ХРАПУНОВ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗЫНА ЕСЕБІНЕН БАЙЫДЫ

Soltüstık Казахстан

 Kyzylzhar_akparat@mail.ru

Қашанда мемлекеттік қазына есебінен баю мүмкіндігі алаяқтардың барлығын магниттей тартатындығы белгілі. Бірақ бұл арманды жүзеге асыру үшін оларға қылмыстық ойларының орындалуын тосуға тура келеді. Міне, осындай оңай олжаға кенелмек сәтін Алматы қаласы және Шығыс Қазақстан облысының экс-әкімі де ұзақ уақыт жасырып келді.

Храпуновтың көптеген қыл­мыс­тары туралы тергеу мәлі­мет­теріне қарағанда, оның мем­ле­кеттік меншікке қол жеткізетін уа­­қытты тағатсыз күткендігі анық байқалады. Көп ұзамай оған мұндай мүмкіндік туды да. 1997 жылы ол еліміздің ең ірі қаласы – Алматының басшысы болып та­ғайындалды. Бұл уақытта Қазақ­станның беткеұстар саяси зиялы қауымы Астанаға қоныс аударып жатқан. Осы сәтті пайдаланған Храпунов мегаполистің ең құнды жерлерін иеленіп, өзінің қара жос­парын жүзеге асыруға көшті.

Мәселен, ол өзінің тікелей әкімдік міндетін орындаудың орнына Алматының бағалы жер телімдері мен пәтерлерін жаппай сатып, қитұрқы әрекетін жүзеге асырды. Өзінің алаяқ істерін жасыру арқылы ол көп ұзамай елдің ең бай, қуатты адамының біріне айналды. Сыбайлас сенімді адамдары мен оффшорлық компаниялар арқылы оған қаланың ин­фра­құрылымына қатысты барлық коммерциялық шарттардан пара түрінде қаржы құйыла бастады. Барлық алынған жер телімдері мен қымбат ғимараттарды Хра­­­пу­новтың өзі мемлекеттік қызметші болғандықтан әйелі Ләйла Беке­тованың атына тіркеді. Осындай оның алаяқтық істері ақыры Хра­пуновтың 7 жыл басқарған Алматы әкімі лауазымынан түсуіне әсер етті.

Алматы әуежайы құрылысын салу Храпунов үшін баюдың та­ғы бір амалы болып табылды. Өртеніп кеткен әуежайдың орнына жаңа ғимарат тұрғызу керек еді. Ол құрылыс қаланың қазы­на­сына 13,4 миллион долларға түс­ті. Әуежайдың қызметінен пайда алу үшін компания қажет болған кезде Храпунов өзінің компаниясын ұсынған. Осы Храпунов басқаратын шағын фирмаға 10 миллион доллар аударылған екен. Сөйтіп, Храпунов мемлекеттік меншікті талантаражға салуда алдына жан түсірмеді. Алматы­да­ғы пәтерлер мен саяжайларды, паркингтерді, сауда және демалыс орындарын, басқа да ғима­раттарды қосып алғанда 37 баға­­лы нысанды иеленді.

Жалпы, Храпуновтың жаңа қулықтарына құрық бойламайтыны рас. Өйткені, оған қазақ­стан­­дық құқық қорғау органдарынан құтылу, сөйтіп алаяқтық жолмен жинаған миллиондарын сақтап қалу ең басты амал болып табылады. Храпуновтар отбасының Қа­­­­зақстанда жасаған заңсыз әре­кеттері шектен шығып кеткен. Оны қазір жұрттың бәрі біледі. Сондықтан экс-әкімнің жалған ақ­­­талу сөзі ешкімді де сендір­мей­­ді.

Швейцариялық Tagen-Aizen­­­ger басылымы оның шексіз баю көздерін сұраған болатын. Сонда Храпунов өзінің байлығы туралы айтылып жүргендердің бәрі асыра сілтегендік, деді. Журналистің оның нақты қанша дәулеті бар­лығын атап айтып беруі туралы сұрағына: “Біз жақсы қамтамасыз етілгенбіз, бірақ асқан бай емес­піз”, – деп жалтара жауап қайтар­ды. Алайда, оған мына төменгі байлықтар аспаннан өзі салбырап түсе қалған жоқ қой. Мәселен, кейбіреулерінің атын атап, түсін түстеп көрелікші.

