Soltüstık Казахстан
Әйгілі “Домбыра Патиға” тікелей қатысы бар жерлесіміз Сәния Қуанқызының ұлттық өнеріміз үшін жасаған ерлігі назар аударарлықтай. Ол жиһангездер отаны – Португалияда аспанмен астасқан ұлы теңізге домбыраның үнін естірту үшін киелі аспапты амалсыздан екіге бөліп шекарадан жасырып өткізген. Осы әрекеті үшін ол “Фейсбук” әлеуметтік желісіндегі “Домбыра Party” қауымдастығының батыр қызы атанды.
Фархат ТАСТАМБЕКОВ,
“Солтүстік Қазақстан”.
– Сәния ханым, Сіздің түбіңіз СҚО-дан екенін білеміз, бірақ нақты қай жер? Қайда оқыдыңыз? Немен айналысасыз?
– Есіл ауданының Қарағаш ауылынанмын. Білімімді Петропавлдағы дарынды балаларға мамандандырылған №2 гимназия-интернаттан алдым, кейін арман қуып елордамызға келіп, Еуразия Ұлттық университетінде оқыдым. Қазір осындағы магистратурада оқып жүрмін.
– “Домбыра Патиға” қалай тап болдыңыз?
– Соңғы 3 жылдай уақытта қазақ Интернетін, сондағы жастардың жазбаларын сырттай қызыға оқып жүрдім. Танымал сайттардың бірі кезекті “Домбыра Пати” (“ДП”) өткізетіндерін жазған еді. Жазбада көрсетілген уақытта аталған жерге бардым. Нұрғиса Асылбек, Маралбек Сағынғанов, Алмас Алтай сынды жігіттердің ән айтып отырғандарын көрдім. Оның үстіне тыңдарман қауымның ішінде домбыра тартатындары болса, ортаға шығып, өнерлерін көрсетіп, “қонақ-кәде” жасап жатты. Яғни, қарапайым халық домбыраны еш дайындықсыз, сахнасыз орындап тұруға болатындығын көрсетті. Осылайша “ДП”-мен таныстығым басталды.
– Қанша “ДП”-ға қатыстыңыз? Қай жерлерде?
– Тек Астанамыздағы және өзіміз өткізген Португалияның Порту қаласындағы “ДП”-ға қатыстым. Берлинде өткізбекші болған едік, бастаған да өзім едім, бірақ жолда қиын да қызық жағдайға тап болып, Берлинге күндізгі сағат 12-нің орнына түнгі 12-де бірақ жеттім. Сөйтіп, ол іс-шара өтпей қалды. Бірақ бұл менің мойнымдағы парызым деп білемін, сондықтан келесі жолы, жолым түсіп жатса, міндетті түрде ұйымдастырамын.
– Фейсбук “ФБ”әлеуметтік желісіндегі “Домбыра Party” қауымдастығының белсенді мүшесісіз. Сізге бұл шара не берді?
– “ФБ”-да белсенді жастар көп. Олардың басын қосып отырған әр алуан тақырыптағы қауымдастықтар да жетерлік. Бірақ “ДП” қауымдастығы ерекше, себебі ондағы жастар айтқанын істей біледі. Адамдар тек “Ұлттық дәстүрімізді, мәдениетімізді, тілімізді дәріптейік” деген сынды әңгімелерді жазып қана шектелмейді, күні мен уақытын белгілеп, қаланың орталығына шығып, қауымдастықта айтқандарын іс жүзінде жасап, дәлелдейді. Яғни, қазақтың қара домбырасын халыққа насихаттайды, көпшілікке танытады. Ал домбыра өз кезегінде бойына қазақтың тарихы, жері, топырағы, тілі, дәстүрі, ділі – барлығын сіңірген аспап. Сондықтан домбыраны білген адам – қазақты таныған адам.
– “ДП”-ның Қазақстанның барлық қалаларын жаулап, ұлттық трендке айналуына не түрткі болды деп ойлайсыз?
