ҚАТЕРЛІ ІСІК – “ҮКІМ” ЕМЕС

Жұртшылық арасында “жаман ауру” аталып кеткен обыр дерті жылдан-жылға жасарып барады. Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, қазіргі таңда елімізде онкологиялық аурулар бойынша 205 мыңнан астам пациент бақылауға алынған. Жыл сайын 37 мыңнан астам жаңа жағдай анықталады. Әйелдер арасында аурушаңдық ерлермен салыстырғанда жоғары – 57 пайызды құрайды. Ал сырқаттанғандардың 56 пайызы – еңбекке қабілетті адамдар. Жыл сайын елімізде обырдан 13 мыңнан астам сырқат қайтыс болады. Қазіргі уақытта өңірімізде 11 мыңға жуық адам диспансерлік есепке алынып, ем-дом қабылдап жатыр. Дерттің таралуы бойынша облысымыз республикада көш басында тұр. Дәстүрлі айдарымызды облыстық көпбейінді аурухана жанындағы онкологиялық орталық жұмысына арнадық. Емдеу мекемесінің директоры Олег Дудяк оқырмандарымыздың сұрақтарына жауап беріп, онкологиялық орталықтың жұмысына тоқталды, обыр ауруының пайда болу себептері, емдеу, алдын алу шаралары жайында айтып берді.

Еркін ТАСТАНОВ,

Есіл ауданының тұрғыны:

– Онкологиялық орталықта қандай бөлімдер жұмыс істейді? Олардың жұмысы туралы айтып өтсеңіз.

– Онкологиялық орталықтың ем­ханасы және 8 бөлімі бар. Оларды атап өтер болсам – хирургия, тора­калды, сәулелі терапия, сәулелі диагностика, реанимация және анестезиология, химиотерапия, патологоанатомиялық бөлім мен ота блогы. Бұл бөлімдерде қазіргі уа­қытта 290 адам еңбек етуде.

Біз соңғы жылдары онкология­лық ауруларды хирургиялық жол­мен емдеудің аз инвазивті, яғни ағ­заны сақтайтын әдістерін енгіздік. Дәрілік емдеудің жаңа, заманауи режімдері, атап айтқанда қатерлі ісіктердің иммунотерапиясы қолда­нылады. Бұл қатерлі ісіктерден болатын өлім-жітімді төмендетуге, онколо­гиялық науқастардың бақыланатын контингентін 3 жылда 1500-ге жуық адамға арттыруға мүмкіндік берді. Бұдан басқа, Мемлекет басшысының тапсырмасы аясында Денсау­лық сақтау министрлігі әзірлеген Онкологиялық саланың 2023-2025 жылдарға арналған кешенді жоспа­ры онкологтар мен онкологиялық ор­талықтардың мәселелерін шешуге мүмкіндік береді. Жоспар республиканың барлық онкологиялық орталықтары мен Қазақ онкология және радиология ғылы­ми-зерттеу институтының қатысуымен әр аумақтың ерекшеліктерін ес­кере отырып әзірленді. Мәселен, биыл материалдық базамыз желілік үдеткіш қондырғысымен толықпақ. Ол жерлестеріміздің өмір сүру сапасын жақсарта түсуге көмектеспек. Қатерлі ісіктер медицинасында “ал­тын стандартқа” айналған аппараттың көмегімен барынша нақты әрі қарқынды терапия жүргізіледі. Инновациялық құрал-жабдық радиотерапияның барлық түрлерін атқара алады. Сәулелі терапия барысында науқастың дене пішіні, қозғалысы, дем алысы ескеріледі. Нәтижесінде сәулелер ағзаның өзге органдарына зиян келтірмей, тек қатерлі ісіктің ошағына ғана түседі.

Есен ҚЫДЫРБЕКОВ,

Қызылжар ауданының

тұрғыны:

– Қазіргі уақытта облысымыз­да қатерлі ісіктің қай түрлері кең тараған, оның себебін түсіндіре аласыз ба?

