“МАҒАН ЫСТЫҚ СОЛ КҮНДЕР”

Soltüstık Казахстан

 Kyzylzhar_akparat@mail.ru

Жақсы менен жайсаңдар еңбек еткен қасиетті қарашаңырақ – “Soltústіk Qazaqstan” газетінің өзіндік дара жолы бар. Басылымның қалыптасуынан бүгінгі күнге дейінгі ғасырлық тарихында талай қарымды, тал­ғамы жоғары тәжірибелі журналистер болғанын көреміз. Солармен қатар басылымда 35 жыл бойы корректор болып еңбек еткен ардагеріміз Әлпеш Смағұловамен сұхбатымыз да сол көз көргендер жайында өрбіді.

– Атылған оқтай зырғып өткен газеттегі ең­бек жолым небір қы­зық­ты оқиғалар мен кез­десулерге толы болды. Өңіріміздің апталдай журналистерімен, от ауызды, орақ тілді ақын-жазушыларымен бірге газетімізді халқымыз­дың сүйікті ба­сылымына айналдыру жолын­да тыным таппай еңбек еттік. Бала ке­зімнен дас­тан-қиссаларды жат­тап, кітап оқуға құмарт­тым. Анам “Көп оқысаң, көштің соңында қал­май­­сың” деп, том-том кітаптарды үйге алдыр­тушы еді. Қиын кезде өсіп, жетілдік қой. Ауыл­да үнемі жарық бол­майтын. Ауыл жастары қазақ зиялылары­ның туындыла­рын бір-бірінен сұ­рап алып оқитын. Қаламгерлердің шығарма­шы­лы­ғына құмартып өс­кендіктен шы­ғар, мек­тепті үздік бітіріп, қазақ тілі мен әдебиетіне сауатты болдым. Бұл қабілетім мені кейін сөз­ден сарай салып, ойдан орда тұрғызатын жур­на­листер қауымының ортасына алып келді. Газет табалдырығын ат­таған алғашқы күннен бастап не­бір марқасқа азаматтардың ақыл-ке­ңесіне құлақ түріп, көркем ой-пікірлерін тың­дай жүріп, әде­биет­ке деген қызығушылығым одан са­йын арта түсті.
Үйде сақталған сүйік­ті газетімнің сарғайған нөмірле­рін қолыма алғанда ерекше бір күйге бөленемін. Бала кезімде Ұлы Отан со­ғысы жылдары туралы жа­зылған мақалаларды жиі оқушы едім. Бү­гін де сұрапыл жылдардың куәсі га­зет кейіпкерлерімен емен-жар­қын әңгі­мелесіп, сұхбат құр­ған­дай бо­ламын. Ондағы қор­ғасын әріптер­мен өрілген көмескі жол­дарда ма­ған замана шежіресі жа­зылып кет­кендей кө­рінеді.
