ПӘЛЕН ЖЕРДЕ АЛТЫН БАР…

Айбек БЕКЕНОВ.

43 жаста.

Осымен үшінші рет пәтер иесі келіп, жалға алу құнының қымбатта­ғанын айтып кетті. Тапқанымыз он­сыз да күнделікті шығындардан ар­тылмай жатқанда мұнысы жығыл­ғанға жұдырық болды. Бірақ соңғы жылдары жақын туысымызға айна­лып кеткен орыс әжейге де ренжи алмаймыз. Алғашында жағдайы­мыз­ды түсініп, үш баламызбен 2 бөл­мелі пәтерін паналатты. Өзгелер құ­сап аяқасты есік тарсылдатып, тексеріп келуді білмейді. Пәтерақыны сәл кешіктірсек “үйді босатыңдар” деп басыңа әңгіртаяқ ойнататын әдеті жоқ. Бүгін де айлық төлемнің 20 пайызға өскенін қысыла әрең жет­кізді. Олай істегісі келмегені анық. Десе де тұрмыстың өз заңы бар. Бәріміздің санамызды сол билейді. Әйелім екеуіміз ауыр күрсініп, бұған да көндіккендей болдық.

Жоғары қызметі, мол табысы жоқ мен сияқты адамға үлкен қала­да бір отбасын асырау оңай емес. Әй­теуір бойымда күш-қуатым, жұмысқа ебім бар. Талай ауыр жұмыс­тан күс болған екі қолым басқаға жал­тақтатқан жоқ. Сол екі қолдан қан­дай жұмыс келсе, бәрін істедім. Жол салу, аула сыпыру, бай-бағландардың бақшасын күту, сатушы, жүк тиеуші, әйтеуір, хабарландыру тақ­тасындағы жұмыстардың бәрін істеп көрдім. Қаржы тапшылығынан бір­нешеуін қатар алып жүрген кезім де болды. Өстіп жүргенде кейде бір­неше күн қатарынан үйдің бетін көрмей кетемін. Ел қатарлы еңбек де­малысын алып, шипажайға бару, шетел көру әзірше орындалмайтын арман сияқты. Осылай үлкен қала мені әбден шың­дап, аңқау жігіттен еңбекқор ота­ға­сына айналдырды. Не істе­сем де тіршіліктің шырға­лаңынан шыға алмай-ақ қойдым. Өзімді бір жерді айналып жүрген адамдай сезінемін. Ай сайын қай­таланатын бір нәрсе. Сонда да тағ­дырға өкпем жоқ. Қысы-жазы ең­бектің отына кү­йіп, суығына тоңып, біреуден алда, біреуден кейін өмір сүріп жатырмыз. Жаз шыға екі кішкентайымызды үл­кен ұлдың қарауына тастап, әйелім де жұмысқа шығып көріп еді, үйдің қамымен қайта-қайта сұрануы көп болды. Жұмысынан береке кетті.

Бұл жолғы қымбатшылық жаны­мыз­ға қатты батты. Қанша үнемде­сек те, қысқа жіп күрмеуге келмейді. Бұ­лай әрі қарай жалғаса алмайты­нын түсіндім. Ендігіде айлығы көп жұмыс іздеуге тырыстым. Іздеген жанға кәсіптің түрі көп екен. Алайда қай-қайсына баруға да жүрегім дауаламайды. Сұрастыра келе мен сияқты адамға ең дұрысы шетелдегі жұмыс екенін анықтадым. Шекара­ның арғы жағынан тауар әкеліп, сау­да жасап жүргендер көп. Бірақ бү­гінде елдің бәрі алыпсатар болып кет­ті ғой. Әрі мұндай кәсіпті бастауға қол қысқа. Енді біреулер шетел асып, қара жұмыс істейді екен. Сондағы табысы біздікінен бірнеше есе көп. Жат жұртта жүріп көлік алып, үйлі болғандар да баршылық. Тіл білудің де керегі жоқ. Өткенде бір танысым шығыстағы бір елге барып, құры­лыс­та еңбек етті. Бағы жанып, біршама ақшамен оралды. Алғаш естігенде мен де елең ете қалға­ныммен, қатты мән бере қоймап едім. Енді ойланып отырсам, осы­дан артығы жоқ екен. Осы жайлы әйе­ліме айтып көріп едім, алғашын­да қабақ шыта қара­ғанымен қар­жылық жағдайымызды есіне алып, амалсыз келісті.

