КЕЛІСІП ПІШКЕН ТОН КЕЛТЕ БОЛМАС

Soltüstık Казахстан

 Kyzylzhar_akparat@mail.ru

Қазақстан Республикасының “Қоғамдық кеңестер туралы” За­ңы­­на сәйкес үшжылдық мерзімге сайланған қоғамдық кеңестер­дің өкі­леттік мерзімі аяқталып, аталмыш заңға енгізілген өз­герістер мен толықтырулар негізінде жаңа құрам жасақталды. Біз­дің облы­сы­мызда да облыстық мәслихаттың шешімімен 21 адам­нан тұра­тын қоғам белсенділерінің басын қосқан құрылым өз жұ­мысын бас­тап кетті. Біз бүгін жаңа құрамның алдында тұрған мін­дет­тер, жал­пы қоғамдық кеңестің қызметіне қойылатын талап­тар тура­лы әң­гіме қозғау мақсатында осы кеңестің жаңа төраға­сы қоғам қайрат­кері, жазушы-журналист Жарасбай Сүлейменовті әңгімеге тартқан едік.

– Жарасбай Қабдоллаұлы, жа­қында облыстық қоғамдық кеңес­тің төрағасы болып сайландыңыз. Құттықтаймыз. Бұл енді үлкен сенім ғой?

– Рақмет! Иә, сөз жоқ, үлкен сенім. Сондай-ақ зор жауапкершілік. Өйт­кені бүгінгі таңда өзіңіз жақсы білесіз, қоғамдық кеңестерге аса ауқымды да күрделі міндеттер жүктеліп отыр.

– Халық арасында осы қоғам­дық кеңестер бізге керек пе, немен айналысады, қандай мәселелерді шеше алады деген сияқты әңгіме­лердің туындап жататыны жасы­рын емес. Расында да бізде не көп – ұйым көп. Тіпті бүгінде мемлекет­тік емес ұйымдардың санынан жа­ңылып қалдық. Осыған орай осы қоғамдық ұйым қандай қажетті­ліктен туғанына, қысқаша болса да тарихына тоқтала кетсеңіз.

– Меніңше, бұлай түңілуге, үзілді-кесілді тұжырым жасауға болмайды. Мұндай құрылымның қажеттілігіне өмірдің өзі көз жеткізіп отыр. 2015 жыл­дың қараша айында Қазақстан Рес­публикасының “Қоғамдық кеңес­тер туралы” Заңы қабылданғанға де­йін де халықтың мемлекеттік басқару ісіне қатысуын қамтамасыз етуді көз­дейтін қоғамдық ұйымдар болған. Бі­рақ олардың жұмысының жүйелілігі қам­тамасыз етілмеді. Осы жай еске­ріліп, жоғарыда айтқанымдай, қоғам­дық ке­ңестердің құқықтық мәртебе­сін, олар­ды құру тәртібін және халық ал­дында есеп беретін мемлекетті қа­лып­тас­тыру жөніндегі мемлекеттік сая­­сатты іске асыруға, барлық дең­гей­­дегі мем­лекеттік орган­дардың ше­шім­дер қа­был­дауына коммерциялық емес ұйым­дардың, азаматтардың ке­ңінен қатысуын қамтамасыз етуге ба­ғыт­талған қызметін ұйымдастыру тәр­тібін айқындайтын арнайы заң қа­был­дан­ды. Кейін, нақты айтсам, 2020 жы­лы Парламенттің қос палатасы оған уа­қыт талабына сай бірқатар ма­ңыз­ды өзгерістер мен толықтырулар енгізді.

Осының бәрі не үшін керек деген­ге келсек, әңгіме мемлекеттік орган­дар мен әкімдіктер жанындағы қоғам­дық кеңестердің стратегиялық жос­пар­лар мен аумақтық даму бағдар­ламаларын, бюджеттерді, есептерді, мақсатты индикаторларға қол жеткі­зуді, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына қатысы бар норма­тив­тік-құқықтық актілер жоспарла­рын, бағдарламалық құжаттар жоба­ларын талқылау мен орындау бөлігін­дегі рөлін күшейту жайында болып отыр. Тәжірибе көрсетіп отырғанын­дай, қоғамдық кеңестердің мәртебесі мен өкілеттігін заңмен бекіту мемле­кеттік шешімдердің қабылдану ашық­тығын арттырады. Демек, азаматтық қоғамның мүддесін білдіру және мем­лекеттік шешімдерді, жергілікті маңы­зы бар мәселелерді талқылау әрі қа­былдау кезінде жұртшылықтың пікірін ескеру, ортақ және жергілікті атқару­шы органдар мен жергілікті өзін-өзі бас­қару органдарының азаматтық қо­ғаммен өзара іс-қимыл жасауын да­мы­ту, қоғамдық бақылауды ұйым­дастыру мен орталық және жергілікті атқарушы органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдары қызметі­нің ашықтығын қамтамасыз ету қоғамдық кеңестер қызметінің негізгі бағыты десек, қателеспейміз.

