Кей адам бүгін тату, ертең қату

Soltüstık Казахстан

 Kyzylzhar_akparat@mail.ru

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2020 жылы 10 маусымда “Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексіне соттар жұмысының қазіргі заманғы форматтарын енгізу, ар­тық сот рәсімдері мен шығындарын қысқарту мәселелері бо­йынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” Заңға қол қойды. Ондағы мақсат – сот ісін, азаматтық процесті ба­рын­ша оңтайландыру. Осы маңызды құжат аясында татулас­тырушы судья институты енгізіліп, оның алдына татулас­ты­ру рәсімдерін қолдану аясын кеңейту, азаматтардың сот шығындарын азайту, дауды соттан тыс реттеуге халықтың қызығушылығын арттыру секілді іргелі міндеттер қойылды.

Бүгінде мамандандырылған ау­данара­лық экономикалық сотта бітімгер-судья штаты енгізілген. Та­туластыру рәсімдерін жүргізу­дің өзіндік талаптары бар. Мәсе­лен, талап қою арызын қабылдау өтініш келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде қанағаттан­ды­рылуы тиіс. Талап қоюды қа­был­дау сатысында тараптар та­туласқан кезде судья азаматтық іс қозғау және оны өзінің іс жүргізуі­не қабылдау ту­ралы ұйғарым шы­ғарады. Келісімдер сот актісімен бекітіледі. Келісімнің шарттары ерікті түрде орындалмаған жағ­дай­да кез келген тарап оны мәж­бүрлеп орындату үшін атқару па­ра­ғын беру туралы өтінішпен сот­қа жүгіне алады. Кейде тараптар та­лап-арызды қайтаруды сұрап жа­та­тын жайтар да кездеседі. Бұл – олардың құқығы.

Жыл басынан бері татуласты­рушы судья­ға барлығы 243 талап-арыз түсті. Мем­­лекеттік баж са­лығының төленбеуі, іс­тің соттың қа­рауына жатпауы, тағы басқа се­­беп­терге байланысты 46 іс кері қайта­рыл­ды. 62 іс бойынша тарап­тар татулас­ты. Қай­тарылған мем­ле­кет­тік баж мөлшері 8 млн. тең­гені құрайды. Тараптар татула­суы мүм­кін даулардың санаттары негі­зінен мына­дай: келісімшарт, жал­дау, сату-сатып алу, тасымал­дау, сақ­тандыру, мү­лік­ке меншік құқы­ғы, тұтынушылардың құ­қық­та­рын қор­­ғау, корпоративтік, сон­дай-ақ ме­­дицина­лық қызмет көр­сетуге бай­ла­нысты келіс­пеу­ші­ліктер. Ал мемлекеттік органдар­дың ше­шім­деріне және лауазым­ды тұлғалар­дың іс-әрекеттеріне шағым жа­сау, салық­тық, кедендік, банктік дау­лар, мемлекеттік мүлік үшін жер учаскелерін алып қою, мүлікті ты­йым салудан босату мәселелері судья-медиатордың құзыре­тіне кірмейді.

“Бүлінген елде дау бөлек, бей­біт елде сән бөлек” демекші, судья-медиатордың да ізгі ниеті, көздеген мақсаты – өзара бі­тім­гершілік, татулық. Талапқа сай жаб­­дықталған медиация кабине­тін­де татуласу рәсімі судья-ме­диатор мен процеске қатысушы­лар еркін орналасатын бірыңғай үстел басында өтеді. Мұнда қажет тех­никалар, жиһаздар, сауална­маларға ар­нал­ған жәшік қойыл­ған. Алдағы уақытта татуластыру рә­сімдерін роликтер арқылы көрсету жоспарланып отыр.

Бауыржан ЖАЙЖҰМАНОВ,

мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттың төрағасы.