Мен бұдан әрі уақыт жоғалтқан­ның мәнсіз екенін түсініп, шетелде жұмыс істеуге апаратын делдал­дар­ды іздедім. Ондайлардың жарнама­сы ғаламторды жаулап алыпты. Бі­разының бағасы тым төмен, ұсы­ныс­тары күмәнді. Аз уақыт жұмыс істеген соң шетел азаматтығын алуға жәрдемдесетіндер де бар екен. Ақыры бәрін қарай келе Еуропадан жұмыс тауып беретін компаниямен келістім. Менімен сөйлескен қыз­меткері айлық табыстың 1 миллион­нан кем болмайтынын, егер жақсы жерге орналассам, одан да көп ақша табуға болатынын, компания виза жасап, жұмыс берушімен әңгімелесу жүргізетінін сондай әсерлі баяндап берді. Бір сәтке өзімнің қарт құрлық­тың төрінде саяхаттап жүргенімді елестетіп кеттім. Бірақ бұл қызметтің ақысы да арзан емес екен. Әрі мен жоқта пәтерақы мен отбасымның ішіп-жеміне де біраз ақша керек. Өмір бойы алақан жайып көрмеген мен алыс-жа­қындағы таныстарыма хабарла­сып, біраз қаржының басын құраған­дай болдым. Оның бәрін Еуропадан табысты оралған соң қайтараты­ны­ма сенімдімін.

Құжаттарымды рәсімдеп, жұмыс берушілермен келіскенше бір айдай уақыт өтіп кетті. Бір айда әйелім осы шешіміме әбден көндіккендей бол­ды. Десе де мен үшін алаңдайтыны анық. Қимастығы да бар. Онысын ашық айтпаса да жүзінен байқай­мын. Жадырап отырып, аяқасты қабағы түйіліп, ойға батып кетеді. Оң-солын тани бастаған үлкен ұлым да бәрінен хабардар.

– Әке, сен неге алысқа кетейін деп жатырсың? –дейді маған.

– Ол жақтан ақша әкелемін.

– Көп ақша әкелесің бе? – дейді кішкентайынан тұрмыстың қиын­ды­ғын бізбен бірге көріп өскен естияр ұл.

– Көп әкелемін.

– Сосын маған жаңа велосипед аламыз ба?

– Аламыз.

– Онда мен сені қатты күтетін боламын.

Мен аттанардың алдында үйде осы мәндегі әңгіме жиі айтылатын болды. Кішкентайлар мен дүкенге кетіп бара жатқандай өз керектерін тізіп беріп жатады. Осынша көп уа­қытта сағынатындарын да жасыр­майды.

Күн артынан күн өтіп, аттанатын сәт те келді. Отбасыммен қоштасып, бәрі жақсы болатынына сендіріп, жү­ріп кеттім. Бұған бәріміз іштей дайын болған соң қатты толқи қойған жоқпын. Әуежайда өзім сияқты бір топ адам жиналып қалыпты. Бәрінің жанарында қуаныш пен үрей қатар тұр. Бақсам, бәрі де өзіммен тағ­дырлас жандар екен. Өзім сияқты тауқыметті тағдыр кешіп, арманы жетелеп алысқа ұшпақ болып тұр­ғандар. Көп өтпей ұшаққа отырып, көкке көтерілдік. Өзім өз болғалы ұшаққа мінгенім осы екен. Ел ішінің өзінде бірнеше қаланы ғана көрген басым енді шетел асып барамын. Мен бұл таңдауымның бар тәуекелі мен ауырлығын енді ғана сезгендей болдым. Жол ұзақ. Өткен кеткенді ес­ке алып, жаңа жұмыс орным, тап­қан табысымды ойлап уақыт өткіздім. Ол жақтың адамдары қандай бола­ды екен? Еуропалықтарды салқын ақылға бағынатын, сезімге беріле қоймайтын жұрт деп естуші едім. Соған қарағанда жаттығы бірден байқалатын шығар. Туған елді, өз ортамды сағынатыным анық. Мал табу үшін шыққан соң ондайға мән бермеуге тырысу керек…

Ұшақ ары-бері шайқалып, жұрт абыр-сабыр болып жатқанда оян­дым. Әуе көлігі қонуға беттепті. Кел­ген бетіміз – Англияның Лондон шаһары. Баламның ағылшын тілі оқу­лығында бейнеленген дәл сол Лон­дон. Бір кездері жарты әлемге әмір жүргізген Ұлыбритания дейтін алып империяның жүрегі. Ұлы десе де­гендей ел екен. Әйтпесе біз сияқты шеттегі ағайын қара жұмысының өзіне құлшынып тұрмас еді ғой. Империяның айбыны қайтса да, қауқары сол қалпы.