Әрі қарай тарқатып айтатын бол­сақ, бұдан былай қоғамдық кеңес­тердің құрамы қоғам өкілдері қатары­нан сайланады. Әрі олардың қата­рында түрлі әлеуметтік топтардың өкілдері болуы тиіс. Бұл осы саланың ашықтығын және жауапкершілігін арттыру үшін жасалып отырған нақты да маңызды қадам деп санаймын.

Алғашында қоғамдық кеңестерді жасақтаумен әкімдіктер айналысса, соңғы өзгерістерге байланысты қо­ғам­дық кеңестің қызметін жергілікті дең­гейде ұйымдастыру функциясы әкімдік құзыретінен алынып мәсли­хаттарға берілді. Осының барлығы би­лік пен қоғам арасындағы байланыс­ты, диалогты күшейтіп, жұмыс сапа­сын арттыруға ықпал етеді деген се­німмен жасалуда.

– Өмірдің тағы бір шындығы, бізде жақсы заңдардың да діттеген мақсатына жете алмайтын сәттері жиі кездеседі ғой. Қоғамдық кеңес­тер қоғамға не бере алады?

– Елімізде қоғамдық кеңестер ту­ралы заң қабылданғаннан қазіргі ке­зеңге дейінгі мерзімде қоғамдық ке­ңестердің жұмыс істеуі мен дамуында белгілі бір тәжірибесі қалыптасқаны сөзсіз. Дегенмен барлық жерде бір­дей қоғамдық кеңестер мемлекет тарапынан өздеріне берілген өкілет­тіктерді тиімді пайдаланып отыр, қарапайым халықтың үніне, қамқор­шысына айналды деп айта алмай­мыз. Біз азаматтардың басқару ор­ган­дарының жұмысына, шын мәнін­де, көбірек белсенді қатысуын қамта­масыз етуіміз керек. Олар мемле­кеттік бюджетті әзірлеуге, билік ше­шімдерінің орындалуын бақылауға араласулары керек.

– Халық арасында кей жағдайда қоғамдық кеңестер мәслихат­тардың жұмысына араласады деген пікір бар. Осыған не айтасыз?

– Қоғамдық кеңес мәслихаттың жұмысын қайталамайды. Мәслихат – өкілетті орган ретінде бюджетке бай­ланысты мәселелермен айналыса­ды. Ал консультативтік-кеңесші, ба­қылаушы және мемлекеттік орган­дар­мен ашық жұмыс істейтін инсти­тут болып табылатын қоғамдық ке­ңес­тің құзыретіне қоғамда туындай­тын барлық мәселелер кіреді. Әсі­ре­се қоғамдық кеңестердің ел ішіндегі әлеуметтік мәселелерді, халықтың мұң-мұқтажын тікелей билік өкілде­ріне жеткізуші механизм ретіндегі рө­лі өте зор. Бұл тұрғыда қоғамдық ке­ңес­тер неғұрлым еркін. Қоғамдық ке­ңес­тер халық пен билік арасын­дағы қоғамдық пікір мен диалогтың тәуел­сіз және маңызды институтына ай­нал­ғаны жөн. Ол үшін қалай бол­ғанда да, қоғамдық кеңеске азамат­тық бел­сенділерді көбірек тарту қажет.

– Жаңа өзіңіз облыстық қоғам­дық кеңестің жаңа құрамына 21 адам енгенін айттыңыз, солар заң­да көзделген, сіз айтып отырған міндеттерді шешуге қабілетті ме?

