ОНЛАЙН-САУДАНЫҢ ӨЗ ТАЛАБЫ БАР

Soltüstık Казахстан

 Kyzylzhar_akparat@mail.ru

Жыл сайын 15 наурызда әлемнің көптеген елдерінде тұтынушылар­дың құқықтарын қорғау күні атап өтіледі. Биыл “Consumers Inter­national” дүниежүзілік тұтынушылар ұйымы цифрлық қаржылық қызметтер сегментіндегі тұтынушылар құқықтарына баса назар аударуды ұсынды. Сондықтан биыл дүниежүзілік тұтынушылардың құқықтарын қорғау күнін “Әділетті цифрлық қаржылық қызметтер” ұранымен өткізу туралы шешім қабылданды.

Бұл мереке бүкіл әлемде тұтыну­шылардың құқықтарын қорғаудың ма­ңыздылығын көрсетеді, өйткені биз­нес субъектілерінің жауап­кер­шілігі және тұтынушылардың құқықтарын сақтау қолайлы әлеуметтік-экономикалық құқықтық қатынастардың дамуына, тұтынушылардың, кәсіп­керлік субъектілерінің және мемле­кеттің мүдделерінің тепе-теңдігін сақтауға ықпал етеді.

Жаңа және ыңғайлы қаржы құрал­дары (банкоматтар, төлем терминал­дары, интернет-банкингтер, элек­трон­дық әмияндар және т.б.) ыңғай­лы пайдалану ортасын қалыптасты­рып қана қоймай, сонымен қатар ес­керу қажет жаңа тәуекелдерді ту­дырады.

“COVID-19” пандемиясына байла­нысты қашықтан онлайн қызмет көрсетуге көшу кезінде банктік және интернет-сауда саласындағы алаяқ­тық­тардың саны өсті. Мәселен, құ­қық­тық статистика деректері бойын­ша біздің облысымызда 2021 жылы интернет-алаяқтықтың 706 фактісі тіркелген. Өткен жылы облыстық тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаментіне келіп түскен барлық өтініштердің 4,8 пайызы электрондық сауда саласындағы тұтынушылар­дың құқықтарын бұзу мәселелеріне қатысты болды.

Тұтынушыларды алдау және ин­тер­нет-дүкендерде тауар сатып алу кезінде олардың сенімін теріс пайда­лану жағдайларының жиілеп кетуіне байланысты тұтынушыларға интер­нет-ресурстарда орналастырылған ақпаратты мұқият зерделеуді және та­уарға тапсырыс беру мен оны төлеу кезінде абай болуды ұсынамыз.

Әрбір тұтынушы тауар (жұмыс, көр­сетілетін қызмет) туралы, сондай-ақ са­тушы (дайындаушы, орындау­шы) ту­­ралы толық, дұрыс және уақ­ты­лы ақ­­парат алуға құқылы екенін білуі тиіс.

Тауарды электрондық сауда арқы­лы өткізу кезінде оның атауы, сатып алу құны мен шарттары туралы ақ­парат, сондай-ақ тауардың негізгі тұтынушылық қасиеттері туралы мәліметтер тұтынушының назарына ақпараттық-коммуникациялық техно­логиялар арқылы жеткізіледі. Осы ақпарат, сондай-ақ тауарды жеткізу мүмкіндігі мен оның құны, сондай-ақ тауарды жеткізу немесе шартты орын­дау туралы басқа деректер сатып алу-сату шарты жасалғанға дейін берілуге тиіс.

Қазақстан Республикасының қол­да­н­ыстағы заңнамасына сәйкес са­ту­шы пайдаланатын интернет-ресурста оның байланыс деректері (нақ­ты мекенжайы мен телефон нө­мірі) туралы ақпаратты орналастыру электрондық сауда арқылы тауарды өт­кізудің міндетті шарты болып табылады.

Мониторинг көптеген тұтыну­шы­лар жеңілдіктер мен акциялар тура­лы ақпаратты көріп, сатушы туралы қандай мәлімет берілгеніне көп мән бермейтінін көрсетті. Олар сатушы­ның кері байланыс деректерінің жоқ­тығына алаңдамайды. Алайда бұл ақпараттың болмауы сатушының се­німсіздігінің дәлелі болып табылады.

Қазіргі уақытта тұтынушылар жиі алда­на­тын әлеуметтік желілерде тұ­тыну­шылардың құқықтарын реттеу мен қорғауда үлкен алшақтық бар. Мы­са­лы, алаяқтар әлеуметтік желі­лерде аккаунтты құрып, нарықтағы­дан төмен баға белгілеп (жеңілдіктер мен жаппай сату ұсынысымен), сон­дай-ақ 100 пайыз алдын ала төлем сұрай­ды. Өкінішке қарай, тапсырыс құны тө­ленгеннен кейін тауар сатып алушы­ға жетпей жатады, ал әлеу­мет­тік же­лідегі аккаунт тез жоғалады. Нәтиже­сінде мұндай “кәсіпкер” құ­қық­тары бұ­зылған тұтынушы үшін де, мемлекет­тік, оның ішінде құқық қор­ғау орган­дары үшін де елеске айналады.

Осыған байланысты уәкілетті ор­ган электрондық сауда сегментін­де тұтынушылардың құқықтарының бұ­зы­луының алдын алу мақсатында “Тұ­тынушылардың құқықтарын қорғау туралы” Заңның жобасына тұжырым­дама әзірледі. Ұсыныстардың бірі – электрондық сауда кәсіпкерлік субъек­тілерінің тізілімін “е-tutynushy” тұтынушылардың құқықтарын қорғау бірыңғай ақпараттық жүйесіне енгізу. Сондай-ақ сауданы қашықтан жүзеге асыру кезінде қолданыстағы құқық тәжірибесіндегі қазіргі кездегі олқы­лықтарды реттеу ұсынылады. Қазіргі уақытта тұжырымдама жобасы “egov.kz” ашық нормативтік-құқықтық актілер порталында қоғамдық талқылау үшін орналастырылған.

Облыс тұрғындары тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызмет­терді) сатып алу кезінде тұтынушы­лардың құқықтарын қорғау мәселе­ле­рі бойынша кеңес алу үшін облыс­тық тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаментінің жедел же­лісіне жүгіне алатынын еске саламыз.

Ләзім МИЯШЕВА,

облыстық тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаментінің басшысы.