– Біздің өңірімізде ең көп та­ралған онкологиялық аурулар – өкпе және тері қатерлі ісігі. Өкпенің қатерлі ісігінің басым болуына – алды­мен біздің өңірге тән суық ауа райы себеп. Облыста өкпе-бронх аурулары, оның қабынуы жиі кезде­седі. Дер кезінде емделмеудің салдары обырға ұласуы мүмкін. Ал екінші себеп – темекі шегумен байланысты. Тері қатерлі ісігі өлімге әке­летін ауру болмаса да, оның біздің аймақта таралуы алаңдаушылық тудырып отыр. Әдетте, бұл дерттен күн астында көп жүретін егде жас­тағы адамдар зардап шегеді. Сон­дықтан егер теріде өзгерістер бай­қалса, дәрігерге көрінген абзал. Ма­ман терінің өзгеруін зерттеп, себе­бін анықтайды. Тері қатерлі ісікте­рінің көпшілігінің алдын алуға бо­лады. Күннен қорғайтын жақпамайларды пайдаланған дұрыс. Қорғаныс киімін киіп, ультрафиолет сәулесінен сақтану да артықтық етпейді.

Теріде жаңа өсінділер немесе меңдерде, секпілдерде өзгерістер бар-жоғын білу үшін дәрігерлік тек­серістен өтіп тұруға кеңес беремін.

Қанағат СЕРІКҰЛЫ,

Петропавл қаласының

тұрғыны:

– Онкологиялық орталықта қандай емдік шаралар қолже­тімді, науқастарға диагностика­ның қай түрлері жасалады? Ем-дом алу, тексерілу тегін бе?

– Науқастарға көрсетілетін ма­мандандырылған онкологиялық көмектің көлемін кеңейтіп, сапасын арттыру, оларды оңалту үшін орта­лықта хирургиялық және дәрілік емдеудің барлық дерлік түрлері бар. Қолдағы жабдықтардың жеткіліксіздігіне байланысты сәулелік терапия бойынша бірқатар шектеу енгізілген. Жақын арада бұл мәселе желі­лік үдеткіш қондырғысын әкеліп ор­натқаннан кейін жойылады деп үміттенеміз. Онкологиялық ауруларды тексеру және емдеу тегін. Жалпы бұл салаға қыруар қаржы бө­лініп жатыр. Диспансерлер химиялық препараттармен қамтылып, тиісті құралдармен жабдықталған. Тұрғындарға онкологиялық көмек көрсету үшін мамандар қайта оқытудан өтіп тұрады. Алайда, шыны керек, орталыққа келушілер аз. Тұр­ғындар алдын ала тексерілуді қажет деп таппайды. Сосын ауруы әбден меңдеп, асқынған кезде дәрігерлерден емдеуді талап етеді.

Асыл ЕСІМСЕЙІТОВА,

Ақжар ауданының тұрғыны,

мұғалім:

– Қатерлі ісік неден пайда бо­лады? Обырдың алдын алу жол­дары қандай?

