыс күні болғасын отбасындағылар қалың ұй­қының құшағында. Шыбын­ның ызыңы ғана естілетін мына бір тыныштықта әр қимылым олар­дың ұйқысын бөлетіндей кө­рінді.

Күндегі әдетім осы. Кәрілік же­ңіп, ұйқы қашқан соң атар таң­ды көзбен атырамын. Соңғы кез­дері Сә­лім жиі тү­сіме кіреді. Үнемі қолын­дағы қамшысын маған бе­ріп, қат­қыл үнмен: “Төрге апа­рып іл”, – дей­ді. Ол да ауылдағы қара­ша­ңырақ­тың иесіз қалғанын сезеді-ау. Қа­ра­шаңырақ ұрпақтар өрбі­ген қуат­ты ұя ғой. Киесі зор. Әр қа­зақ­тың атасы көтерген қарашаңы­рақ­ты аялай қастерлеп, оның қа­сиетін өзінің ар-намысындай сақтайтыны содан. Бірақ бұл да бәріне тән қа­сиет емес сияқты. Қара­шаңы­рақ­тың иесі бо­ла­ды деп үміт­тенген жал­ғызымыз – Ас­қарды тосып жүр­генімізге 24 жылдың жүзі болды.
1996 жыл. Ауылда тұрдық. Ол кезде Сәлім тірі, екі қызым Әлия мен Жанар тұрмыста, Асқарым 11-сынып оқиды. Ел ішінде біреуден ілгері, біреуден кейін өмір сүріп жаттық. Ұлым мектеп бітіргесін Ал­матыға әпкесі Жанардың қасына ке­тетінін айтып жүрді. Шынында да, ауылда қалып, екеуміздің ор­тамызда не істейді? Алматыға ба­рып, білім алғанын біз де қош көр­дік. Ақыры сол жылдың жазында Асқар Алматыға аттанды. Алайда, жолы бол­май, қалаған маман­ды­ғына түсе ал­мады. Бұл кезде Сә­лімнің денсаулығы сыр беріп, үй­дің ішінде жүріп-тұруы мұң бол­ғасын Асқарға: “Ауылға келсең қай­те­ді? Әкең екі күннің бірінде төсек тар­тып жатып қалады. Тым бол­ма­са бір жыл қасымызда бол”, – де­ген өті­нішімді айт­тым. “Ендігі жы­лы тағы да құжат тапсы­рып ба­ғымды сы­най­мын. Оған дейін Ал­ма­тыда қа­лып, бір жыл жұмыс іс­теп, қаржы жи­наймын”, – деп кесіп айтты. Оның бұл сөзін онсыз да дім­кәс әкесіне айтпадым, ұлым­ның қылығын жуып-шай­мақ оймен “Елдің орта­сын­да отыр­мыз ғой. Қа­райласар ағайын-туған бар. Әлия да осы жақ­та. Баланың жолына бөгет болма­йық”, – дедім. Сәлім үнсіз тың­дап: “Жөн екен” дегенін ишарамен біл­ді­ріп, ақырын ғана басын изеді. Жа­нардың үйінде тұрғанында Асқар­мен күнара ха­бар­ласып, жағдайын біліп отырдық. Кейін сонда танысқан жі­гіт­тер­мен пәтер жал­дап, бөлек шығып кеткенін естідік. Содан бастап Ас­қарымның мінезі өзгерді. Жа­нарға да бір хабарын бермеді, елге де ат ізін салмады. Тіпті, батпан­дап кірген дерттен Сә­лім өмірден өтіп, Жанар хабар­ айтқанымен, әке­сін ақтық сапарға шығарып салуға да келмеді. Жаназаға жи­налған­дар Сәлімнің ізін басар жалғыз тұя­ғын көре алмағандарына аң-таң болып аттанды. Ауылдағы­ларға да, сырт­тан кел­ген ағайынға да не ай­тары­мызды білмей, жанарымызбен жер шұқып қалдық. Әкесін жер­леу­ге келмеген ұлым алдым­нан шы­ғып “апа” десе бар ренішім­ді ұмы­тар едім. Бірақ күн артынан күн, ай артынан ай өтті. Сәлімнің жыл­дық асына келер деген үмітім де үзілді. Ақыры екі жылдан кейін Ал­матыға өзім бардым. Жанар та­ныс­тары арқылы телефонын та­уып алып, менің келгенімді айтты. Сол жолы ұлымды соңғы рет көр­ген екенмін. “Апа, ме­ні іздеме. Ме­ні іздесең, мүлде келмей­мін”, – деді де кете барды. Содан бері 24 жыл өтті. Бір хабар жоқ. Жасым 83-тен асқан менің қанша өмірім қалды дейсің. Өбектеп өсірген жалғыз ұлды әкесі сияқты көрмей кетемін бе деп қорқамын.
Әрбір ата-ана баласын саналы болса екен деп тілейді. Қарашаңы­рақтың иесі осы деп ұлға ерекше ықы­ласпен қарай­мыз. Соңғы кезде қасиетті қара­ша­ңы­рақ деген сөзге сызат түс­кен­дей ме, қалай? Өйткені, бір кез­дері өз­де­рі дүниеге келген, өсіп-өнген киелі мекен­ді тастап кетуші­лердің қатары көбеюде. Кей­біреу­лер тір­шіліктің қамымен қара­ша­­ңы­рақтан амалсыз кетсе, Асқа­рым­ның біз­ден безгені әкесінің шаңырағын өз қолымен ортасына түсіргені емес пе?! Қазір ұлымның құрдастары бір-бір үйдің иесі бо­лып, қараша­ңырақтың уығын бе­рік ұстап отыр. Асқардың қатар­лас­тары отау құ­рып, шаңырақ кө­терер жасқа жет­кенде ұлым да келер, мені де осындай бақытқа бөлер деген ой­мен ауылда он жылдай жалғыз өзім тұрдым. Ас­қардан бір хабар болмағасын, Пет­ропавлда тұра­тын қызым Әлия өзінің қолына ал­ды. Қыз жанашыр ғой. Күйеу бала екеуі жағдайымды жасап, жалғыз ұлдан көрмеген қамқорлыққа бөледі.