Әуежайға кіре сала бәріміз мек­тепке жаңадан келген баладай аб­дырап тұрып қалыппыз. Айналамыз ары-бері ағылған адам. Бір аттасақ қалың нөпір бірге алып кетіп, адас­тырып жіберетіндей. Әлемнің әр түрлі тілінде өзіміз өмір бойы ес­ті­меген сөздер құлаққа шалынады. Ара­сында саяхаттап жүрген қалта­лы қаракөздеріміз де бар ма деймін. Түсініксіздіктен үрейленген біз то­бы­мыздан ажырап қалғымыз кел­мей бір жерге ұйысып тұрмыз. Ай­налаға жалтақтай қарап, бір бұ­рышта жиналып қалған бізді табу қиынға соқпаса керек, көп ұзамай келісілгендей бір жігіт келіп ертіп кетті. Сол кеткеннен бірден қаладан ұзап, әлдебір алыс жаққа аттан­дық. Алдымен қаланы аралап, әлем­дік архитектураның шыңы са­на­латын ғимараттарды көру туралы арманы­мыз әуежайдың күту залын­да қал­ды. Осында болатын үш айда бір жолымыз түсер деп келеміз.

Кешке таман шаршап-шалдығып, жеттік ау. Біздікіндей маңа­йын­да мал өріп, көшесінде бала шулап жүретін ауыл емес. Көшелері мұнтаздай таза, жолдары тақтай­дай, үйлері қаз-қатар тізілген әдемі елді мекен. Одан әрі бірнеше шақырым жерде үлкен орман бар. Бұл орманның алдағы бір айда ме­нің жұмыс орным болатынын кейін білдім. Үлкен автобус өзім көрген әдемі үйлердің біріне емес, шеттегі төрт бұрышты шағын ғимараттар­дың алдына тоқтады. Әкелген адам қайда тұратынымызды, мұндағы тұрмыстың жайын түсіндіріп жатыр. Кейін осындағы ферманың иесі де келді. Біз сияқтыларды бұрын да жұмысқа алған болу керек, салқын қарсы алды. Көп елдің азаматымен істес болып, анау жуан қолымен бірталай шаруаны шешкені көрініп тұр. Үйге кірмей жатып жалға алу ақысының қанша болатынын айтып үлгерді. Оның үстіне күнделікті та­мағымызға шығынданады екенбіз. Демалатын жеріміз де тек ұйықтауға ғана арналғандай, басы артық жи­һаз жоқ. Жуынатын, тамақ істейтін бөлмелердің де жайы жүдеу. Бірақ қос білекті түріп келген соң әр нәр­сеге көз қадап, шағым айтып жататындай емес.

Екі ел арасындағы уақыт айыр­масы бар, жолдан шаршағанымыз бар келесі күні ұйқыдан әрең тұрдық. Қос тілді қатар білетін біреу біраздан кейін басымызды қосып, жұмысқа алып кетті. Сөйтсек, кешегі орман дегеніміз, ферма иесінің алма бағы екен. Біз соның жемісін жинауымыз керек. Иығымызға үлкен дорба ар­тып, қатар өскен ағаштарды жаға­лап кеттік. Алғашында бәрі оңай сияқты көрінді. Қызарған жұдырық­тай алмаларды үзіп алып, дорбаға тастап жатырмыз. Біраздан кейін бел ауырып, қолымыз тала бастады. Күн ұзаққа далада жүріп, жеміс те­ріп, жүк көтеру оңай емес екен. Ал­ғашында жылы сөйлеп “әу” дейтін бас­шымыз кейін “әй” дейтінді шы­ғарды.

Осындай еш қызығы жоқ 30 күн өте шықты. Бұл жұмысқа бой үй­ретіп, енді кірісе бастаған бізге қиын болды. Осымен күз келіп жұмыс біткенін айтқан қолдары балғадай ағылшын қожайын еңбекақымызды бір тиынына дейін алақанымызға ұстатып шығарып салды. Бұның өзі аз ақша емес. Бұрын мұндай қаражат үш айда қолға әрең түсетін. Енді бір айда тауып отырмын. Алда әлі екі ай бар. Оны да пайдамен өткіз­бекке ниеттеніп, қайта Лондонға жет­тік. Бір қиыны мұнда ешкім бізді күтіп алып, жұмыс тауып берген жоқ. Жұ­мыстан бұрын баспана табу да мұң. Бір аптадай қонақүйге тұрақ­тап, ар­зан үйді әрең таптық. Оның өзі бір бөлмесіне жұмыс іздеп келген он­даған адам жиылған тар баспана. Со­сын қасымдағылармен қаланы аралап кеттім. Әр жерде бір суретке түсіп, дәмханадан дәм татым, өмір­дің бар қиындығын ұмытып саяхат­тап жүрмін. Алыстағы байтақ елдің байыпты тіршілігінің қызығы мол. Осылай бір аптада фермадан тап­қан ақшам орталанып қалыпты. Екі айда тағы жұмыс істеп орнын тол­тырармын деп қоямын.

