Soltüstık Казахстан
Ерекше білім беру қажеттілігі – өркениетті елдерде ежелден кеңінен таралып, әбден қалыптасқан түсінік. Яғни, инклюзивті білім берудің принциптеріне сәйкес әр оқушының білім алуы, оған барлық жағдайлардың жасалуы қатаң қадағаланып отырылады. Психологиялық-педагогикалық әдістер арқылы жүзеге асырылатын білім беру үдерісі жүйесінде балалардың тең дәрежеде және еш кедергісіз оқуы – басты шарт. Қазақстанның қолданыстағы заңнамаларында балаларды қорғау мәселесі халықаралық құжаттарға сәйкестендірілген. Елімізде білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасына орай инклюзивті оқыту 2011 жылдан енгізіле бастады. 2025 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарында ерекше білім беруге қажеттілігі бар адамдар үшін қолжетімділікті қамтамасыз ету қарастырылған. Бүгінде елімізде оқушылардың дамуындағы ауытқушылықтың салдарынан туындайтын ерекше білім беру қажеттіліктері тек арнайы мектептерде ғана толық көлемде қанағаттандырылады. Оларда психологиялық-медициналықпедагогикалық кеңестің қорытындысы мен ұсыныстарын алған мектеп жасындағы балалардың 14,2 пайызы оқиды.
Білім және ғылым министрінің бұйрығымен балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мәселелері бойынша білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету департаментінің функционалдық міндеттері кеңейтілді. “Қазақстан Республикасындағы “Баланың құқықтары туралы” Қазақстан Республикасы Заңының 15-бабының 3-тармағына сәйкес арнайы педагогикалық тәсілдерге мұқтаж кемтар балалардың белгіленген стандарттар деңгейінде білім алуына мемлекеттік қазынадан кепілдік беретін қосымша қаражат бөлінеді. Облыста ерекше білім беруді қажет ететін 18 жасқа дейінгі 4060 бала есепке алынған. Осыған орай, 458 мектепте осы санаттағы балалар мен мүгедек балалардың білімге қолжетімділігін қамтамасыз ету мақсатымен “кедергісіз аймақтар” құрылған. Бүгінде 269 мектепте 1307 бала инклюзивті білім алады. Бұдан бөлек, облыс орталығында аутист балаларға арналған 2 ресурстық инклюзивті кабинет жұмыс істейді.
2019-2021 жылдар аралығында барлық аудандарда ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалар үшін инклюзивті қолдау сыныптары ұйымдастырылып, жергілікті жерлерде де осы санаттағы балаларды психологиялық-педагогикалық жағынан қолдайтын жағдайлар жасалды. Және де 3 психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялық орталық пен16 психологиялық-педагогикалық түзету кабинетіне, 97 логопедтік пунктке 667 бала барады. Осыдан екі жыл бұрын “Асыл мирас” аутизм орталығы жанында психологиялық-педагогикалық түзету кабинеті жұмыс істей бастаған болатын.
2020-2021 оқу жылында жан басына нормативтік қаржыландыру әдістемесіне өңірден 47 мектеп кірді. Олардағы 373 оқушының 303-і жалпы білім беретін сыныптарда, 27-і түзету сыныптарында, 43-і үйлерінде білім алады. Жыл өткен сайын материалдық-техникалық базаны жаңартуға көп көңіл бөлініп келеді. 10 мектепке компьютерлік техника, жиһаз, инклюзивті білім беруге арналған арнайы аппаратуралар сатып алынды. Психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялардың ұсынымы бойынша педагог-ассистенттердің 27 лауазымы енгізілді. Қазір 7 арнайы түзету мектеп-интернатында 577 оқушы оқып, тәлім-тәрбие алады.
Жуырда арнайы топ Тайынша қаласында 2016 жылы ашылған педагогикалық-психологиялық түзету кабинетінде болып, инклюзивті білім берудің жайымен танысты. Осында оқитын 40-қа жуық балаға логопед, дефектолог, психолог мамандары кешенді түрде көмек береді. Кабинеттер арнайы жабдықтармен, оқу-әдістемелік құралдармен қамтамасыз етілген. Емдік-дене шынықтыру залы барлық талаптарға сай. Жұмыс мәселелерін талқылау барысында кабинет меңгерушісі Иван Бурковский балалар санының өсуіне байланысты бөлмелерді кеңейту қажеттігі туындап отырғанын жеткізді.
Осындай мекемелердегі балалардың білім алу, тамақтану, демалу, сауықтыру және бос уақытты ұйымдастыру құқықтарының қорғалуы бойынша мониторниг жүйелі түрде жүргізіліп, қорытындылары Балалардың құқықтарын қорғау комитетіне жолданып отырылады. Талдау көрсеткендей, мектептерде педагог-психологтар, әлеуметтік педагогтар, арнайы жабдықталған кабинеттер, оқулықтар, оқу-әдістемелік құралдар жетіспейді.
Ғалия ІЛИЯСОВА,
білім саласында сапаны қамтамасыз ету департаменті басшысының орынбасары.