Тәуелсіздіктің бергені мол ғой. Азаттығымыздың арқасында қазіргі таңда кейбір елді мекендердің тарихи атаулары қайтарылып жатыр. Мысалы, Мамлют ауданындағы Ленин ауылы Бике деп өзгергенін газеттен оқыдым. Ал мен туып өскен Шал ақын ауданындағы Чапаев елді мекені қазір Мерген ауылы деп аталады.
Белгілі өлкетанушы, марқұм Қайролла Мұқанов өзінің “Ынтымақ ауылы” кітабында көрші Чапаев елді мекені туралы бірқатар деректер келтіреді. 1935-1941 жылдары Мерген аңшылар қоғамы құрылады. Бұл өңірде қалың орманда қасқыр, түлкі, қарсақ, қоян, борсық сияқты аңдар көп болса керек. Артель мүшелері Кәли Бектұров, Тасқожа Сибанбаев, менің әкем Ержан Арқаев үкіметке аң терілерін өткізіп, жоспарларын артығымен орындаған. Бұл ауылдың Мерген аталуының бір себебі осы болуы мүмкін.
Сергеев (қазіргі Шал ақын) аудандық архивін ақтарып көп деректер тапқан Қайролла Мұқанов 1941 жылдың аяғында аңшылар артелі Веренка хуторымен қосылып, Чапаев атындағы кеңшар құрылды деп жазады. Оның алғашқы төрағасы болып Қайыржан Ақаев есімді тәжірбиесі мол адам сайланады. Соғыс жылдары бұл қызмет Қарақоржын Сибанбаев деген мінезі қатал, талапшыл адамға тапсырылғанын көнекөз қариялардан естігенмін. Әрине, қиын-қыстау кезеңде ауылда, тылда қалған жетім-жесір әйелдерді, жасөспірімдерді басқару оңай шаруа емес қой. Майданға ауылдан 40-тан астам адам аттанса, солардың тең жартысы туған топыраққа оралмай қайтыс болған. Кейбіреулері хабар-ошарсыз кеткен.
Соғыс ардагерлері зоотехник Нұрмағамбет Атымтаев, басқарма Қазымбет Бірімжанов, інісі орманшы Әлкен Бірімжанов, есепші Қабдолла Мусин, мал дәрігері Қосман Нұрпейісов сынды азаматтар бейбіт өмірде қызу еңбекке араласты. Осы есімдері аталған азаматтар оқыған мамандар, кейбіреулері әртүрлі шендегі офицерлер болатын. Ауылдағы бір көшенің аты “Офицерская” деп аталуы да сондықтан. Соғыстан аман оралған жерлестеріміз жылқышы Есмағанбет Көпеев, көмекшісі Тоқтар, қырманды басқарған Кузьма Еремута мен тағы басқалары әлі есімізде.
1955 жылы Марьев кеңшары құрылып, Чапай, Жалтыр, Бағанаты деген ауылдар бөлімшеге айналды. Бір айта кететіні бұл кеңшарға 25 жастағы жігіт, Мәскеудегі Тимирязев академиясын бітірген болашақ Социалистік Еңбек Ері Еркін Әуелбеков директор болып келді. Оның іскерлік қабілетін, ұлтжанды қасиетін ауылдағы замандастары бізге жыр қылып айтатын. Дүниеден озарынан бір-екі жыл бұрын Чапай, Жалтырға келгенде тұрғындар жақсы қарсы алып, таныстарымен қауышып, бір жасап қалған еді. “Soltüstık Qazaqstan” газетінің қоғамдық тілшісі Ғабит Қонарбаев Еркін Әуелбеков туралы көлемді мақала жазды. Онда мемлекет қайраткерінің тың игеруге Кубаньнан келгендерге саманнан үй соқтырып, тастан қаланған астық қоймасын салдырғаны туралы жан-жақты айтылады. Сол көше, қойма әлі де бар. Көшенің “Кубаненкая” аталуының себебі сол.
Елді мекенде Дайра Акуров деген азамат басқарғанда аудандағы озат шаруашылық болды. Ауылына қарап азаматын таны дегендей, механизаторлар Сейқазы Аманжолов, жүгері өсіруші Кәрім Бірімжанов, Нұрлан Мусин, атағы облысқа тараған сауыншы Мария Борисова ауылдың мақтанышы болатын. Кезінде ғалым, жерлесіміз Евней Бөкетовті оқытқан, республикаға еңбек сіңірген мұғалім (Марьевкада оқытқан) Дарья Каргапольцева да осы ауылда қызмет етті. Атағы Одақ көлеміне тараған, ұлты иран, емші Мәмбет Құсайынұлы осы ауылда тұрды. Ауылдағы клубта, ұмытпасам, 1970 жылдары “Халықтар достығы” атты концерт болды. Орыс, татар, неміс, украин, беларус, тағы басқалары өз дәстүрлерін насихаттап, ана тілдерінде ән салғанда таң-тамаша болған едім. Ауылда армян, литвалық, удмурт, мордва сынды этностардың да берекелі тірлік кешіп жатқанын сонда білдім.
Туған ауылыма жиі барып тұрамын. Елді мекеннің мерейін үстем қылған Окуневтер әулетіне ризамын.
Ысқақ АРҚАЕВ.
Есіл ауданы.