Soltüstık Казахстан
“Той үстінде тәтті күндер, тәтті күндер,
Жас жұбайлар шат күліңдер, шат күліңдер!
Ән салайық би билейік, би билейік,
Шарықтасын шаттық үндер, шаттық үндер!” деп келетін ән қайырмасын білмейтін жан кем де кем шығар. Өйткені 50 жылдан аса уақыттан бері тағдар қосқан екі жастың жүрек лүпілін осы әнмен әрлеп, толқытып келгені жалған емес. Дегенмен де бұл әннің жарты сағаттың ішінде жазылғанын біреу білсе, біреу білмес. Өткен ғасырдың 60-70 жылдары Бақытжан Жұмаділов, Мұрат Құсайынов, Досым Сүлеев сынды жас өнерпаздардан құралып, кейін аты әлемге танылған “Дос-Мұқасан” ансамблінің “Той жыры” әнінсіз бірде-бір той өтпейтіні белгілі. Қазақтың дәстүрлі “Жар-Жар” әнінен кейін әр той төрінде шырқалатын “Той жыры” әні кеңінен танымал болғанымен, тарихына тереңнен бойламаған көпшілік оның беймәлім тұстарын біле бермейді.
Аталмыш әннің авторы, профессор, ғалым, ақын, қоғам қайраткері Ұлықпан Сыдықов кезекті бір сұхбатта өткен күндерге қайырылып, қызықты естеліктер айтты. Кездесу барысында Ұлықпан Есілханұлы сонау 1970 жылдарда дүниеге келген әннің тарихын кеңінен әңгімеледі.
“Бұл – оқу бітіретін кезең еді. Біздің арамыздан ең бірінші болып Мұрат Құсайынов үйленетін болды, қалыңдығы – Сәбира. Ал той 1970 жылдың 10 қазаны күні Алматы қаласындағы “Ромашка” атты дәмханада өтетін болды. Содан бәріміз жиналып не берсек болады деп ойланып қалдық. Ақша беретіндей жағдайымыз жоқ. Себебі бәріміз студентпіз. Содан көрімдік болсын деп әрі алғашқы той ғой, ән сыйлайық деп шештік. Сөйтіп, сөзін мен, ал музыкасын Досым жазатын болды. Абыр-сабырмен жүріп, 10 қазанның қалай келіп қалғанын білмей де қалыппыз. Біз бір бөлмеде Досым, Мейірбек үшеуіміз тұратын едік. Түскі сағат бірдің кезі еді. Ал кешкі сағат бесте той болады. Ән әлі жазылған жоқ. Енді не қылсақ екен деп, екеуіміз басымызды ұстап қалдық. Төсекте арлы-берлі дөңбекшіп жатқан Досымға: “Саспа, қазір саған қазақтың он бір буынымен шығарылған өлеңді беремін”, – дедім. Осылайша бес алты минуттың ішінде өлеңнің алғашқы шумағы тіл ұшына келді.
Махаббаттың құдірет
күші әлдилеп,
Екі жастың табыстырған жүрегін.
Жастық жалын, асыл арман, ақ ниет,
Бақыт сыйлап ұсыныпты гүлдерін, – деп айғай салдым. Шимайлап-шимайлап қағазға жаздым да Досымға лақтырып жібердім. Ол қуанып кетті. Ары қарай тіл ұшына өлеңнің қайырмасы да келе қалды. Мұны естіген Досым одан әрмен қуанып, бір уақытта ол да айғай салды: “Таптым, таптым. Келді, келді”, – деп. Осылай өлеңнің екінші, үшінші шумағы да жазылды. Бізбен бірге Мейірбек те уайымдап жатыр еді. Жүгіріп келіп, екеуімізді құшақтап, сүйіп жатыр. Осылайша көрші бөлмеде жатқан Мұрат пен Шәріпті шақырып, тойға дайындық басталып кетті. Екі сағат репетиция жасап, нобайын жөнге келтіріп алдық. Сөйтіп ән алғаш жұртшылық алдында орындалды. Мұрат пен Сәбираға арнаған әніміз көпшілікке қатты ұнады. Аты өзінен-өзі “Той жыры” болды да кетті. Ал 1974 жылы 1 мамырда ән сол кездегі “Лениншіл жас” газетінің бірінші бетінде басылды. Ел арасына тарап кетті. Қай жерге барсақта осы ән орындалатын болды. Міне, бұл әннің шыққанына да жарты ғасыр өтіпті. Мұнымен қоса Мұрат пен Сәбираның да үйленіп, отау тіккендеріне де сондай белес артта қалды, – деді ол.
Жарты сағат ішінде жазылып, “Той үстінде” деген атаумен шырқалған әнді кейін ансамбль жаңаша әрлейді. Әнді қайта жаздырып, “Той жыры” деп сахнаға алып шығады. Халық жаңа әнді жылы қабылдап, “Той жыры” ел арасында кеңінен тарап кетеді. Тыңдарман арасында жаңа әнге ыстық лебіз білдірушілер көп болады. Алайда халық арасында “Бұл ән ескі ән, бұлар соны өздеріне бейімдеп жаңадан шырқап жүр”, – деген түрлі қауесет сөздер қаптап кетеді. Кейін ансамбль мүшелері әнді авторлардың құқығын қорғайтын басқармаға барып, заңды түрде растап алады. Ел ішінде әннің таралғаны соншалықты, “Той жыры” одақ көлемiнде орындалып, тіпті ән мәтіні орыс тіліне аударылып, шырқала бастайды. Грузин халқы әнді түпнұсқада, яғни қазақ тілінде орындайды екен. Бұл да қазаққа деген құрметінің бір белгісі болар. Дүниеге келгеніне елу жылдан аса уақыт өтсе де, ән өзектілігін жоғалтпай, әр қуанышта ерекше ықыласпен шырқалып жүр. Талай жастың қуанышына куә болған “Той жыры” қазақ әнінің тарихында алтын әріппен жазылатын туынды болып қала береді.
Талантқа талас та, дау да жоқ қой. Жарты сағатта туған әннің жарты ғасыр шырқалып, әлі де реңін жоғалтпай келе жатқанын махаббаттың құдірет күшінен деп қалай айтпаймыз?
Жарқын ИБРАЕВА,
Бескөл №2 орта мектебінің музыка пәнінің мұғалімі.
Қызылжар ауданы .