Төрт түліктің төресі

Есіл ауданындағы Бірлік ауылының тұрғыны Қуатбек Ақышев бірнеше жылдан бері жылқы бағып, бие сауып, еңбегінің нәтижесін көріп отыр. Бір-екі биеден бастаған шаруашылығы бүгінде шағын фермаға айналған. Жеті қазынаның бірі, ер қанаты, мінсең – көлік, жесең – ет, сүтін ішсең – шипалы сусын – жылқы өсіруді кәсіп еткен еңбекқор азаматты әңгімеге тартқан едік.

– Қуатбек Әшкенұлы, төрт тү­лік­тің ішінен таңдауыңыз неге жылқыға түсті?

– Жылқы – өте таза мал, адамға жа­қын. Ес білгелі біздің үйімізден қымыз үзілген емес. Егемендіктің алғашқы жылдары ауылдар құлдырап, тұр­мыс қиындап, шаруашылықтар құрып, елді жұмыссыздық жайлады емес пе? Қазақ халқын сол өтпелі қиын­дықтан төрт түлік құтқарып қалды. Қора­дағы биені сауып, соның қымы­зын көлік ағылған тасжол бойында тұрып сатып, одан түскен қаржыға қант-шайымызды айырған кездер болды.

Өз басым ауылдың жұпар ауасынан қуат аламын. Жылқы өсіру – менің сүйікті кәсібім. Мал ішінде суыққа тө­зімдісі де – осы жылқы. Еркін жайы­лым­да, аязда жүрген жылқылар құй­ры­ғын желге тосып, жайыла береді.

– “Жылқы – төрт түліктің тө­ресі” деп жатамыз. Бұл – қандай жа­нуар, жылқының қасиеті неде?

– Жылқының бір қасиеті – өте се­зімтал, адамды көргеннен-ақ оның ішкі жан-дүниесін сезіп қояды. Көру, есту, иіс сезу қабілеттері жақсы дамыған. Судың тазасын ішіп, шөп­тің құнарлысын ғана таңдап жейді. Шөл­деп тұрса да, лай су ішпейді. Өзенді кешіп жүріп, судың тұнығын таңдай­ды. Жылқының қалың қардың астынан көктеген шөпті дәл тауып, тұя­ғымен қопарып жегеніне таң қаламын.

– Жылқының сүйсініп жейтін азығы – бетеге екенін білеміз. Жал­пы, жыл­қының күтімі жайында ай­тып беріңізші. Оны баптауда неге мән бер­ген жөн?

– Мен өзіміздің жерге бейім­делген, Қызылжардың суығына, қары мен ыстығына және масасына шы­дап беретін қазақы тұқым – аяқтары қысқа, кесек денелі, мойны жуан биелерді ұстаймын. Кез келген шаруа­шы­­лықтың өз қиындықтары болады ғой. Біз жылқының қыстан аман шы­ғуына баса мән береміз. Қыстан арық шыққан малдың көктемде құлындауы қиын болады. Осындай жағдайлар болмас үшін күйлі ұс­тау қажет. Тамағын өзі тауып жейді деп үйде жата берсең, күйі кетіп, ауруға шалдығады. Ол де­геніңіз – қып-қызыл шығын.

– Қымыздың көптеген ауруға ем екені белгілі. Сол жайлы білетініңізбен бөлісіңізші.

– Анам 1972 жылы өкпесіне суық тиіп қатты ауырды. Дәрігерлер жа­нын қинаған дерттің туберкулез екен­дігін анықтады. Емдегенімен, еш нәтиже болмады, жағдайы ауырлай берді. Ақхалаттылардың берген дәрілері ағ­заға сіңбей, асқа­занға жиналып қал­ған екен. Нәтиже болмағаннан кейін әкем анамды үйге әкелді. Дерті мең­деген анама сау­малды жиі-жиі ішкізе беріпті. Арада үш айдай уақыт өткен соң дәрігер­лерге барса, дерттің ізі де қалмаған.

Ол кезде бір бие ғана ұстайтын­быз. Жаз келісімен бие байлап, жыл­да қымыз ішетінбіз. Кейін қы­сылтаяң шақта да қымыз бізге демеу болды. Содан кейін осыны кәсіпке айналдырсақ деген оймен ісімізді бас­тап кет­тік.

– Қазіргі уақытта ұлттық сусынға сұраныс бар ма?

– Жақсы қымызды бәрі де ішкісі келеді. Әсіресе коронавирус кезінде жұрт қымызды жиі тұтына бастады. Көп науқастардың ауруына бие сүті шипа болды. Жан-жақтан іздеп келіп алып кететін.

– Қымыздың дәмі тіл үйірерліктей болуы үшін не істеу керек?

– Биені сауатын да, қымызды бап­тайтын да – жұбайым. Таңсәрі­ден тұ­рады да, 5-6 сағат қымыз әзірлеу­мен айналысады. Күбіні ыс­тай­ды, жуып-тазалайтыны тағы бар. Одан кейін пісу керек. Қымыздың дәмін кел­тіретін сол күбінің тазалығы мен ыс­талуында ғой деймін. Қазіргі уақытта көпшілік күбі ұстамайды, пластик бөшкелерге құйып, автомат­ты түрде араластырып жатады. Ол меніңше, қы­мыз емес, басқа сусын. Қымыз да­йын болғаннан кейін оны салқын кү­йінде ұстау керек. Қымыздың сапа­сы сол кезде белгілі бола­ды. Қаймағы бетіне шығып, ысталған күбінің тұн­басы түбіне жиналып, таза қымыз бір­ден көрінеді. Жалпы қымыздың сапасы ең алдымен биенің тамағында ғой, жеген жем-шөбінде, ішкен су­ында. Судың тұнығын ішіп, еркін жайылып, шөптің шүйгінін таңдап жеген биенің сүтінен әзірленген қымыз жаман болмайды.

Бие сауу, қымыз сапыру, төрт тү­ліктің төлін өрістету – бұлардың барлығы қазақтың қанына сіңген, тұр­мыс-тіршілігімен астасқан кәсіп. Сон­дықтан жылқы шаруашылығын қолға алғаныма қуанамын. Болашаққа құр­ған жоспарларымыз көп. Халқымыз­дың төл құндылықтарын ауылдықтар арасында кеңінен насихаттау жұмыс­та­рымен айналыссам деймін. Біз жыл сайын мерейлі Наурыз мейра­мын ерекше дайындықпен атап өте­міз. Аулада бауырсақ пісіріп, қазан кө­тереміз. Биыл да бұл дәстүрді жалғамақпыз. Қымыз қазақтың әр шаңырағындағы дастарқаннан мерекелерде ғана емес күн сайын үзілмесе деймін.

– Әңгімеңізге рақмет!

Әңгімелескен

Ақерке ДӘУРЕНБЕКҚЫЗЫ,

“Soltüstık Qazaqstan”.