«Soltüstık Qazaqstan»

PDF

САЗ ӘНІМЕН ТЕРБЕТЕДІ ДАЛАНЫ

Soltüstık Казахстан

 Kyzylzhar_akparat@mail.ru

Табиғаттың қыр-сырын зерттейтін ғы­лым­­ның түрлері аз емес. Солардың бірі – ор­ни­­тология. Бұл термин ғылымға алғаш рет ХVІ ғасырда енді. Орнитология – құстар­дың да­муын, физиологиясын, жер бетіне та­рaлуын зерттейтін ғылым. Біз бұл мақала­мыз­да бұл саланың біздің елімізде неліктен кен­же қалып отырғанын білуге талпынып көрдік.

Қазақстанда құстар әлемін зерттеуге ға­лымдар өткен ғасырдың екінші жартысынан ден қоя бастады. Дегенмен, орнито­логия ғылымы үлкен сұранысқа ие деп айта алмаймыз. Бұл салаға қызығушылық таны­ту­шылар көп емес, жоғары оқу орында­рында орнитолог мамандарға бөлінетін грант­тардың саны да аз. Қазір­гі уақытта ел бойынша орнитолог мамандар тапшы. Ал шетелдерде құс жанашыр­лары біршама танымалдыққа ие. Қазір дү­ниежүзілік неміс және мумбай орнитология қауымдастығы, Британия, Америка құс зерт­­теу орталықтары және тағы басқа да ха­лық­аралық ұйымдар бұл бағытта үздіксіз ғылы­ми ізденістер жүргізуде. Өмірінің ба­сым бө­лігін орнитологияға арнағандар негі­зінен жо­ғары оқу орындарымен табиғи сая­бақтарда жұмыс істейді.
Өңірімізде бұл саланы бір адамдай біле­тін жерлестеріміздің бірі – Владимир Вилков та құстар әлемін зерттеуге ден қоюшылар­дың аздығына қатты алаңдайды. М.Қозы­баев атындағы Солтүстік Қазақстан мемле­кеттік университетінің “Жалпы биология” ка­федрасының меңгерушісі қызықты және күрделі ғылымды зерттеушілер табылса, та­лай дүниелердің сыры ашылар еді, дейді.
– Ғылымды игеруге арналған әдістеме­лер, құралдар және қондырғылар жеткілік­сіз. Соңғы жылдары өзекті мәселе біртіндеп оң шешімін табуда. Білім және ғылым ми­ни­стрлігі бөлетін гранттарды жеңіп алған орни­то­лог мамандар өздерінің тың жобаларын жү­зеге асыруға мүмкіндік алуда, – дейді Вла­димир Семенович.
Ғалымдар құстарға сырға салу арқылы олардың популяция жағдайын, сирек кез­десетін және жо­йылып бара жатқан түр­лерін анықтайды. Су құстарын пайдалану, жәндікқоректі құстарды өзен бойындағы ор­мандарға қоныстандыру арқылы олардың ауыл шаруашылығына тигізетін пайдасы зерт­теледі.
Облыста құстардың 400-ге жуық түрі ме­кен­дейді. Олардың қатарында Қазақ­стан­ның “Қызыл кітабына” енгендері де бар. Атап айтқанда, бұйра және қызғылт бірқа­зан, алакөз қара ала үйрек, қалбағай, қоқи­қаз, сұңқылдақ, тундра аққуы, турпан, ақбас үйрек, бүркіт, қарақұс, дала қыраны, ақбас тырна, ақтырна, безгелдек, дуадақ, шырға­лақ, қарабас өгізшағала, үкі және тағы да басқалары кездеседі.
Владимир Вилков екі әріптесі – СҚМУ-дің оқытушысы Иван Зубань және институттың ғылыми қызметкері, магистр Ми­хаил Калашниковпен жас солтүстік­қа­зақстандықтардың бұл салаға деген сүйіс­пеншілігін арттыру мақсатында сайыстар ұйымдастыруды игі дәстүрге айналдырған. Сон­дай-ақ, университет студенттеріне ар­налған орнитологиялық саяхаттар өткізеді. Суда жүзетін және орманды мекендейтін құс­тардың санын анықтау және оларды зерттеу мақсатында көлдер мен ормандарды бақы­лауға алған. Аталған шаралар барысында ор­нитологтар құстарды суретке түсіруге арналған фотоаппараттар, дүрбілер, “GPS” на­вигаторлар, фотоқақпандар, квадрокоп­терлер және тағы басқа заманауи құралдар мен қондырғыларды пайдаланады. Мұның барлығы құстардың популяциясын зерттеп, көктем-күз айларында ұшу бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді.
Бүгінде облыстың орнитолог мамандары “Қазақстан биоалуантүрлілікті сақ­тау қауымдастығы” республикалық қоғам­дық бірлестігімен тығыз байланыс орнатқан. Бұл ұйым елімізде әуесқой орнитологияны дамытуға өзіндік үлесін қосуда. Сонымен қатар қауымдастық құстарды қорғау және олар мекендейтін ортаны сақтау жөніндегі “Birdlife International” халықаралық ұйым­ның еліміздегі өкілі болып табылады. 2007 жылы өңірімізде осы ұйымның филиалы ашылды. Қазіргі кезде бұл филиалды уни­вер­ситеттің жас оқытушысы Иван Зубань басқаруда.
Бұл ретте республикалық бірлестіктің, жер­гі­лікті және шетелдік орнитологтардың қа­тысуымен зерттеу жұмыстарын жүргізіп тұратынын атап айтқан жөн. Сондай шара­лардың бірі үстіміздегі жылдың мамыр айын­да өтті. Қызылжемсаулы қарашақаз­дарға белгі салу үшін келген Болгария, Ұлы­британия және Литва ғалымдары Есіл ауда­нының Чириковка ауылының маңындағы көлде болды. Қарашақаз Қазақстанның, сондай-ақ, Халықаралық табиғат қорғау одағының Қызыл кітабына енген. Ол Қос­танай өңірі мен көктем айларында қолайлы өлке болып табылатын біздің облысымызды мекендейді. “Қауіпсіз ұшу жолы” халықара­лық жобасы аясында жүзеге асырылған шара барысында су айдынында ұсталған 10 сұр түсті қаз бен Қазақстанның “Қызыл кіта­бына” енгізілген 17 қызылжемсаулы қара­ша­қаздарға белгі салынып, тіркеуге алын­ды. Алдағы уақытта спутниктік бақылау құ­рылғысы орнатылған құстардың ұшып-қону аймақтары дәлдікпен анықталатын болады.
Өкінішке қарай, бүгінгі күні жастардың бұл салаға қызығушылықтары төмен. Вла­димир Вилков болашақта орнитологияны терең зерделеуге ниет танытқан жастардың қатары қалыңдай түссе екен деген арманы­мен бөлісті.
– Қазіргі уақытта еліміздегі кәсіби орни­то­логтардың саны 50-ден аспайды. Маман­дар тапшы болғандықтан, бердвочерлер, яғни, әуесқой мамандар Қазақстанның ор­ни­тологиялық фаунасы туралы ақпаратты жинаумен айналысады. Алдағы уақытта ор­нитологтардың қатары толыға түссе, нұр үс­тіне нұр болар еді, – дейді ғалым.

Дулат ҚОЖАХМЕТОВ,
“Soltústіk Qazaqstan”. 

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:

Share on facebook
Facebook
Share on telegram
Telegram
Share on whatsapp
WhatsApp