Басы­лым әр жыл­дары отаншылдық рух­ты, патриотизмді тәрбиелеуге зор маңыз берді. Мәселен, Ұлы Отан соғысы­ның отты жыл­да­рында Те­мір­ғали Нұртазин, Ғалым Малды­баев, Сә­бит Мұқанов, Ғабит Мүсі­репов, Мол­дахмет Тырбиев және басқа ақын-жазу­шылар газет­ке жиі ма­қала жазатын. Майдан мен тыл қа­һармандарына жігер беріп, ерлік­ке үндеген материалдар үз­бей жа­рияланып тұрды. Сол тұста­ғы ре­дактор Өміржан Оспанов жа­йын­да жақсы пікірлер жиі айты­лушы еді. Ол жас ма­мандарды ша­қырып алып, тәрбиелік мәні зор ақыл-ке­ңестерін айтып, корректор қыз­ме­тінің қиыншылығын түсін­ді­ру­ден, үйретуден жалық­папты. 1957-1963 жылдары газетке бас­шы­­лық еткен Балтабек Асановтың да аза­маттық кел­беті ерен еді. Ол көп та­ралымды “Магнитогор жұ­мыс­шы­сы”, ал Ұлы Отан соғысы жыл­дары республикалық “Социа­листік Қа­зақ­стан” газе­тінің редак­торы бол­ған. “Ленин туына” келер алдында Семей қалалық партия ко­мите­тінде лауазымды қызмет істепті. Бә­кең сол келген­нен тың өл­кесі құ­рылып, газет жабылғанға дейін істеп, кейін Қарағандыға көшті де сол жақта өмірден озды. Тә­жі­ри­бесі мол басшы­мыз іздену­ден, га­зет бетіне жаңа өзгеріс әке­луге ұм­тылудан жалықпады. Ол үшін нө­мірде қате жіберу өте өрес­кел кем­шілік саналды. Жур­налис­терге де, корректорларға қатаң та­лап қой­ды. Газеттің жарыққа шы­ғуға әзір­леніп жатқан әр бетін мұ­қият оқи­тын. Қажет болған жағ­дай­да түні­мен отыратын. Бұл үрдіс қызметкер­лерге де әсер етпей қоймады. Тіл­шілер де, газеттің қатесін тексере­тін кор­ректорлар да өз жұмыста­рына мұ­қият қарайтын болды. Өзі де, сөзі де биязы, асып-сасуды біл­мейтін азамат­тың журналистік ше­бер­лі­гіне сүйсінетінбіз, ол екі тілге де жүйрік болды. Үнемі аударма­мен шұ­­ғылданып, орыс тіліндегі мә­тін­ді де жедел жазып беретін. Кейін газетке Құрмантай Мең­діғожин, Уәп Рақымжанов басшылық етті. Бұл азаматтар да өте қарапайым жандар еді. Уәп Әшімұлы “Ленин туы” газетінің редакторы бо­лып жиыр­ма жыл істеді. Оның басшы­лы­­ғымен газет көркейіп, көлем­денді, бүкіл республи­ка­ға таныл­ды, марапат, мақтауларға ие бол­ды. “Ленин туының” беттерінде қа­ламы тө­сел­ген журналистер рес­публикаға да танылып жатты.
– Өткен ғасырдың 50-інші жылдарында газет шығарудың қиындығы аз болмады ғой. Сол туралы айтып беріңізші.
– Жаңа тұрмысқа шыққан ке­зім. Осы га­зетте қызмет еткен Рүс­тем деген туысқаным кор­ректор­дың орны бос тұрғанын айтып, ре­дак­­цияға келуімді өтінді. Жаңа ор­таға үйренісіп кетуіме аға коррек­тор Ғалия Юняеваның кө­мегі көп тиді. Бірінші күннен ол маған жұ­мыс­тың ба­рысын түсіндіріп, жур­на­листер­мен таныс­тыр­ды. Ғалия апай та­тар қызы болғанымен, жаны қазақ еді, шіркін! Мәтіндерді анық оқи­тын. Көз майын тауысып, ылғи әдеби шығар­малар оқып оты­ратын. Менің кітапқа деген құ­мар­лы­ғымды білген соң, қай шы­ғар­маны оқу керектігі жөнінде ақы­лын ай­тып жүрді. Сондай-ақ, мен қыз­мет істеген жылдары Бағди Уә­лиева, Ғайни Сауытова, Роза Әбжанова, Әйт­ман Қонтаев, Ай­гүл Қасымова сынды қыз-ке­ліншек­тер еңбек етті.
