Саналы ғұмырын газетке арнаған журналистердің қатарында Мереке Тұралин де бар. Ол облыстық «Ленин туы» (қазіргі «Soltüstık Qazaqstan») газетіне аға әдеби қызметкер болып қабылданып, партия тұрмысы, кеңес құрылысы, ауыл шаруашылығы, хабар бөлімдерінің меңгерушісі, жауапты хатшы, бас редактордың орынбасары лауазымдарына дейінгі жолдан өтті. Ағамыздың отбасында асыл жар, асқар тау әке болғанын бізге оның Құдай қосқан қосағы Нағима Кенжеболатқызы қайтыс болардан бірер күн бұрын ғана айтып берген еді.
Өмір бар жерде өлімнің қатар жүретіні ақиқат. Бұл кездесуде жүзінен мейірім төгіліп тұратын апамыздың соңғы минуттары таяп, ақтық сөзін айтып отырғанын байқаған да жоқпыз. Ұлу жылын тамамдап, Ұлыстың ұлы күнінде мәңгілік мекеніне аттанған жақсының жарымен сырласа отырып, біраз жайларға қанық болдық.
– Мереке екеуіміздің ата-аналарымыз бір-бірлерін бұрыннан жақсы білді, – деп бастады әңгімесін Нағима апай. – Бірде қайын атам Сексенбай үлкен баласы Маратпен бірге халық көп жиналған жиынға барыпты. Сонда әжем Жаңыл болашақ қайын атамнан «Бұдан кіші балаң бар ма?» – деп сұрайды. Ол кісі: «Бар» деп жауап берген. «Онда менің алдымда тізе бүгіңдер, екеуің құда боласыңдар», – деп Сексенбай мен Кенжеболатқа ақ жол тілеп, сол сәтте төс қағыстырыпты. Араға бірнеше жыл салып, ата-енем мен әке-шешем кездескенде әкем әжемнің ақ батасын беріп, сөз байласқанын еске түсіріп, арқа-жарқа болыпты. Үйге келген соң атам үйленбей жүрген баласына: «Мереке, жиырма бес жасқа қадам басқалы отырсың. Қашан үйленесің? Кенжеболат пен Нұрғайшаның екі қызын көріп кел. Біреуіне үйлен. Бізге қызық көрсетуің керек», – деп айтады.
Нағима апай ол кезде Қорған облысындағы Макушин ауданында мейірбике болып жұмыс істейтін. Мереке Тұралин әкесіне: «Екі қызы бар екен. Бірі – қара, екіншісі – сары. Көзім қарасына түсті», – депті. Содан бір-бірін жақсы білетін ескі таныстар құда-құдағи болып шыға келеді.
Қазақ халқының «Сен істі сүйсең, іс саған бас иеді», «Жолдасы көптің – олжасы көп», «Баланың жақсысы – сүйініш, жаманы – күйініш», «Ағаш тамырымен, адам туысымен мықты» деп өрілетін аталы сөздерін өмірлік ұстанымына айналдырған Мереке Сексенбайұлы отбасылық құндылықтарға баса назар аударып қана қоймай, қарашаңырақтың қадір-қасиетін ерте жастан ұғынған. Анасы Бәзиланың қолында тұрып, үлкен үйдің керегесін жайып, шаңырағын тіктеді. Тұла бойына ұлттық құндылықтарды сіңіре білген кейіпкеріміз өзінен кейінгілерге үлгі-өнеге көрсетті. Анасы 83 жасында дүние салды. Нағима апамыздың айтуынша, Ба қыт, Болат, Әлия есімді балалары әкелерінің қадағалауымен сабақтарын жақсы оқып, үлгілі оқушылардың қатарынан көріне білді.
Редакцияның жігіттері Мераға деп кеткен ол ешкімге дауыс көтермейтін, биязы мінезімен сыйлы болған. Қай жерде болмасын айналасындағыларды қыран-топан күлкіге қарық қылып жүретін ол туған-туысқандарына данадай сөйлеп, баладай еркелейтін дағдыдан айырылмаған. «Төркінге барғанда Мереке мақалдап сөйлегенде бәрі аузын ашып тыңдайтын. Әр сөзін мәнерлеп, ойын әзіл-қалжың араластыра жеткізетін. Сырт көзге қайғысы жоқ адамдай көрінуші еді. Үлкен-кіші деп ешкімді де алаламай, туыспен де, доспен де әзілдесіп отыратын. Бауырларым мені емес, Мерекені сағынатын. Оны ағайын- туыстың бәрі жақсы көрді, ерекше құрметтеді. Гүлшат деген сіңілім бауырмал еді. Үйге келген кісімен амандасқанда бетінен сүйетін. Мереке сондай сәтте: «Сен сүймеген бетімді, Гүлшат сүйеді», – деп күлдіретін дейді жақсының жары.
Нағима Кенжеболатқызы жоғары білімді Алматыда алды. Ақселеу Сейдімбек, Пернебай Дүйсенов сынды қазақтың белгілі азаматтарымен бірге оқыды. Сатыбалды Нарымбетов сынды режиссермен қатар жүрді.
