Уақыт пен бақыт

Өмірге келген әр адам ес білген сәттен бастап өз бақытын іздеп аласұрады. Әркімге бақыт та, өмірдің мәні де әртүрлі. Содан да болар адамзат әлі күнге дейін бақыт дегеннің не екеніне дәл анықтама бере алмай келеді. Кейде өмірдің өзін түсіну қиынға соғып кетеді. Бірде аяқ астынан орын алған қуанышты көтере алмай сүрінсек, бірде қиындыққа төтеп бере алмай жатамыз. Өз басым, адам өмірін үлкен мектепке теңер едім. Біз ғұмыр бойы бір нәрсе үйренумен келеміз. Мектеп партасына отырған сәттен бастап, ғұмырымыздың соңына дейін жаңаны үйренумен, бойға сіңірумен өтеміз. Бұған өз өмірім мысал бола алады.

Сабыр ЖАНТОҚОВ,

66 жаста.

Қазақтың қай баласының болсын тамыры ауылға тартады ғой. Мен де елуінші жылдары дүние есігін ашып, ауылдың шаңды көшесінде ойын қуған қарасирақ балалардың бірі едім. Ол кездегі адамдардың бала­лық шағы ұқсас болды. Ұрандатып, әндетіп мектепке бардық, оқудан бос уақытта ауыр еңбектің де дәмін тат­тық. Десе де мен өзімді маңдайыма басқаша тағдыр жазылған адамдай сезінетінмін. Қиялым әр қырды кезіп, үнемі жоқ нәрсені ойлап жүремін. Қасымдағы балалармен өмір туралы көзқарастарым да қабыса бермейді. Тағдырымның маған дайындаған сыйы бөлек сияқты көрінетін. Бәлкім әр адам өзін іштей солай ерекше се­зінетін шығар. Сырттай қарасаң бір ортада өсіп, бір ортада өмір сүрген жандардың өмір жолы да, тағдыр­ла­ры да, қазіргі тұрмысы да ұқсас бо­лып келеді. Алайда әрқайсысының ішінде өз ақиқаты сайрап тұрады.

Ауыл мектебінің есігін ашқаным ке­ше ғана сияқты еді, түлек атанар күннің қалай жеткенін де байқамай қалдым. Алайда маған нағыз өмір, нағыз бақыттың бәрі алда, әлдеқай­да алыста сияқты елестейтін. Са­ғым қуған жандай сол күнге тез жету­ді ті­лейтінмін. Ал оған дейінгі өмірім­нің бә­рі бақытқа жету жолындағы мек­теп іспетті. Жастық шақта бар өмірі­міз әлі алда деп ойлаймыз. Біреулер есеюге, біреулер тезірек жұмыс іс­теу­­ге, енді біреулер отбасын құруға асы­ғады. Асығып жүріп өміріміздің қа­лай өтіп кеткенін де байқамай қа­ла­мыз. Қарап тұрсам, мен де бала кез­ден бері бір жаққа асығып жүріп­пін. Өзім басқа біреудің өмірін сүріп жүр­гендей, нағыз өмір ертең баста­лар­дай күй кештім. Кішкентай кезден мек­тепке барғанша асық болдым. Сы­­нып­тан сыныпқа өткенімнің өзі ба­қыт жо­лындағы бір баспалдақты ат­та­ға­ным еді. Балалардың үлкен бо­луға асы­ғатыны сияқты, мен де ба­қыт­ты болуға асықтым. Мен үшін ба­қыт әлдеқайда алыс қалада, мені кү­тіп жатқан сиқырлы зат сияқты көрінетін.

Қиялдап жүріп, асығып жүріп мек­тепті аяқтадым. Бірге оқығандардың бірі ауылда қалса, келесілері басқа қала­ларға кетті. Мен де көп ойлан­бай үл­кен қалаға кету туралы шешім қа­был­дадым. Қолымдағы қалаға апа­ратын ауылдың көк автобусының би­леті бақыттың жолдамасындай. Бас­қалардай өскен үй, үйреншікті орта­ны қимастық сезімдері болған жоқ. Ес білгелі бойыма біткен асығу ғана бар. Асыққанда уақыт та өтпейді екен ғой. Қалаға жететін бірнеше са­ғат бірнеше күндей созылып, дегбі­рім қашып, жүрегім аласұрды. Ішім пысқасын терезеге қарадым. Әлде­қайда, алыста қалып бара жатқан ауылдар, ормандар, қамысты көл­дер маған қол бұлғап, келер күнге сәт­тілік тілеп тұрғандай.