Газет аптасына бес рет шы­ғатын. Ол жылдары га­зет басу таңғы са­ғат 5-6-ға дейін созылатын. Кезек­шілермен бірге таң атқанша сабы­латынбыз. Мәс­кеу мен Ал­матыда үздіксіз өтіп жа­татын түрлі дәреже­дегі жиналыс­тар, шетел басшыла­рымен кезде­су­лердің материалда­ры орысша­дан қазақ­шаға аудары­лып, теле­тайп­пен келіп түскенше, жур­на­лис­термен бірге газет қыз­меткерлері түгелдей редакцияда жүретін. Шар­шау дегенді біл­меуші едік. Маған сол күндер өте ыстық.
Жа­рыққа шы­ғатын материал­дардың рухани бағыты мен маз­­мұндық мәні терең болушы еді, ре­дактор­лар әр апта сайын оқыр­ман­ға ой са­латын құн­ды мақала­ның бо­луын қадағалап отыра­тын. Ұжым ішін­дегі шығармашылық ахуал, жур­на­листердің талпынысы мен ізденісі зор еді. Сол тұста “Ле­нин туы­ның” бе­делі асқақтын. Ол об­лыс жұрт­шы­лығының сүйіп оқитын газетіне айналды.
– Өміріңіздің газетке арнаған 35 жылын­да көп адамдармен бір­ге қызмет еттіңіз. Сол әріптес­теріңізді сағынасыз ба?
– Иә, біздің ұжым мүшелері ауызбіршілікте, сыйластықта қыз­мет етті. Сырттан келетін тап­сырма­лар көп, соның салдарынан ке­шігіп, үлгермей жатқан жағдай­лар­­да бір-бірімізге көмекке келіп, жұ­­мысқа жауапкершілікпен қа­рай­тын­­бы­з. Соның нәтижесінде редак­­цияда жақ­сы ахуал орнады. Әріптестерім өте жақсы адамдар болды. Мен газетке жұмыс істеуге келген кезде редакцияда Алма­ты­дағы жоғары оқу орнының жур­на­листика бөлімін бітіріп кел­ген Айт­жан Беделханов, Мырзағали Сер­ға­лиев, Абай Қазиев, Самат Ра­қым­берлин, Кен­жебек Есімов, Кла­ра Шәкірова сынды қалам­герлер еңбек етті.
– Жас күніңізде жазушы Сә­бит Мұқанов­тың батасын ал­ғаныңыз жайында әріптес аға-әп­келеріміздің аузынан естіген едік. Өзі­ңіз әңгімелеп берсеңіз.
– Ол кісі редакцияға келген сәт­тер әлі күнге дейін көз алдымда. Көзі тірісінде жыл сайын от­басы­мен бірге туған жерге келіп, өзі қызмет іс­теген редакцияға бас сұқ­пай кетпейтін. Сондай дидарласу кездерінде Сәбеңнің әдебиет, мәде­­ниет, өмір туралы ұлағатты әңгі­мелерін ұйып тыңдайтынмын. Бір­де қадірлі қонақты ор­тамызға алып табиғат аясына шықтық. Сә­бең өте қарапайым адам болатын. Көпшілікпен бір­ге менің де қадірлі қонаққа қызмет жасап жүргеніме риза болса керек, кейін дастарқан жа­йылып, астан дәм татқан соң шақырып алып: “Асың дәмді екен, ғұмырлы бол!” – деп, ақ батасын берді. Жазушының бұл сөздерінен кейін журналист аға-інілер кабинетімізге жиі бас сұ­ғып: “Сәбең мақтаған тәтті ша­йың­нан ауыз ти­мейміз бе?” – деп әзілдесіп тұрушы еді.
– Отыз бес жыл аз уақыт емес. Газетте сол кезде қызмет еткен журналистердің өмір жо­лы жайлы сізден артық кім бі­леді?