– Қоғамдық кеңестердің жаңа құ­рамын жасақтаумен арнайы құрыл­ған жұ­мыс тобы айналысты ғой. Жұрт­шы­лық бұл жұмыстардың кон­курстық негізде жүргізілгенінен де ха­бардар. Ендігі жерде өз еркімен ке­ңеске кір­гендер өз өкілеттіктерін дұ­рыс пайда­ланулары керек. Бұл төрде оты­рып төрелік айтатын, ауызбен орып, әулиелік құратын құрылым бол­мауы керек. Керісінше, қоғамдық ке­ңестің әр мүшесі алмақтың да салма­ғы бар екенін сезініп, ақ тер-көк тер болып жұмысқа жегілуі керек. Сонда ғана қоғамдық кеңес жұмыс істейтін ұйымға айналады. Әрине, көп жай ұйымдастыруға да байланысты.

– Осыған орай тағы бір сұрақ қойғым келіп отыр. Сіз басқаратын қо­ғамдық кеңестің құрамында ауыл шаруашылығының өкілдері аз сияқты көрінді маған. Ал бұл саланың түйіні тарқатылмаған мәселелері бастан асып жатыр. Со­ларды қалай шешпексіздер?

– Дұрыс айтасыз, ауыл өмірі – қо­ғамдық кеңестің ұдайы назарында бо­латын басты мәселелердің бірі. Осы­ны ескеріп, осы сала бойынша тұрақ­ты жұмыс істейтін комиссия құрмақ­пыз. Оның жұмысына кез келген бел­сенді адам қатыса алады. Сондай-ақ аудан­дардағы қоғамдық кеңестермен тығыз қарым-қатынас орнатпақ ние­тіміз де бар. Осы мақсатпен қоғамдық кеңестің мүшелерін аудандарға бекітпекпіз. Одан бөлек, қоғамдық кеңестің төрағасы ретінде өзім аудандарға шығып, жергілікті жерде тұрғындарды, қоғам белсенділерін қабылдауды ойластырып отырмын. Қазірдің өзінде қоғамдық кеңес мү­шелері тұрғындарды қабылдай бас­та­ды. Осыған байланысты арнайы кесте жасап, жариялау үшін бұқара­лық ақпарат құралдарына ұсындық. Біз өз жұмысымызды ашық жүргізе­міз. Өздерінің құқықтарын жақсы білетін және оларды талап ететін азаматтардың бәрімен қоян-қолтық жұмыс істеуге әзірміз. Күш – бірлікте. Биліктің шешімдеріне оң әсер ету үшін жұдырықтай жұмылып, жұмыс істеуіміз керек.

– Қоғамдық кеңестер әлеу­мет­тік-экономикалық мәселелерді ше­шуде әкімдікке тәуелді дегенге қа­лай қарайсыз?

– Біз жергілікті билік органдары­мен келісе отырып жұмыс істеуіміз ке­рек. Қоғамдық кеңестер өздерін мем­лекет пен халық арасындағы диалог алаңы ретінде көрсетуі маңызды. Қазір Президентіміз Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың тапсырмасы­мен “халық үніне құлақ асатын мем­лекет” құрамыз деп жатырмыз ғой, сөз жоқ, қоғамдық кеңес, ең алдымен, халыққа қызмет етуі керек, халықтың мұң-мұқтажына әркез сергек қарап, солардың мүдделерін қорғауы, ше­шіл­меген мәселелер болса, биліктің назарын соларға аударуы керек. Аза­маттық қоғамның мүддесін қорғау, мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігі мен жариялылығын арт­ты­ру, азаматтық бастамаларды қолдау, қоғам мен мемлекет арасында кері байланыс орнату, әлеуметтік шие­леністердің алдын алып, шешу, ха­лықты коррупциямен күреске шақыру қоғамдық кеңестердің басты міндет­тері ретінде айқындалған.

– Тағы бір өзіміз куә болып жүр­ген бір жай, біздің өңірде облыс­тық қоғамдық кеңестің жұмысы жайлы жұрттың бәрі біле бермей­ді. Бұл ретте қайта қалалық қоғам­дық кеңестің дауысы жиі шығып жа­татын сияқты.

– Біз бұдан былай облыстық қо­ғамдық кеңестің кез келген отырысы­на бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдерін шақырып отыратын бола­мыз. Қажет болған жағдайларда бас­қа да кәсіптік ұйымдардың өкілдері қатыса алады. Отырыстарға сарапшылар мен өзге де мамандарды қа­тыстыру ойда бар. Бір сөзбен айт­қанда, біздің халықтан жасыратын ештемеміз жоқ, қоғамдық кеңестің отырыстары ашық болады.

