Soltüstık Казахстан
Қазақтың қайтпас батыры, қаһарман қолбасшысы Бауыржан Момышұлының “Есімі ел жүрегінде сақталған ер ғана бақытты”, – деген қанатты сөзі бар. Отанының аспанына бұлт үйіріліп, жау қыспаққа алғанда қолына қару ұстап, қан майданға аттанған, абыройына дақ түсірмеген ата-баба ерлігі ұмытылмасы анық. Соның бір айғағы Шал ақын ауданындағы Бірлік ауылында ашылған естелік тақта десе болады. Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 77 жылдығына орай соғысқа қатысқан жауынгерлер мен тылда еңбек еткендердің есімдері тасқа қашалып жазып, өскелең ұрпаққа үлгі болар игі іс тындырылды.
Бірлік ауылының қазығы 1929 жылы қағылды. Есілдің бойын мекендеген екі атаның балалары бірігіп, артель құрған екен. Кейін жер өңдеушілер серіктестігі деп аталған. Ал 1936 жылы осы маңайдағы басқа да ағайындар қосылып, ұжымшар ретінде қалыптасқан. Кеңес үкіметімен бірге келген нәубет бұл ауылды да айналып өткен жоқ. Өткен ғасырдың 30-жылдары “жаптым жала, жақтым күйе” деген солақай саясаттың кесірінен Бірліктің 60 шақты атпал азаматы “халық жауы” атанып, итжеккенге айдалды. Олардың тек санаулысы ғана елге оралды. Аштық пен кәмпеске, қуғын-сүргін саябырсып, ел енді еңсесін тіктей бастағанда зұлмат соғыс басталды. Ат төбеліндей ғана ауылдан қан қасапқа 130-дан астам адам аттанды. Олардың 60-сы туған жерге оралған жоқ.
1973 жылы Бірліктің дәл орталығында боздақтарға арналған ескерткіш тұрғызылып, жат жерден топырақ бұйырған майдангерлердің есімдері жазылған болатын. Уақыт шіркін желмая жүрісінен танбай желіп өтіп, тозбас деген тас та мұқалды. Есімдері түскен тақта да үгітіліп, қирай бастағасын ауылдың азаматтары бас қосып, жаңғыртуға бел буды. Былтыр 60 боздақтың есімі жазылған тақта Жеңіс күнінде ашылған еді. Соғыстан аман оралған қарт майдангерлердің есімдерін неге хаттамасқа, бүгінде бәрі бақилық болған аталарымызға неге ескерткіш ашпасқа деген ой да былтыр тұтанған еді. Содан Бірліктің бірлігі бекем азаматтары білек сыбана кіріскен. Бір жылдың ішінде ені – 8, биіктігі 3 метр ескерткіш тақта орнатылып, соғыс ардагерлері мен тыл еңбеккерлерінің есімдері жазылды.
– Былтыр боздақтардың есімдері жазылған тақтаны жаңартқаннан кейін ауыл азаматтары майданнан аман қайтқан аталарымыздың аттарын неге жазбасқа, олар елге оралып, шаруашылықты көтерді, бізге өмір сыйлады ғой деген ойға келді. Ақша керек деп едім, бәрі қолдап кетті. Осылайша өз күшімізбен Жеңіс жауынгерлерінің ұрпақтары бұл істі қолға алдық. Соғысқа бармаса да еңбек майданында тер төккен ата-әжелерімізді, бұғанасы бекімесе де бала күнінен еңбекке араласқан әке-шешелерімізді де ұлықтайық деген ой тасталды. Бір-бірімізді қолдап, ынтымақтастық танытудың арқасында, бүгін міне, мынандай ескерткіш ашылып отыр, – дейді Бірлік ауылының тумасы Қайролла Сүлейменов.
Соғыс салған тән жарасы жазылғанымен, жанға түскен дерттен ел әлі де айықпағаны анық. Қаншама әйел жесір, мыңдаған бала жетім қалды. Майданда жан тапсырған аталарымызға Тәңірдің берген өтеуі – артында қалған ұрпағы. Сол балаларының әкелер даңқын ұмытпай, есімдерін ұлықтауы мақтануға тұрарлық іс.
Бірлікте соғыс өрті шарпымаған отбасы жоқ, мұнда әр әулеттің өз батыры бар. Ескерткіш тақтаның бой көтеруіне бәрі бір кісідей жұмылып, атсалысты. Қара гранит тасқа 56 соғыс ардагері мен 177 тыл еңбеккерінің есімі жазылды. Бүгінде сол майдангерлердің бірі де жоқ, тыңдағы еңбеккерлерден санаулы адам қалды. Солардың бірі – жасы тоқсаннан асқан Зада Баймолдина. Кейуана Жеңіс күніне арналған митингке жиналғандарға бейбіт өмір тілеп, ұйымшылдық танытқан ауыл тұрғындарына алғысын білдірді.
Соғыс жылдары Ресейден Қазақстанға немістердің көптеп көшірілгені белгілі. Бірлік ауылына да бір отбасы жер аударылған болатын. Сол әулеттің ұрпағы Мария Акст Жеңіс күніне орай өзінің туған ауылына арнайы келіпті.
– Осы ауылда туып өстім, балалығым да жастығым да осында өтті. Ауылдағылардың бәрі – менің бауырларым. Осындай іс-шара өткізіп, ескерткіш орнатқан ағаларыма, інілеріме ризамын. Менің ата-анамның зираты осында, жиі келіп тұрамын. Қайда жүрсем де Бірлікте, осындай ұйымшыл ауылда, қазақ бауырларымның арасында еркелеп өскенімді мақтан тұтамын, – дейді Мария Акст.
Ескерткіш тақта орнатуға жергілікті шаруашылықтар да атсалысты. Техникамен көмектесіп, қажетті заттарды тасуға, орнатуға үлес қосты. Ал жұмыстардың бәрін ауыл тұрғындары өздері атқарды. Тас төселіп, ағаш егіліп, гүл отырғызылды. Болашақта бұл жер шағын саябаққа әрі бабалар рухына тағзым ететін қастерлі орынға айналмақ.
Сағындық МАУҒАЗИН,
“Soltüstık Qazaqstan”.