– Әр қазақтың бойында, тіпті, тағдырында домбырамен байланысты тылсым күш бар. Ол – қазаққа жақын. Ол – қазақтікі. Домбыра тарта білмейтін қазақтың өзі домбыраның үнін құлағы шалса, елең ете қалады. Тарихи алуан түрлі жағдайларға байланысты домбыраның қолдану аясы тарылып, мүмкіндіктері шектелді. Кейін келе ол тек үлкен іс-шаралар мен концерттерде ойналатын мәдени аспап болып кетті. Ал “ДП”-ның алғашқы ұйымдастырушылары, көшбасшылары оны бұрынғы, яғни Ақан серінің кезіндегіндей қалыпқа оралтқысы келді. Тіпті, қауымдастықтағы пікірлерді оқысаңыздар, “Жігіттеріміз әскерге барғанда да домбыра үйреніп келулері керек, егер бұрын көше, подъезде гитара ойналатын болса, енді өзіміздің домбыраға көшу керек”, деп ұрандатып еді, оған барлығы қосылды. Олар – Қазақтар, ал шетелде де ұйымдастырып жатқандар – Нағыз Қазақтар!
– Шетел демекші, Ыстамбулда, Лондонда “ДП” өтті. Сосын Сіз Порту қаласында өткіздіңіз. Мұндай батыл шешімге қалай келдіңіз?
– Қауымдастықты бір рет болса да ашып оқыған адам оның күнде жаңартылып отыратынын біледі. Әр қала өткізген “ДП”-лары туралы фото, бейне есептер жариялап, жаңа домбырашылармен таныстырып, хабардар етеді. Осы орайда қатарға Түркия елі қосылды. Ыстамбулдағы қазақтар “ДП” өткізіп, суреттерін қауымдастыққа салды. Сөйтіп, бұл шара шекара “бұзып”, шетелге тарай бастады. Сол кезде бірден көз алдыма Порту қаласында, Атлант мұхитының жағасында домбыра тартып отырған қазақтар елестеді. Себебі, наурыз айында Порту қаласына оқуға баратыным шешіліп және сапарға шығатын күн таяп қалған болатын. Жоспар бойынша Портуда бірнеше күн аялдайтынымыз белгілі еді. Сондықтан бірге баратын Анар, Зарина, Кәмшат дейтін магистрант қыздарға жоспарымды айтып, олар қолдап, 4 шілде ойымызды іске асырдық. Сөйтіп, толқын ұрған ұлы мұхитқа домбыраның үнін тыңдаттық.
– Портуға барар жолда шекарадан домбыраны алып өту қиын болғанын “ФБ” арқылы білдік. Домбыраны шекарадан неге өткізбеді?
– Неге өтпей қала бергенін өзім де толық түсіне алмадым. Бірінші қиындық Варшавада болды, домбырамыз “стандартқа сай емес жүк” болып танылды. Ол жерде 180 еуро, ал Болонья қаласында тағы 160 еуро төлеп, өйтіп-бүйтіп өткіздік. Барселонаға жеткенде шу көтерілді. Ол жерде қате өзімізден де кетті. Олар бізге “320 еуро төлеңдер” дегенде, біз “Неге қымбат?” – деп қарсы шықтық. Сол үшін барлық жүгімізді қайтарып беріп, мына жүкпен, яғни, домбырамен мүлдем өтпейсіздер, деді. Еш қазақ баласы мұндайды көрмесін, біз домбыраның қаққа бөлінгенін көрдік. Сол әуежайда ірімшік сататын сатушы пышағымен кесіп берді. Екі сөмкеге бөліп салып, шекарадан осылай жасырын өткіздік. Содан кейін: “Енді дауысы шыға ма, шықпай ма?” – деп алаңдадық. Ұшақта осыны ойлаған сайын жылап бардық. Портуға жете салысымен желіммен біріктіріп қосқан едік, қосылмады. Кейін скотчпен орап тартып едік, дауысы бір түрлі болғанмен, алғашқы ойлағаннан жақсырақ шықты. Осы ретте алып жүруге ыңғайлы болу үшін “Мүмкін жиналатын немесе бүгілетін домбыра шығару керек шығар” деген идея келді. Домбыра шеберлерінің құлағына алтын сырға.
– Қанша дегенмен ерлік жасаған екенсіздер. Ал сол домбыраны шекарадан қайтып алып өтерде проблема туындаған жоқ па?