– Әр жылдары қызметке қа­был­данған Амандық Жантеміров, Бо­лат Қожахметов, Мереке Тұра­лин, Байтұяқ Жанымбетов, Мәлік Мұ­қанов, Жоламан Шаханов, Зейнол­ла Әкім­жанов, Қошан Қалиев және тағы да басқа та­лантты жас­тар кейін төл газеттің көрнекті тіл­шілеріне айналды. Еңбек майда­нында шың­дала келе газетіміздің тәжірибелі тілшілерінің қатарынан көріне білген Бақыт Мұстафин, Жарасбай Сүлейменов пен Кәрі­бай Мұсырман редакторлық қыз­метті де абыроймен атқарды. Ау­дан­дағы меншікті тілшілер де ба­сылымның сапалы шығуына ықы­лас танытып, оқырманға ой салар шығармаларын газетке ұсынып жүр­ді. Техникалық тұрғыдан жасақ­талуына жа­уапты Күлзайра Мә­лікова, Ғазиза Тоғайбаева, Дәме­лі Мұстафина, Сәуле Ахмадиева, Ғалия Қасымова, Гүлнәр Қоңқа­баева сынды қыз-келіншектер га­зеттің сапалы әрі мазмұнды шы­ғуына өзіндік көмектерін көрсете білді. Газет қалада, сонымен қа­тар рес­публикада болып жатқан қо­ғамдық-саяси оқиғалардың бә­рі­­нен оқырманды құлағдар етіп отырды. Сондай-ақ, ісімізге тілеу­қор болып, ізгі ниетті мақалала­рын беріп, рухани демеу көрсеткен аза­мат­тардың да еңбегін атап өткен жөн. Жазушы Зей­нел-Ғаби Иман­­баев, облыстың халық ақын­дары Игібай Әлібаев, Ахметжан Нұрта­зин, Уахит Темірбеков, жазу­шы Ер­мек Қонарбаев, ақын Ға­лым Малдыбаев, ауыл тілшілері Қайыр­­келді Ізтөлин, Тілеген Же­теев, Ба­қыт Тау­құдіретов, Жақила Жолмұ­қанов газетпен бай­ланы­сын үзген жоқ. Ұжымға әр жылда­ры өз­дерің сияқты журналистік жолды таңдап кел­ген жастардың арасында Күлба­ғила Өмірбекова мен Роза Молдақованың есімін де ерекше атап өткен жөн. Бірақ олар­дың ғұмыр­лары қысқа бол­ды.
– Ғасыр жастың төріне озға­лы отырған ба­сылымға ақ тілегіңіз бар шығар?
– Өңіріміздегі алғашқы газет­тердің бірі, һәм бірегейі “Soltústіk Qazaqstan” газетінің жүз жас­қа ке­луі ауыз толтырып айтарлық үл­кен оқиға. Газет ұжымы қай ке­зеңде бол­масын қара­пайым ха­лықтың мұң-мұқтажын жоқтап, ар-намысын қорғады, олардың әлеу­меттік мәсе­лелерін батыл көтеріп келді. Бүгін де сол дәс­түр берік сақталып отыр. Қоғам қайраткері, жа­зушы, қадірлі інім Жарасбай Сүлейме­новтің бас­шылығымен бұл қара­ша­ңырақта үлкенді сый­лау, кішіге қамқорлық таныту сияқты игі қа­сиеттер берік орныққан. Жылдағы дәстүр бойынша ре­дакция қабыр­ға­сында өтетін кез­десулерге қаты­сып, жас ұрпақпен емен-жар­қын әң­гіме құрамыз. Мұ­ның өзі ұрпақтар са­бақтастығы ор­нағандығының жарқын көрінісі емес пе?! Осы басылымда ең­бек еткенімді мақ­тан тұтамын. Та­лай жылдар бойы әр ша­ңырақтың төрінен та­былған газетке деген ықы­лас пен жанашырлық бүгінгі оқырман­дар­дың да бойынан та­былса екен де­ген тілегім бар.

Әңгімелескен  Гүлбике КУБЕНОВА, “Soltústіk Qazaqstan”.
СУРЕТТЕ: Ә.Смағұлова.
Суретті түсірген  Талғат ТӘНІБАЕВ.