Батыр аңғал келеді деген бәтуалы сөз бар. Бұл мінез қалам ұстағандарға да тән бе дерсің. Бірде отау құрғандарына көп бола қоймаған жас отбасыны Нағима апайдың жиен ағасы қонаққа шақырыпты. Меймандар тарап, үйге қайтар сәт таяғанда Мереке ағамыз далаға зайыбынан бұрын шығып кетеді. Бірер минуттан соң есік алдына Нағима шығады. Жұбайын таба алмайды. Таксимен үйіне жетеді, онда да жоқ. «Сөйтсем, таксиге отырған бейтаныс әйелді мен деп ойлап, Жұмысшы кентіне кетіп қалыпты. Такси жүргізушісінің: «Заберите своего мужа» дегенінен соң өзінің басқа көлікке отырғанын білген. Түн ортасында үйге тоңып-жаурап келіп тұр. Қалтасында ақшасы болмағандықтан Жұмысшы кентінен қазіргі «Дошкольник» дүкеніне жаяу жеткен екен», – дейді өткен сәттерді еске алған апамыз.
Мереке ағамыз көлікке отырса болды қалғып кететін болған. Оған бұл әдет әкесінен жұққан көрінеді. Марқұм әкесі де көлікке жайғаса салысымен көз шырымын алуды әдетке айналдырған екен.
«Оның жазу стилінен кесте тіккен хас шебердің қолтаңбасын аңғаруға болады. Ол шығарманы көктемейді, жымын білдірмей-ақ оқырманына ұсынады. Ол табиғатты бейнелесе де, адам құлқын айшықтаса да құрғақ баяндауға бой ұрынбай, сөзден сурет салады. Ол әр сөзіне жан бітіріп, әр сөйлемінің гауһар тастай сәуле шашып тұруына қол жеткізуге тырысады. Мақаланы өзімдікі және автордікі деп бөле қоймайды. Екеуіне де бірдей тер төгеді. Бір ғажабы, ол күндіз жиналыстарда, ойын-сауықтарда жүрсе де, таңертең жазылуы тиіс мақаланы қолыңа ұстатады», – депті белгілі журналист Зарап Құсайынов газетіміздің 1995 жылы шыққан нөмірінде жарық көрген «Мераға» мақаласында.
Қалам мен қағазды өмір мәніне айналдырған адам күнделікті тірліктің шаруасына қырсыз келетіні, ақсаусақ болатыны бар. Содан болар, қаламгерлердің арасында шеберлер сирек кездеседі. «Саяжайдағы үйіміздің құбырларын жөндеуге немере қарындасы Меңсұлудың күйеуі Фалитті апардық. Мерекенің жұмысқа ыңғайы жоқ, шылымын будақтатып отыра береді. Содан күйеубаламыз қайынсіңіліме: «Сенің ағаңның қолынан түк келмейді екен, бәрін Нағима істейді», – деп айтып барыпты. Қара жұмысқа жоқ болса да шешендігімен айналасын риза қылушы еді», – дейді Нағима Кенжеболатқызы.
Мереке Тұралиннің жазуы тасқа басқандай әдемі болыпты. Отбасылық мұрағатында сақталған қолжазбалары – сөзіміздің айғағы. Сарғайған парақтар талай жайттардан сыр шертеді. Нағима апамыздың айтуынша, оның жазған мақаласына машинистер таласады екен. «Мерекенің жазғандарын оқып, маржан теріп отырғандай боласың. Сөзі көркем, жазуы әдемі болса, машинистің бағы», – деп әріптесі Күлзайра Мәлікова отырған жерінде айтып жүреді.
Әңгіме барысында жақсының жарынан жұбайының теріс әдеттері туралы сұраған едік. Ол ұзақ ойланып отырып, шылымға әуес болғанына налығанын жеткізді. Ағамыз шылымының түтінін будақтатпастан жазу үстеліне отырмаған екен. Шылымның денсаулыққа тигізер зардабын білсе де, өмірден озғанша бұл әдетін қоя алмаған. Ұлы жазушы Марк Твеннің: «Темекі тастау қиын емес, мен жүз рет тастағанмын», – дегенінің арғы жағында темекі тастауға өзінің шындап кіріспегенін әжуалау жатқаны аңғарылады. Ағамыздың да темекіні қоямын деген талай талпынысы сәтсіз аяқталған.
Ерлі-зайыптылардың тұңғыштары Бақыт 2012 жылы 39 жасында келместің кемесіне мініп, о дүниелік болды. Ортаншысы Болат экономика саласының білгіріне айналып, бүгінде «Сұлтан» фабрикасында қызмет етуде. «Анаға қарап қыз өсер» дегендей, қыздары Әлия болса шешесінің жолын қуып, медицина саласының өкілі атанды.
«Мерекенің есімі ешқашан ұмытылмайды. Жарқын бейнесі көз алдымда. Ширек ғасыр өтсе де, көңілімнен өшкен емес. Еріммен бірге өткізген әр сәтімді сағынышпен еске алып, мақтанышпен айтамын. Уақыт зымыраған сайын оның қадір-қасиеті арта түседі. Жан баласымен шәй десіп көрмеген Мерекенің көркем мінезі оқылмаған кітап сияқты», – деді Нағима Кенжеболатқызы.
Әңгімеміз аяқталар тұста жақсының жары дастарқан басына шақырып, шай ішіп кетуімді өтінді. Мен ораза ұстап жүргенімді алға тартып, «Мақала газетке шыққан соң бір данасын әкеліп беремін. Редакция қабырғасынан музей ашқалы отырмыз. Мереке атамыздың ұстаған заттарын дайындап қойсаңыз нұр үстіне нұр болар еді. Сол кезде қолыңыздан дәм татармын», – деп қоштасып кетіп едім. Екінші рет кездесу бұйырмапты. Марқұмның жаны жәннатта болсын!
Самрат ҚҰСКЕНОВ,
«Soltüstık Qazaqstan».