Мұнымның асылық болғанын қала вокзалына келгенде ғана түсіндім. Баратын ешкімім жоқ, мен ең алды­мен оқуды білмек болып институтқа тарттым. Амал не, оқуға түсе алмай еңсем түсіп қалды. Сабақты бір кісі­дей тәуір оқыған, сауаты бар жас­тар­дың бірі едім, қабылдау емтиханын еңсере алмадым. Алайда сонша асығып, сағынып жеткен қа­ла­ны тастап кеткім келмеді. Әрі ба­сым салбырап үйге бару да ыңғай­сыз. Сөйтіп жүріп қаладағы техни­кум­дардың бірінің студенті атандым. Жоспарым – осы оқуды тамамдаған­нан кейін басқасына түсіп, жақсы жұмыс табу. Техникумда екі жыл оқып, жұмысшы мамандығын меңге­ріп шықтым. Осы уақытта жастық жа­лыным сәл бәсеңдегенімен, бо­йымда болашақ туралы балаң қиял әлі де бар. Менің одан арғы өмірім сол кездегі қоғам сызып берген сы­зықпен жүрді: әскерге бару, үйлену, жолдама бойынша жұмысқа тұру. Отау тігіп, үй болсам да уақытымның көбі жұмыста өтетін. Зауыттағы жұ­мыстың бір күні бір күнінен айны­май­ды. Таңертең келгенде-ақ осы күні не істейтініңді, қашан кететініңді біліп тұрасың. Күн сайын бір әрекетті қай­талай берген адам оған үйренісіп, өздігінен істей бересің. Ондайда уақыт та тез өтеді. Жас ке­зімде ноқ­таға сыймаған асау басым мұндай тәртіпке де тез үйренді. Жұ­мыс деп жүріп кейде отбасыма көңіл бөлуді ұмытып кетемін. Үйіміз қуа­нышқа кенеліп, сәбилі болған кезде де уақытымның көбі нан табумен өт­ті. Іштей мұның бәріне деген қар­сы­лықты, құлықсыздықты сеземін. Бі­рақ ертеңім үшін бір күн де бос жата алмадым. Бала кезімде тезірек есе­йіп, жұмыс істейтін кезімді күтсем, есейгенде бар жұмыстан қолым бо­сап, зейнетке шығып, отбасыммен бір­ге болар кезді аңсадым. Сол үшін де көбірек жұмыс істеп, табысты бо­луға ұмтылдым. Өзі еккен алма аға­шының жеміс бергенін жылдап күт­кен бағбандай өз арманымның шын­дыққа айналар сәтін күттім. Зейнетке шықсам жүзеге асырар жоспарым көп. Әйеліммен бірге демалысқа аттанып, өзімізге көңіл бөліп, бірге бақытты ғұмыр кешкім келді.