– Қатерлі ісіктің қайдан пайда болатынын нақты айту қиын. Обыр­дың пайда болғаны науқасқа бірден білінбейді. Тек ісік өскен кезде, жан-жағындағы үлкен жүйке талшықтарын, тамырларын немесе асқазан, тік ішек, т.б. ағзаларға өткен кезде ғана байқалады. Қатерлі ісіктің пайда болу ошақтарының бірі – созыл­ма­лы аурулар. Сондықтан созылмалы ауруларды уақтылы емдеткен дұ­рыс. Жалпы қатерлі ісікке әкелетін факторлар өте көп. Обырдың кей­бірі тұқым қуалайды. Тұқым қуа­ла­ғанда да дәл сол ауру емес, обырдың басқа түрі болуы мүмкін. Артық салмақ, аз қимылдау – мұның бәрі қатерлі ісіктің дамуына сеп болуы мүм­кін. Күнделікті жеп жүрген та­маққа да мән берген жөн. Канцерогендер – қатерлі жаңа өскіндердің дамуына себеп болатын химиялық заттар көптеген азық-түліктерде, әсі­ресе майға қуырылған, консерві­лен­ген және маринадталған, ұзақ сақталған, ысталған тағамдарда жиі кездеседі. Майлы тағамдарды, со­ның ішінде малдың майын тұты­нуды азайту қажет. Қатты тоя тамақ­танбауға кеңес беремін, күнделікті тамақтану рационы 2500 калория­дан аспауы керек. Дұрыс тамақта­ну, саламатты өмір салтын ұстану, темекі өнімдерінен, қорқордан, ал­ко­гольден түбегейлі бас тарту, се­міздікке ұрынбау, құрамында жеміс пен көкөніс бар тамақ жеу, инфек­ция жұқтыратын кез келген жыныс­тық қатынастан тыйылу, гепатиттен немесе канцерогендік инфекция­лар­ға қарсы вакцинация қабылдау, иондаушы және ультракүлгін сәуле­лену әсерін азайту, таза ауада жиі серуендеу обырдан бөлек, кез кел­ген аурудың алдын алады.

Темекі шегу – өкпе, кеңірдек, ерін, өңеш, асқазан, ұйқы безі, қуық органдарының қатерлі ісігіне әкеліп соғуы мүмкін. Арақты көп ішу – асқазан, бауыр, ұйқы безі, өңеш обырына шалдықтырады. Дене қимылының аздығы, сондай-ақ, артық салмақ – тоқ ішек пен тік ішек, сүт безі қатерлі ісігінің пайда болуына себеп. Сары аурумен ауыр­ған адамда бауырдың ісігі жиі кездеседі. Сүрленген, қақталған, кептірілген, консервіленген тағам­дарда ащы, тұзды заттар шамадан тыс көп болады. Тағамда көкөніс­тердің аздығы, не болмауы ағзаның ауруға қарсы тұру мүмкіндігін азайтады. Мысалы, америкалықтар иммунитетті жақсарту үшін тамақ ал­дында шырын ішіп, тамақтан кейін жеміс-жидек жейді. Арақ-шарапты минералды сумен алмастырады. Сондықтан да америкалықтарда асқазан обыры өте сирек кездеседі.

Онкологиялық ауруларды ерте кезеңде емдеу оңайырақ. Дәрігерге дер кезінде қаралу арқылы аурудың қаупін азайта алады. Егер дер ке­зінде скринингтік зерттеулер жүргі­зілсе, онкологиялық аурулардың ба­сым бөлігін ерте анықтауға болады. Обырды дер кезінде анықтау ем-домның нәтижесін арттырып, па­циенттердің өмірін ұзартуға, өмір сүру сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Мысалы, сүт безі обырын бастапқы кезеңде анықтаған жағ­дайда науқастардың 94 пайызын толық емдеп жазуға болады. Кейбір азаматтар онкоорталыққа жіберген кезде қорқып, айлап-жылдап бар­май, аты жаман ауруды өздері өрші­тіп алады. Азаматтардың өз денсаулығына деген жауапкершілігін арттыру, денсаулықты нығайту және ауруларды ерте анықтау бойынша жұмыстарды белсенді жүр­гізу қажет.

Саламат ОРАЗБАЙҰЛЫ,

Петропавл қаласының

тұрғыны:

– Қатерлі ісіктен толық жазы­лып кетуге бола ма?