Иә, Храпуновтың шетелден жылжымайтын мүлік сатып алға­ны жөніндегі деректер бұрын да айтылатын. Осыларға қосымша 2007 жылы ол Женева көлінің сол жағалауынан сән-салтанаты ке­ліс­кен 32 миллион франк тұратын вилла сатып алды. Бағасының өзі вилланың қандай керемет екенін дәлелдей түседі. Ол ғимараттың барлық құжаттары сол кезде есімі ешкімге белгісіз Эльвира Хра­пунова-Бильдиманидің атына тіркелген. Ал үстіміздегі жылы Храпунов құрамында 24 салтанатты резиденциясы бар Hote­­lduParc қонақүй кешенін ашты. Оның салынуы мен ашылуы қаш­қынның бұқаралық ақпарат құ­рал­дары арқылы Қазақстанға қар­сы әрекеттерді күшейте түскен кезімен тұс келді. 2009 жылдың желтоқсан айында француздық “Билан” журналы оны Швей­ца­риядағы ең дәулетті 300 адамның санатына қосты. Баспасөздегі мә­ліметтерге сенсек, 2009 жылы оның жеке дәулеті 300-400 миллион швейцар франкіне, яғни 360-480 миллиондай АҚШ долларына жеткен. Храпуновтар отбасы иелігіне 48 ең әдемі жер телімдері алынған, оның қата­рын­да “Шымбұлақ” тау шаңғысы курорты да бар. Сонымен қатар бұған Швейцариядағы виллалардан, пәтерлерден, қонақүйлерден, ірі кеңселер мен мейрамханалардан тұратын 14 аса бағалы ғи­ма­раттар мен мүліктерді қосыңыз.

Қай елде болсын қылмыс­кердің қадамы қысқа дегендей, ақыры Храпунов пен оның зайыбы Л.Храпуноваға қатысты ұй­ым­­­дасқан қылмыстық топ құрып, оның қылмыстық әрекеттеріне басшылық еткен, бұл қылмыстық топ жылжымайтын мүлік нысандарын заңсыз жолмен мемлекет иелігінен шығарып, кейін оны заңдастырумен, сатумен және осыдан түскен қаржыны заңсыз жолмен шетелге шығарумен ай­налысқан деп, оған елдегі құқық қорғау органдары қылмыстық іс қозғады. Ол туралы Экономи­ка­лық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агент­тігі хабар да бергені белгілі. Онда Храпуновтың “Заңсыз жолмен мемлекет иелігінен шығарған­да­ры қатарында мемлекеттік қорғау аймағы мен белдеуінде жатқан, та­биғатты қорғау аймақтары мен қорықтарға тиесілі, сондай-ақ та­­рихи-мәдени мұра болып табылатын нысандар мен жер телім­дері бар” деп көрсетілген. Сөй­тіп, ұз­ын сөздің қысқасы, Алматы қа­ла­сы мен Шығыс Қазақстан облы­сының әкімі болған кезде Виктор Храпунов әйелі Ләйламен бірге ұйым­­­дас­қан қылмыстық топ құ­рып, оны басқарғандығы анықталды.

Бұл қылмыстық топ, жоға­ры­да айтқанымыздай, табиғат қор­ғау аймақтарында орналасқан, сондай-ақ тарихи-мәдени мұраға жататын нысандар мен жерлерді заңсыз алып отырған. Осыған бай­ланысты қаржы полициясы Виктор Храпуновтың үстінен 20-дан астам қылмыстық іс қозғады. Сөйтіп, көп асқанға бір тосқан дегендей, сонау бір кездері Алматы қаласы мен Шығыс Қазақстан облысының тізгінін ұстаған, ке­йін төтенше жағдайлар министрі болған оған “Бюджет қаражатын ұрлау, лауазымдық өкілеттіктерін теріс пайдалану, пара алу, заңсыз жолмен алынған қаражатты, мү­лікті заңдастырды” деген айып тағылып, сот шешімімен тұтқын­дауға санкция берілді. Храпунов тек 2003-2007 жылдар аралығын­да, яғни 4 жылдың ішінде 48 миллион доллар мен 8 миллионға жуық еуроны жымқырып, шетел асырып жіберген. Нақты айтсақ, Швейцариядағы және оффшор­лық аймақтардағы шоттарға ау­дар­­­­­ған. 2009 жылы оның жеке дәу­леті 480 млн. АҚШ долларына жеткен.

