Soltüstık Казахстан
Жәбірленушілер мен куәларды қылмыстық істер бойынша сот отырыстарына шақыру кезінде олардың тарапынан сотқа келуге бола ма, жоқ па деген сұрақтар жиі қойылатындықтан, осы мәселеге арнайы тоқтала кеткенді жөн көрдім.
Тергеуші сотқа дейінгі тергеп-тексеру барысында соттың шақыруы бойынша келу, іс бойынша шынайы ақпарат беру және қойылған сұрақтарға жауап беру арқылы өзінің процестік міндеттерін атқарып, кей куәларды шақыруды ұмытып кететін жайттар кездесіп қалады. Оны айтып отырғаным, жәбірленушілер мен куәлар себепсіз келмеген жағдайда мәжбүрлеп алып келу немесе ақшалай өндіріп алу жазасы қолданылуы мүмкін екенін айрықша ескерткім келеді. Кәмелеттік жасқа толмағандардың заңды өкілдеріне хабарламай, ал жүкті әйелдер, сондай-ақ денсаулық жағдайына байланысты келе алмағандар күштеп әкелінбейді. Соңғы жағдайды дәрігер куәландыруы тиіс.
Шақырғанда келмеудің дәлелді себептері мыналар: сырқатының ауырлығы, жақын туыстарының қайтыс болуы, зілзала сияқты адамды қатынау мүмкіндігінен айыратын жайттар. Бұл жөнінде сотқа хабарлауға міндетті. Себептердің дәлелді, дәлелсіздігін сот шешеді. Куәлар мен жәбірленушілер сот отырысына келмеген жағдайда істі талқылау кейінге қалдырылады және қосымша хабарланады. Келмеу себептерінің дәлелді деп танылуы істі талқылауды кейінге қалдырады, тараптардың айғақтары жария етіледі.
Сот отырыстары белгіленген уақытта дәлелді себептерсіз өтпеген жағдайда процеске қатысушылар қылмыстық іс жүргізу заңнамасына сәйкес наразылық білдіруге, жәбірленуші, куә, маман, аудармашы және адвокатты, прокурор мен сотталушыны қоспағанда, өзге де адамдардың процестік міндеттерін орындамағаны үшін шығынды ақшалай өндіріп алуға құқылы. Ақшалай өндіріп алуды сот осы бұзушылық анықталған сот отырысында қарап, қаулы шығарады. Егер тиісті бұзушылыққа сотқа дейінгі іс жүргізу барысында жол берілсе, онда сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам немесе прокурор бұзушылық туралы хаттама толтырады. Оны сотқа келіп түскен кезден бастап бір тәулік ішінде тергеу судьясына жібереді. Сот отырысына ақшалай өндіріп алу шарасы қолданылуы мүмкін адам шақырылады. Тәртіп бұзушының дәлелсіз себептермен келмей қалуы хаттаманы қарауға кедергі болмайды. Хаттаманы қарау нәтижелері бойынша судья елу айлық есептік көрсеткішке (153150 теңге) дейінгі мөлшерде ақшалай өндіріп алуды қолдану немесе оны қолданудан бас тарту туралы қаулы шығарады. Қаулының көшірмесі хаттама жасаған адамға және ақшалай өндіріп алу шарасы қолданылған адамға жіберіледі. Ақшалай өндіріп алу қолданылған кезде сот қаулының орындалуын үш айға дейінгі мерзімге кейінге қалдыруға немесе ұзартуға құқылы.
Процеске қатысушылардың және өзге де адамдардың шақыру қағазы, хабарламасы болмаса шақыру бойынша істі одан әрі қарау сотқа мүмкін болмаған жағдайларда, дәлелсіз себептермен сотқа келмеу, адамдардың айыпталушының (күдіктінің) сотқа келуі туралы өздері берген жазбаша кепілгерлікті бұзуы немесе орындамауы, айыпталушының (күдіктінің) сотқа келуі туралы оның сотқа келуі туралы жазбаша кепілгерлікті бұзуы немесе орындамауы, ата-анасының, қорғаншысының, қамқоршысының немесе арнаулы жабық балалар мекемесі әкімшілігі өкілінің қарауына берілген кәмелетке толмаған айыпталушының (сезіктінің) сотқа келуін қамтамасыз ету туралы, оның соттан жалтаруына әкеп соққан жазбаша міндеттемесін бұзуы сотты құрметтемеушілік ретінде бағалануы мүмкін. Тиісінше Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 653-бабы бойынша ескерту не 20 айлық есептік көрсеткіш (61260 теңге) мөлшерінде айыппұл салу не 5 тәулікке дейінгі мерзімге әкімшілік қамаққа алу түрінде әкімшілік жауапкершілікке тартылады. Әкімшілік жаза қолданылғаннан кейін бір жыл ішінде қайталап жасалған іс-әрекеттер (әрекетсіздік) 30 айлық есептік көрсеткіш (91890 теңге) мөлшерінде айыппұл салуға не 10 тәулікке дейінгі мерзімге әкімшілік қамаққа алуға әкеп соғады.
Сот процесіне қатысушылардың дәлелді себептерсіз келмей қалуы сот билігінің беделін түсіріп, процеске қатысушылардың сот шақыруларына қатысты тәртіпті нығайтуға кері әсер етеді.
Абдикаххар ЕРКЕБАЕВ,
мамандандырылған ауданаралық соттың судьясы.