ҚАРА ҚАМЗОЛ

Soltüstık Казахстан

 Kyzylzhar_akparat@mail.ru

Апам туралы ойласам, көз ал­дыма алды­мен мол пішілген, тізесіне тү­сіп тұратын, екі жерден қызыл та­сы бар күміс қапсырма ілген қа­ра бүліш қамзолы келеді . Қысы-жазы үстінен таста­майтын. Басында ақ орамал, ая­ғында қонышты қара етік. Көзі мо­йылдай қара, жанары шоқтай жа­нып тұратын. Ән айтқанды жақсы көретін. Жүн түтіп, жіп иіріп отыр­ған­да айтатын әндері бар еді, ақы­рын ыңылдап бастап, біраздан соң дауысы көтеріле беретін. Ондай кездері мен де оқып жатқан кітабымды немесе ойынымды тас­тай салып, әнге құлақ түремін. Ән­нің мағынасын түсінетін жаста емеспін, бірақ апамның бұлақтың суындай таза дауысы менің жан-дүниемді баурап, ерекше сезімге бөлейтін.

Апамның дүниеден өткенін сыртта жүріп естідім. Топырақ са­ла алмағаныма әлі күнге өкінемін. Оған да он сегіз жыл болған екен. Ара-тұра ауылға барғанда алды­мен зиратқа соғып, атам екеуіне Құ­ран оқимын. Бала күнгідей ойым­­ды айтып, мұңымды шаға­мын. Еке­уі­нен жақын ешкімім жоқ еді, әлі күнге дейін орындары үңірейіп тұр. Қуансам, титтей бір же­тістікке қо­лым жетсе “атам мен апам қалай қабылдар еді” деп ой­лаймын, бір­нәрсені дұрыс істеме­сем екеуі кө­ріп тұрғандай “мұным жарамады” деп қуыстанатынмын. Кішкентай кү­німнен бауырына бас­қаннан шы­ғар, екеуін әкем мен ше­шемдей кө­ретінмін. Тіпті жеті-сегіз жасы­ма дейін “атамның аузынан түсіп қал­ғанмын” деп жүрдім. Апам сырт көз үшін ұрысқаны бол­маса, мені қат­ты жақсы көретін. Күні-түні қа­сын­дамын, кішкентай кезімнен жұ­мыс­қа араласып, қо­лын ұзарттым кем­пір-шалдың. Қарт адамға со­ның өзі медеу емес пе, қолқана­тым деп, мен дегенде шығарға жаны қал­маушы еді екеуінің де.

“Бастан ұшқан заманда елдің бағы,

Шемен етіп қу тағдыр шеріңді әрі.

Белді бекем буындың жиырма бесте,

“Көппен көрген ұлы той” – дедің дағы”. Ақын Дәулеткерей Кәпұлы­ның осы өлеңін оқығанда апам келеді көз алдыма. Байдың қызы деп қуғын-сүргінді көп көрген, әулетімен ішке (Ресей) өтіп кетіп, аман қалған. Кейін заман түзелген шақта елге оралған. Бірақ жиыр­ма­сын­шы ғасырдың басында ту­ған ұрпақтың басына түскен сынақ сұрапыл еді. 41-де соғыс бас­та­лып, ер-азаматтар майданға ат­тан­ды. Елдегі бар қара жұмыс шал-кемпір, әйелдер мен балала­ларға қалды. Соқаға өгіз жегіп, жер жыртты, астық үшін арпалыс­ты, аш-жалаңаш жүрді. Мойыма­ған, қатыгез тағдырдың тауқыме­тіне қайсарлықпен қарсы тұрған ұрпақ еді олар.

Апам шошаладағы қара кебе­жені “үйімнің құты” деп толғанып отыратын. Таңғалатынмын, апам­ның мұнысы несі, қайдағы бір қара жәшікті кие тұтып. Оны жы­лына бір шығарып, күнге кепті­реді. Қаң­сып кетеді деп, шамалы дегдітіп алады да, қайта кіргізеді. Төрт қатар тақтай, бұрыштарына қа­ңылтыр ұстатқан, сырты ыс пен майдан әбден қарайған кәдімгі қорап. Ойнап кетпейтіндей қылып шақтап істеген қақпағы, 3-4 елідей төрт сирағы бар. Екі бүйіріне темірден иіп құлақ жасатқан. Үйге сыйлы қонақ келсе, кебежесін ашып, ұнның арасынан омыртқа, жая, қазысы бар, бір асым етін алып шыға қояды. Ауыл ара­сын­дағы қыдырмалар болса, сөреде ілулі тұрғандарынан асады. Қазы­ның шыныдай сарғайған майын айтсаңшы. Табаққа түскендегі аң­қыған иісінен бөлек, жылт-жылт еткен түрінің өзі тәбетіңді ашып жібереді.

“Әдейі сақтаған сыбағаң еді, алып отыр”, – деп қонақтың ал­дына үйе береді. Атам да білегін түріп тастап, мүйізсап бәкісімен жапырақтап турап, “жеженің” астына алады. Сүрдің майы жүрекке тимейді.

Сол қара кебежедегі ұннан пі­сірілген бауырсақты айтсаңшы. Сүр­дің иісі мен дәмі сіңген. Оны жесең, ет жегендей боласың. Тіпті суығанын да тоспай шырпыға шан­шып алып, добалдай бауырсақты тістеп қалғанда таңда­йы­ңа жабы­сып, көзден ыстық жас ыр­шып шы­ғатын. Оған да қарамай жей бере­сің, жей бересің… “Менің бере­кемді кіргізіп, отбасын асы­рап отырған осы кебеже, одан айы­рылсам үйімнен құтым қашады”, – дейтін әжем. Қазір атам да, апам да келместің кемесіне мініп кет­кен, қара кебеже де жоқ.

Қайран, апам-ай! Маған біреу­дің тиіскенін, ренжіткенін естісе, жаны шығардың аз-ақ алдында қалушы еді. Ал мен біреуді рен­жіт­сем “менің құлыным ешкім­ге ти­мейді, өзі соқтыққан ғой” деп үс­тім­нен құс ұшырмайтын. Оны мұ­ға­лімдер де біліп алған, сөйтіп, ме­нің еркеліктерім мен тентектігім кө­бі­не жазасыз қалатын. Бар тәтті-дәмдісін маған тосушы еді. Әсіре­се, қонақтан келген кезде алды­нан жүгіріп шы­ғып, мойнына асы­ла кететін­мін. Қам­золының терең қалтасына қо­лымды сұққан кезде қолтығыма дейін кіретін. Ал ол қал­тада не жоқ дейсіз? Кәмпит, құрт, печенье сияқ­ты жейтіннен бөлек, оймақ, бор, тіпті сабынға (іс тіккен кезде бордың орнына матаға белгі салу үшін пайдаланатын) дейін шы­ғатын. Құрт екен деп қомағай­ланып сабынды да, борды да та­лай ауызға салып жі­берген кез­дерім болды.

Он екідегі кезім. Атамның дү­ниеден озғанына ай да толған жоқ. Мектептен келсем, апам ұр­шық иіріп отыр екен. Үстінде қара бүліш қамзолы. Әдеттегідей ыңыл­дап ән айтып отыр. Сай-сү­йегіңді сырқырататын мұңды әуен. Портфелімді атып ұрып, ту сыртынан келіп, қапсыра құшақ­тай алдым. Түтіннің, тердің, кәм­пит­тің, сабынның иісі мұрнымды жарып барады. Қара қамзолдың, апамның иісі. Жұпар иіс!

Сағындық МАУҒАЗИН.