Тынымсыз күндерім көп, көз жа­сым сау­лайтын сәттер де жиіледі. Ас­қардың ет­жақындарымен ат құйрығын кесісетін­дей, бізге қан­дай өкпесі бар екенін түсіне алмай далмын. Осы сауалмен қанша таңды атырып, қанша күнді батырғаным өзіме ғана аян. Ол дү­ниеге келгенде ұл туды деп әкесі жүрегі алып ұшып, жер- көкке сыймай, бар туы­сын, көр­ші-көлемді жиып, ұлан-асыр той жасап еді. Ат ұстар азаматым, қол­қанатым, шаңырағымның иесі, ізім­ді жалғар ұр­пағым деп қуанды. Осылай дүниеге кел­ген тұяғын қанаттыға қақтырмай, тұм­сықтыға шоқыттырмай, бетінен қақпай өсір­дік. Еркелеттік, бар дәмдіні соның ау­зына тостық, қалағанын әпер­дік, айт­қанын екі етпедік. Ержет­кен соң келін әкеліп, бал­дай тәтті не­мерелерімнің әкесі болады деп ар­мандадық. Ал сол ұлдың кейін жү­зімізге қарамай кететінін кім біл­ген?! Әлде тәрбиеден қателес­тік пе? Әйтеуір, оның бұл жат қы­лы­ғын ақтар бір себеп таба ал­май-ақ қойдым.
Ертеректе бір ханның жалғыз ұлы болған екен. Ерке ұлы қайта-қайта келіп ханның мазасын ала берген көрінеді. Со­дан күндердің бір күнінде әкесі баласына дауыс көтеріп, баласы оған ренжіп, үй­ден ке­тіп қалады. Кейін туыстары оны іздестіре бастайды. Сонда жақын маңда жүргендер: “Балаңыз анау тастың үстін­де тұрған”, – деп жоғары жақта тұрған үлкен тасты көрсет­кен. Сол тас жаққа жеткен соң ол жақтағылар: “Анау тастың үстінде тұрған”, – деп ар жағында биікте тұр­­ған тасты айтқан. Жо­лыққанның бар­лығы ханға осылай жөн сілтеп, жоғары өрлей беріпті. Биік қырға шыққанда бір жұ­мыс­шы анау ақырғы тастың үстінен көр­генін айтыпты. Бірақ хан ұлын таппапты. Сол хандай менің де ұлымды іздеме­ген жерім жоқ. Әпкелері де сұрау салғаны­мен, ескі таныстарының өздері көптен көрмегендерін айтқан. Жал­ғыз ұлдан қайыр болмағанын ойлаған кезде жанымды қоярға жер таппай қиналамын. Сәлім екеуміздің біліп-білмей жасаған қан­дай күнәміз бар еді деп те ойлан­дым. Бұл сынақ қай қателігіміздің өтеуі? Олай дей­тінім, көрші ауыл­да Қойбағар деген қария өмір сүр­ді. Үлкен кісілер: “Бұл Қойбағардың көретіні алда”, – дей­тұғын. Кейін біл­сем, 1937 жылдың қырғынында аға­йынды екі жігітті қаралап, бір әулеттің шаңырағын ортасына тү­сірген адам екен. Ақыры үлкен­дер­дің айтқаны келді. Еркек кіндік­тіден қалған жалғыз немересін жер­леді. Шаңырағының ойраны шық­қанын көріп, өмірден өтті. Өз жа­йымды ойла­ғанда осы бір оқиға еске түседі. Қара­шаңыраққа ие болар ұлдан тірідей айырылған біздің әулеттің жайы не бо­лады? Әкесі қайтқанда бір ке­луге жара­ма­ған перзентімнен үміт үзе­йін десем де, қайғылы көңілді бір тәт­ті үміт ал­даусы­ратады да тұрады. Мұңай­ған жүзімді көрген сайын Әлиям: “Апа, жүрегіңізге салмақ түсірме­ңіз. Асқар бала күнінен өзімшіл болатын. Үйден жыраққа кеткен соң сол мінезін танытты. Тек амандығын тілейік”, – дейді.
Асқар, шынымен де, өзімшіл ме еді?! Құдай-ау, баланы туған үйі­нен бездіре­тін­дей де өзімшілдік бола ма? Әу баста, құлдыққа тү­сіп, қорлық көріп жүр ме деп ойла­дым. Күйеу балам құқық қорғау органда­ры арқылы тексертіп еді, атына қым­бат көлік тіркелгенін, шетелге барып-келіп жүргенін білді. Ұлым­ның аман-есен екенін білгенім­мен, бізді неге көргісі келмейтінін ел түгіл, өзім де тү­сінбей-ақ қой­дым. Бір көріп, маң­дайынан иіске­сем, бәрін ұмытар едім, бәрін…
Дайындаған

Арайлым БЕЙСЕНБАЕВА, “Soltústіk Qazaqstan”.