Аз демалыстан соң өз бетіммен жұмыс іздей бастадым. Хабарлас­қан адамға үйренген бірнеше сөзім­ді айтып, сөйлескен боламын. Ақы­ры біреу құрылысқа алатын болып келісті. Барсам, ондағы құрылыс біз­дегідей шаңы бұрқылап, жұмысы қызып жататын жер емес екен. Тап-таза жұмыс киімін кигендер ұсақ-түйек бірдеңелерді істеп жүр. Маған да алғашында сондай жұмыстың бі­рі бұйырды. Елде талай кірпіш қа­лап, төбе жауып жүрген мен бұны місе тұтпай, ақшасы көптеу қиын жұ­мысқа ауыстым. Егеміз де бұрынғы­дай сұсты адам емес, жүзі ашық жан. Тапқанымды күнделікті алып тұ­рамын. Оның алған күйінде мұртын бұзбай шотыма саламын. Осылай бір ай өтіп, біздікімен бірнеше мил­лион жинаған кезде, құрылыс иесі шала бүлініп ақшаны күнде емес айдың соңында төлейтін болды. Мұндай еңселі елде алаяқтық атау­лы жоқ деп жүрген мен оған да ке­лістім. Лондонның бір ауданындағы жаңа құрылыста тағы бір ай тер төктім. Үйде болсам да істейтінім осы жұмыс. Мұнда да екі қолым жерге қаратқан жоқ.

Шеттегі жұмыстың көлеңкелі тұсы мен кетердің алдында бастал­ды. Ай соңында алақанымды май­лаймын деген жігіт мәселені бұлғақ­қа салып, созып жіберді. Ақыры ке­тер күнге дейін ештеңе төлей ал­майтынын ашық айтты. Менің ойы­ма да кіріп шықпаған өздерінің заң талаптары мен тәртіптерін айтып сендірді. Арнайы жасалған келісімі жоқ менің оған сенбеске лажым қалмады. Барып жәрдем сұрайтын ешкімім жоқ. Бұл елге күн сайын мен сияқты мыңдаған адам келеді. Со­лардың бәріне бақылау жасап, кім тексеріп жүреді дейсің? Ақыры жұ­мыс берушімнің ақшаны мен елге жеткен соң шотыма жіберемін деген жалаң уәдесін медет тұтып ұшаққа отырдым. Қазақстаннан ұшар сәтте көңілде үрей болса, енді күдік ба­сым. Егер айлығымды ала алма­сам, үйге не деп барамын. Оның үстіне қала кезіп жүріп біраз қаржыны жұм­сағаным тағы бар. Ал өзімде бары әрі асса қарыздарымды жабуға ғана жетер. Жол бойы осындай ой ты­ныштық бермеді. Қасымдағы жол­дастарым күніне 12 сағаттан еңбек етіп, бірнеше жылда табатын ақша­ның басын құрап алды. Мен де олар­дай болмасам да тырысып бақтым. Ақыры әлдебір алаяққа кездесіп, жем болдым. Мен өзімнің еш кеткен еңбегім үшін емес, жақындарымның сенімін ақтай алмағаным үшін қина­ламын. Олар маған қолдағы барын беріп алысқа аттандырғанда, сая­хат­тан келгендей болып қалай ба­сымды салбыратып алдына бара­мын?

Осындай ой үстінде бір күн ұшып-қонып жүріп үйге де келдім. Үй іші мәз-мейрам болып құрақ ұшып жүр. Үш айда жақындарымды мен де сағынып қалыппын. Кейін шотымдағы ақшаны есептеп қарасап, Ан­глияға бару үшін алған қарызда­рым­ды жапқаннан артылмайды екен. Егер сақ болып, еңбекақымды ала алсам, үйдегілерді де қуантар едім. Бәрібір мен үшін шетелдің жұмысы табысты болған жоқ. Түйгенім, қан­дай ақша тапсаң да жақындарың­ның қасында болғаннан артығы жоқ екен. Аз уақытта қалталы боламын деген армандарымның күлі көкке ұшты. Бәрібір айналып келіп, бұ­рынғы қалыпты тіршілігіме орал­дым. Ұрынған сәтсіздігімді жарым түсінер, бірақ менен уәде еткен ба­ғалы базарлық күтіп отырған ба­лаларыма не демекпін?

Не десек те тірі адам тіршілігін істейді. Шетел асып елге кебінмен оралып жатқандар, сол жақта хабар-ошарсыз кеткендер қанша? Ең бас­тысы үйіме аман-есен оралдым. Бі­реуге жем болсам да қолымнан кел­генше еңбек еттім. Бас аман болса, бөрік табылар дегендей әлі де ең­семді түсірмей, отбасым үшін қол­дан келгенін істей беремін.

Дайындаған

Диас АЯҒАН,

“Soltüstık Qazaqstan”.