– Жоқ, себебі, біз ол домбыраны сол жақтың азаматы, Бану деген студент қазақ қызына қалдырып кеттік. Енді Портуға барып “Домбыра Пати”-ді емін-еркін өткізіп тұруға болады.
– Шетелдіктердің біздің ұлттық аспапқа деген көзқарасы қандай, сұрап қызыққандары болды ма?
– Иә, мұхиттың жағасында тынығушылар өте көп болды. Қасымызға келіп қызықтағандардың көбі: “Гитараға ұқсайтын қандай аспап бұл?” – деп сұрады. Біз домбыраны таныстырып, ән салып, қазақ халқы туралы айтып бердік. Бір байқағаным, шетелдіктер бұрынғыға қарағанда, Қазақстанды жақсырақ танитын болыпты. Бұрын қытайларға ұқсатушы еді, қазір бірден қазақ екендігімізді ажыратады. Парижде, тіпті, домбыраны танып жатты. Негізі “Нағыз қазақ – қазақ емес, нағыз қазақ – домбыра” деген дәл тауып айтылған сөз екен. Ендігі кезекте ұлттық аспапты тек қазақтар ғана емес, шетелдіктер, тіпті, бүкіл әлем ойнаса тамаша болар еді. Портудағы “Домбыра Пати” кезінде тыңдаушылардың қызыққандары сонша, бізден “Уoutube”-де домбыра үйрететін бейнесабақтар бар ма?”, – деп те сұрап жатты. Сондай құралдар керек-ақ. Шетелдерге шығып, ұлттық өнерімізді танытып жүрген “Ұлытау” сынды топтарға алғысымыз шексіз, алайда шетелдіктердің өздерінің домбыра тартқаны қандай ғанибет болар еді…
– Ал өзіңіз домбырада ойнауды қайдан үйрендіңіз?
– Мен домбыраны онша тартпаймын, бірақ мектепте қобыз, домбыра, спорт үйірмелеріне қатысқанмын. Сол кезде аздап үйренгенім бар.
– Шетелде жиі болып тұрасыз ғой. Салыстырмалы түрде біздің өмірімізге не жетіспейді?
– Негізі мен шетелде жүргенде 3 күннен кейін елді сағына бастаймын. Елден жырақ жүрген маған жақпайды. Қатты өзгерістер енгізгім келмес еді. Әрине, өзіміздің қиындықтарымыз, жетіспейтін, ақсап жатқан жақтарымыз баршылық. Осыған дейін 10 елде болыппын. Сонда байқағаным, еш елдің жастарының көзінде біздікіндей от жоқ. Жан жылуы да жетіспейді. Тіпті, қарттары өмірлерінің соңында жалғыз қалады. Мысалы, бір отбасы мүшелері дәмхана, кино, т.б. орындарда әркім өзі үшін ақша төлейді. Егер жұбайлар өздерін өздері асырай алмаса, ажырасып кетеді. Бұл – бізге мүлдем жат дүниелер. Бірақ маған олардың, жалпы шетелдің қай елі болсын, патриоттық сезімі ұнайды. Қысқаша айтқанда, олар әндерді өз тілдерінде тыңдайды. Және өз тілдеріндегі кинолар мен арналарды ғана қарайды. Домбыра да өте танымал болып әр қазақтың үйінде, жұмыс кабинетінде ілініп, иығында асылып, қолтығында қыстырылып жүрсе, оқытылатын пән ретінде мектеп бағдарламасына енгізілсе, ел ішінде насихатталса, ой, шіркін-ай, тамаша болар еді! Қорыта айтқанда, шетелге барғанды ұнатамын, бірақ ол жақтан елге оралғандағы сезімім, тіпті, ерекше болады. Әсіресе, туған жерім Қызылжарға үнемі асығып тұрамын. Біздің өңір туралы қазақстандықтардың бірінші айтатыны “орыстанған” дейді. Бірақ олай емес, менің туған жерім, яғни солтүстігім – халқымыздың бар дәстүрін бойына сіңіріп, қазақтың әдеби тілін сақтап қалған өңір.