Алайда бұл өмірде бәрі біз ой­лағандай бола бермейді екен. Адам­ның дегені бола берсе әркім құдай бо­лып кетер еді. Тағдырдың бізге да­йын­даған қуанышы болғаны сияқ­ты, қайғысы да бар. Сонша қиын­дық­тан бірге өткен молшылықты да, жоқ­шы­лықты да бірге көріскен, менімен бір­ге қос ғасырдың, қос дәуірдің, қос қо­ғамның куәсі болған жарым мезгіл­сіз дүниеден өтті. Мен берік тірегім­нен айырылғандай халде қал­дым. Жанға батар ауыр қайғының өзі у сияқты екен. Ойлаған сайын жү­ре­гің езіліп, санаң сансырап, ең­сең тү­сіп күрсіне бересің. Аяулы жарым­ның денсаулы­ғына көңіл бөлмей, уақы­тым­ды қимай, болмашы ақша үшін жұ­мысқа асыққан өзімді кінәла­дым. Қай­ғының үстіне өкініш, кінәлау сезі­мі қосылып, ішім алай-дүлей бол­ды. Алайда тірі адам тіршілігін жал­ғасты­ра береді екен. Қанша қиын бол­са да тұрмыс көшіне ілесіп жүре бер­дім. Бұ­рын онсыз да жұмыста көп болатын мен енді тіптен үйге барғым келмей­тін болды. Ауыр ойдан арылу үшін күні-түні жұмыс істеуге бармын. Онда да не үшін жұмыс істеп жүр­ге­німді, кім үшін ақша тауып жүргенімді біл­мей­мін. Бұл күндер де ұзаққа со­зыл­ған жоқ. Екі-үш жылдан кейін зей­нет жа­сына жетіп ондаған жыл еңбек ет­кен жұмысымнан босатты. Өзге­лер үшін адам еңбегінің, уақытының, өмі­рі­нің қаншалық құнсыз болаты­нын сон­да ұқтым. Кеше ғана елдің ал­ды бо­лып, еңбекте ешкімге дес бер­мей жүрген мен бірақ күнде ешкімге ке­рек­­сіз зейнеткерге айналып шыға келдім.

Осы уақытқа дейін өзімнің бекер асыққанымды, босқа тер төккенімді енді ұқтым. Жер бетінде өмір сүріп жүрген адамдарды үшке бөлуге бо­ла­ды: кешегімен өмір сүретіндер, бү­гінмен өмір сүретіндер, ертеңмен өмір сүретіндер. Мен осы жасқа жет­кенше ертеңмен өмір сүріп келіппін. Өз айналама мән бермей қай кезде де белгісіз болашақты аңсап, бар өмі­рім өтіп кетіпті. Көз алдыңызға шөл далада адасып қалған жолаушыны елестетіп көріңізші. Оған алыс бір жер­де қала бардай көрінеді. Шөл­дегеніне қарамастан бар күшін жиып соған қарай жүреді. Табанын құм күй­діріп, төбесінен ыстық өтіп барады. Межелі жерге жеткен соң мұның бәрі жай ғана сағым болғанын біледі. Осылай отырғанда тағы бір қаланың сұлбасы көрінеді. Байғұс жолаушы осылай жоқ нәрсені іздеп шөлде жан тапсырады. Мен де осы жасқа жеткенше әлдебір сағым болған бо­ла­шақты аңсап, ешқашан кездеспей­тін бақытымның соңынан қуып жүріп­пін. Өстіп жүріп өзімді де, отбасымды да алдаппын. Бала кезім, жастық ша­ғым, күш-қайратым тасыған ере­сек кезеңімнің бәрі ертеңді ойлап, ер­теңге асығумен өтті. Ертеңмен өмір сү­ріп айналама, жақындарыма, тіпті өзіме де көңіл бөлетін уақыт бол­мап­ты. Ақын Мұқағали Мақатаев­тың:

Армандаймыз, аңсаймыз, қиялдаймыз,

Мына думан өмірге сия алмаймыз.

Бос қиялмен өтпесек жарар еді,

Көктемеген егінді жия алмай біз, – дегенін мен сонда түсіндім. Өмірде көктемеген егінін жия алмай арман­дап, қиялдап жүріп соңында өкініп қалған адам аз ба? Мен де солардың бірімін.

Өмірде бүгінгі сәттің кереметін сезініп, әр күннен бақыт тапқаннан артық не бар. Бақыт та, қуаныш та, өмірге деген құштарлық да адамның ішінен шығып жатуы керек. Сонда өміріміз мәнге толып, мағыналы ғұ­мыр кешеміз. Мен осы жасқа дейін ер­теңмен ойлап келсем, менің тек өт­кенмен ғана өмір сүретін замандас­тарым да бар. Олар бақыттан қол үзген адамдай өткен күндерінің тәтті естеліктерін айтып, бақытты бала­лық шағын, жастығын сағынып оты­рады. Кейде бұл көзқарасын жас­тарға таңғылары келеді. Маған кей­де біздің жалпы халқымыздың өзі өт­кенмен өмір сүретіндей сезіледі.