– Қатерлі ісік диагнозы қойылған кезде көпшілік мұны “үкім” ретінде қабылдайды. Бұл – қате түсінік. Обырдың ең басты емі – алдын алу. Ағзада ауру белгісі немесе қандай да бір ауытқу байқалған жағдайда тексерісті жылдамырақ бастаған жөн. Денсаулықты уақытымен тек­сертіп, күмән туындаған жағдайда ем-шара жасатудың қатерлі ісік дерті үшін маңызы зор. Белгілері байқала қоймайтын 0,1,2 сатыларда анықталған жағдайда емі сөзсіз нәтижелі болмақ.

Мұрат ДҮЙСЕНБИН,

Петропавл қаласының

тұрғыны:

– Обырдың алғашқы белгіле­рі қандай, қай жағдайда бірден дәрігерге көрінген жөн?

– Қатерлі ісіктің алғашқы белгі­леріне себепсіз салмақ жоғалту, тәбеттің төмендеуі, қатерлі ісік пай­да болған орган жұмысының на­шарлауы жатады. Мысалы, өңеш қа­терлі ісігінде жұтқыншақ ауырсынады. Асқазан қа­терлі ісігінде тамақты аз көлемде ішкеннің өзінде ұзақ уақытқа дейін қорытыл­мағандай, батып ауырғандай сезі­леді. Тоқ ішек пен тік ішектің қатерлі ісіктері – дәретте қан немесе қан­ның іздері байқалады. Ішек кеуіп, дәреттің зорға шығуы, кейде себепсіз іш өтіп, бұрап ауырады. Көзге кө­рінетін қатерлі ісіктерге: тері қабыршығы, ауыз қуысы, сүт безі, қалқан­ша без, қынап, жатыр мойны және тік ішектің ісіктері жатады. Егер де аталған органдарда түйін, жара бай­қалса дереу учаскелік дәрігерге кө­ріну керек. Ал терапевт әрі қарай қай маманға, қандай зерттеуге жіберу керектігін шешеді.

Мәрзия СҮЛЕЙМЕНҚЫЗЫ,

Петропавл қаласының

тұрғыны:

– Сіздің тәжірибеңізде сыр­қаттың онкологиялық аурудан ғажайып жолмен емделген кез­дері кездесті ме? Халық емі жайында не айтар едіңіз?

– Онкологияда ғажайыптар бол­майды. Әр құтқарылған өмірдің ар­тында жоспарлы түрде жүргізілген ем, команданың нәтижелі жұмысы тұр.

Ал халық еміне келер болсақ, олар зерттелмеген, сондықтан нә­тижесі жайында айту қиын. Халық еміне сеніп жүріп, алтын уақытты жоғалтып алмау керек. Өздігінен емделіп, аяққа тұрып кеткендер бар. Оның әрқайсысына тоқталар болсақ – бұл сырқаттарда обыр болмаған, диагностикадан қателік кетуі мүмкін. Егер бұл негізгі емге зиян тигізбесе және пациентке субъективті түрде жеңіл болса, шөп­тен жасалған тұнбаларды ішкен дұ­рыс. Бірақ адамның қатерлі ісіктен осындай жолмен емделгені жайын­да ғылыми басылымдарда бірде-бір дерек жоқ.

Арайлым ЕРҒАЛИҚЫЗЫ,

Петропавл қаласының

тұрғыны:

– Қатерлі ісік диагнозы қо­йылған сырқатқа туған-туыстары қалай көмектесе алады, қан­дай қолдау көрсеткені жөн?

– Сырқатқа туған-туыстарының қолдауы өте қажет. Жағымды эмо­ция, яғни окситоцин гормоны им­мунитетті көтереді. Науқас өзінің ау­румен бетпе-бет жалғыз қал­мағанын, жақындарына арқа сүйей алатынын сезінуі керек.

Жанар ЕРМЕКҚЫЗЫ,

Есіл ауданының тұрғыны:

– Жатыр мойны қатерлі ісігі жайында соңғы кезде жиі ести­міз. Одан сақтанудың жолдары қан­дай?