Қазіргі уақытта, 1997 жыл мен 2007 жылдар аралығында Храпунов Алматы қаласының және Ш­ығыс Қазақстан облысының әкімі болған кезде өзінің зайыбы Храпуновамен бірге жылжымайтын мүлік нысандарын мемле­кет­тік меншік есебінен заңсыз алып, оны заңдастыру, сату және алын­ған ақшалай қаражатты Қазақ­станнан тысқа шығарумен айна­лысқан ұйымдасқан қылмыстық топ құрып, оның қызметін бас­қарған деп толықтай айта аламыз. Өйткені, 2001 жылы сол кездегі Алматы қаласының әкімі болған оның шешімімен №186 бала­бақ­шаның ғимараты да жекеше­лен­дірілді. Кейін анықталғандай, ғимарат Храпуновтың әйелі Ләй­ланың меншігіне тиіп, соңында 288 миллион теңгеге сатылған. Бұдан кейін Ләйла Храпуно­ва­ның атына Алматыдағы 32 жылжымайтын мүлік тіркелген. Бұ­дан әрі олар мемлекеттік табиғат қорғау аймақтары мен қорық­тарда орналасқан, оған қоса тари­хи-мәдени мұра болып табылатын нысандар мен бағалы телім­дерге жаппай қол салған. Оларды оңды-солды сатқан, ал қылмыс­тық жолмен табылған мүлікті сатудан алынған ақшалай қаражат Храпуновтар отбасына сенімді адамдардың есепшоттары арқы­лы шетелдерге шығарылған.

Храпуновтың зайыбы Ләйла Қалибекқызына да қаржы поли­циясының тарапынан ақша жым­қырды, қылмыстық топ құрды деген айып тағылды. Олар, тіпті, ұйымдасқан қылмыстық топтарды қаржыландыруға ықпал жаса­ған. Мәселен, 1997-2007 жылдар аралығында Храпунов Алматы қаласының және Шығыс Қазақ­стан облысының әкімі болған кезде өзінің зайыбы Ләйла Храпуновамен бірге қозғалмайтын мүлік нысандарын мемлекеттік мен­шік­тен заңсыз алып, оны заңдастыру, сату және алынған ақшалай қа­ражатты Қазақстан Республикасынан тысқары шығарумен айна­лысқан ұйымдасқан қылмыстық топ құрып, оның қызметін бас­қарғандығы анықталды.

Шығыс Қазақстан облысының тумасы Ләйла Бекетова, яғни кейін күйеуінің тегіне ауысып Храпунова атанған Ләйла Қали­бекқызы да Швейцарияда тұр­а­ды. Көпшілік көзіне көп түсе бермей, отбасының ғана ұйытқысы сияқты боп көрінген ол күйеуінің көлеңкелі бизнестерін жүргізіп, мемлекеттік қызмет атқарған шенеуніктің, яғни Храпуновтың “жолын ашыпты”. Турасын айт­қанда, ұры күйеуінің тірлігін “ұқ­сатып”, одан сайын асқындыра түскен. Осылайша, қылмыстық жолмен табылған мүлікті сатудан алынған ақшалай қаражат Швей­царияға шығарылып отырған. Ұр­лық үстіне ұрлық қосыла бер­ді. Соның салдарынан Храпу­нов­қа басар жер, шығар тау қалмады, құзға келіп тірелді. Міне, енді кезінде өз елінде жұрт қатарлы болып, бостандық пен азаттық­тың ауасын емін-еркін тыныстап жүрген адам қолындағы билігін теріс пайдалану арқылы сыбайлас жемқорлыққа салынамын деп қашқын кезбеге айналды. Сөйтіп, оған қазақстандық құқық қорғау органдары 20 қылмыстық іс қоз­ғады, сот оны қамауға алуға санкция берді. Тіпті, оған халық­ара­лық іздеу жарияланды. Енді не болды? Байтал түгіл бас қайғы деген осы.

(“Егемен Қазақстан”,

2012 жылғы 28 қараша).