Жаңа қоғамдық кеңестердің әкім­діктермен қарым-қатынасы туралы ойдың ұшығын шығардыңыз ғой, ме­нің ойымша, кеңес халық пен билік­тің арасындағы алтын көпірге айналуы керек. Жергілікті әкімдіктер мен бас­қармалардың басшылары міндет­терін мінсіз атқарса, халық құрметіне бөленіп жатса, соған біз де аз да бол­са, үлесімізді қоссақ мерей емес пе? Туған еліміздің еңсесін тіктейтін іл­кім­ді бәрімізге ортақ, оған өгіз қара кү­шімізді жұмсасақ жарасады. Ал ар­тыл­ған жүк ауыр. Бізді бір мүдде, ха­лық­тың мұң-мұқтажы біріктіруі керек.

– Сіздің сөзіңізге қарағанда, дұ­рыс түсінсем, алда тұрған міндет­терді шешуде мынау сіздікі, мынау біздікі деп бөлінбейтін сияқты­сыздар.

– Дұрыс түсініп отырсыз. Әрине, бәрі заң аясында болады. Дегенмен қазіргідей күрделі жағдайда жалпақ­шешейлікке салынуға болмайды. Мемлекеттік қызмет қоғамның бақы­ла­уында болуы керек. Президенттің үнемі айтатыны осы. Айталық, қазіргі таңда біздің қоғамда өз өтінішімен қайда барарын, кімнің есігін қағарын білмей тауы шағылып жүргендер аз емес. Біз олармен де жұмыс істейміз. Қоғамдық кеңес мүшелері оларды жүйелі түрде қабылдап, өтініш-тілектерін тиісті ұйымдарға жеткізіп отырады.

Заңда қоғамдық кеңестердің ұсы­нымдары Қазақстан Респуб­ликасы­ның заңнамасында көзделген шешім­дерді қабылдайтын және уәжді жа­уаптар беретін мемлекеттік орган­дардың, квазимемлекеттік сектор субъектілерінің қарауы үшін міндетті болып табылатыны айтылған. Бұл үлкен мүмкіндік. Тек оны дұрыс пай­да­лана білуіміз керек. Кеңесіп пішкен тон келте болмайды. Атқарушы билік пен қоғамның ынтымағы тонның ішкі бауындай беки түссе, одан бәріміз де ұтамыз.

– Кеңестің құрамында әйелдер мен жастар да бар шығар?

– Бүгінгі таңда өткенге қарап өсе­тін, бүгінге қарап бой түзейтін жастар­дың да шешілмеген мәселелері аз емес. Кеңес мүшелері арасында олар­дың да өкілдері бар. Біз олардан белсенді қызмет күтеміз. Олар да өз замандастарымен етене араласып, жастар өміріне қатысты, оның ішінде жас отбасыларды баспанамен қамта­ма­сыз ету, жастарды жұмысқа тұрғы­зу сияқты көптеген мәселелерді көте­ріп, игі істерге бастамашы болып жат­са, құба-құп. Жалпы қоғамдық ке­ңес­те халықтың барлық топтары қамтыл­ған.

Қоғамдық кеңес – қоғамның өзекті мәселелерін талқылайтын ашық алаң.

– Сөз барысында жоспар деп ай­тып қалдыңыз, алдағы жоспарлар қандай?

– Өзіңіз білесіз, облыстық қоғам­дық кеңестің алғашқы отырысы өтті. Онда негізінен ұйымдастыру мәселе­лері қаралды. Қазір қоғамдық кеңес­тің мүшелерінен алдағы жұмысқа қатысты ұсыныстар түсе бастады. Біз оларды зерделеп, ой елегінен өткізіп, өзекті дегендерді жоспарға енгіземіз. Бұл ретте жоспардың, қабылданған ше­шімдердің орындалуын бақылап отырудың да маңызы зор деп санай­мын. Бұл жұмыстың да ықпалды те­тіктерін қарастырып, іске қосуымыз керек.

– Әңгімеңізге рақмет.

Сұхбаттасқан

Сағындық МАУҒАЗИН,

“Soltüstık Qazaqstan”.