– Біздің орталықта қазіргі уа­қытта осы патологиямен 550-ге жуық әйел есепте тұр. Былтыр обырдың бұл түрі 77 әйелде анық­талды. Олардың жетпісі дәрігерге дерттің алғашқы сатысында жүгін­ген. Жатыр мойны қатерлі ісігінде төртінші ғана емес, үшінші сатысы да асқынған болып есептеледі. Не­гізінен рактың бұл түрі фертиль жастағы, жұмысқа қабілетті әйел­дерде көп кездеседі. Олардың жасы 35 пен 53 аралығында. Өкінішке қарай, обырдың бұл түрі “жасарып” барады. Сырқаттарымыздың ара­сында 25-28 жастағылар да бар.

Аурудың алдын алу үшін еліміз­де скринингтер өткізіледі. Былтыр біздің өңірде 20 мыңнан астам әйел тексерілді. Нәтижесінде дерт 12 адамда ерте сатысында анықталды. Обырға ұласуға жақын қалған 180 жағдай тіркелді, бұл сырқаттарды дер кезінде анықтап, емдегендіктен қатерлі ісіктің алдын алу мүмкін болды. Барлық әйел­дерге қажетті ем-дом көрсетілді.

Бұл ауруға шалдыққан кезде адамның салмағы азайып, әлсіздік пайда болады. Тіпті аурудың ал­ғашқы сатысынде белгі бермеуі мүм­кін. Жаңадан пайда болған қатерлі ісік бірден ұлғаймайды, ендеше ас­қындырмай қаралған жағдайда бұл аурудан айығуға болады. Оған қа­зіргі медицинаның мүмкіндігі жетеді.

Жалпы жатыр мойны қатерлі ісігінің пайда болу себебі көп. Жы­ныстық қатынасқа ерте түсу, ерте бо­­сану немесе 28 жастан кейін жүкті болу дерттің пайда болуына әсер етеді. Сондай-ақ жатыр мой­ны­ның жаралары мен жыныс жолдарының инфекциялары, жүктілікке қарсы дәрі-дәрмекті ұзақ уақыт қа­былдау, онкологиялық ауруларға, соның ішінде жатыр мойнының обырына бейімділік, артық салмақ, темекі шегу қатерлі ісікке әкелуі мүмкін. Кездейсоқ және бейберекет жыныстық қатынастар да аурудың пайда болуына себеп.

Зүбила РАҚЫМЖАНҚЫЗЫ,

Мамлют ауданының

тұрғыны:

– Скринингтен өту қанша­лықты маңызды, тегін скрининг түрлерін айтып өтсеңіз?

– Скрининг – қажетті деген тексерулерден тұратын зерт­теулер кешені. Көпшілік ол тегін жа­салса да, тексеруден өтуге асық­пайды. Онкологиядағы скрининг түрлеріне келетін болсақ, 40 пен 70 жас аралығындағы әйелдер сүт безі обыры қаупі жоғары топқа жатады. Сондықтан олар маммографиялық тексеруден тегін өтеді. 30 бен 70 жас аралығындағы әйелдер жатыр мойны қатерлі ісігіне тегін тексері­леді. 50 мен 70 жас аралығындағы ерлер де, әйелдер де тоқ ішек пен тік ішек обырына тегін тексеріледі. Өз бетінше қаралатындар, асқа­заны ауырса – фиброгастроскопия, өкпе ауырса – флюрография, рентген, бауыр, бүйрек, ұйқы безі – УЗИ, компьютерлік томография, тоқ ішек пен тік ішек ауырса – коло­носкопия, сүт безі ауырса – мам­молог, жатыр қынап, ішкі жыныс ор­гандары ауырса – гинеколог дәрігерлерге көрінген дұрыс. Орталыққа учаскелік дәрігердің жолдама­сы­мен келсе тегін тексеріледі.

Дайындаған

Ақерке ДӘУРЕНБЕКҚЫЗЫ,

“Soltüstık Qazaqstan”.