Зейнетке шыққаннан кейін менің өмірімдегі ең қиын уақыт басталды. Бір­неше жыл жалғыздыққа үйрене алмай, не істерімді білмей мең-зең күй кештім. Өзімнің жалғыздығымды, өкінішімді немен басарымды білме­дім. Ұлымның өз отбасы бар әрі шет­елде тұрады. Даңғарадай пәтерде жалғыз тұрған адамға уақыт та өт­пейді екен. Өзге жалғызбасты зей­нет­керлер сияқты ерте тұрып далаға шығамын, күнұзаққа үйге кіргім кел­мей, саябақта серуен­деймін. Егер менің өміріме мән бер­ген бір оқиға болмағанда осы күйік менің түбіме жетуі де мүмкін еді.

Әдеттегідей әрнені ойлап, сая­бақ­та отырған кезім. Қасымнан бір топ мектеп оқушысы өтіп барады. Қол­дарында смартфон, құлақтарын­да құлаққап. Бір сөзі орысша, бірі қазақша балалардың айтқанының бірін ұғып, бірін ұқпаймын. Олардың жүзінен алаңсыз балалықты, бақыт­ты, қамсыз жанның риясыз күлкісін көр­дім. Адамның өмірінде бар ғұмы­рын өзгертіп жіберер сәттер болады ғой. Осы сәтте мен сондай сезімді басымнан кешірдім. Ішімдегі бітеулі бұлақтың көзі ашылып, оның мөлдір суы өкініш пен қайғының отын бас­қандай болды. Мен өзімнің әлі де бол­сын бақытты болуға мүмкіндігім бар екенін, ертеңді ойлап асығудың, өт­кенді ойлап өкінудің бекер екенін сонда түсіндім. Бойымда күш пайда болып, қараңғы бөлмеге күн сәулесі түскендей, көкірегім сайрап қоя берді. Байқасам жаңағы балалардан үйренерім көп екен. Олардың жасы менен кіші болғанмен, ой-санасы ілгері. Жастар ғаламторды меңгер­ген, кез келген жаңа дүниені жылдам үйреніп кетеді. Осы сәттен бастап мен де заман көшіне ілесіп, не де болса қалған ғұмырымды барынша мағыналы етуге тырысып келемін.

Алдымен компьютердің тілін табуға кірістім. Соңғы үлгідегісін са­тып алып, ғаламторға кіріп үйрендім. Компьютер курстарына барып жүріп өзімді жаңа ғана партаға отырған ба­ладай сезіндім. Осының арқасын­да бейнебайланыс арқылы мұхит­тың ар жағындағы ұлымның, неме­реле­рім­нің жүзін жиі көретін болдым. Олар мені алып кеткілері келеді. Бі­рақ алыс жолды денсаулығым көтер­мей­ді. Жалғыздықтан құтылу үшін өзіме ермек іздедім. Өзім сияқты зей­нет­керлер жиі жиналатын шаралар­ға, үйірмелерге баратын болдым. Қа­зір бұрынғыдай таңның атып, күннің бат­қа­нын саябақта сарылып оты­рып күт­пеймін. Таңертең тұра салысы­мен күннің қалай өткенін байқа­май қа­ла­мын. Елсіз аралда жалғыз қа­лып, жал­ғыздықтан ажал құшпау үшін жан­таласып, сау ақылын, берік ру­хын сақтап қалған Робинзон Кру­зодай мен де алпыстан асқанымда өмі­рім­нің жаңа парағын бастадым. Екінші тынысым ашылғандай жаңа­ны үйре­нуге құмартып тұрамын. Бел­сенді өмір салты денсаулығыма да, көңіл күйіме де оң әсер етті. Өзімнің қарт­тығымды ұмытып, бойымда өмір­ге деген құштарлық пайда болды.

Қарап тұрсам біздің бәріміз де өмір дейтін мектептің шәкірті екен­біз. Жаңа туған баладан бастап, жа­сы үлкен қартқа дейін – бәрі де бұл өмірден бірдеңе үйреніп келеді. Біз айтып жүрген бақыт дегеннің өзі осы емес пе? Жаңа нәрсені үйренуді тоқ­татқан адам өткен уақытпен өмір сү­ре бастайды. Осылайша ештеңеден мән таппай, сарсаңға түседі. Бүгінде мен өзімді бұрынғыға қарағанда әлдеқайда жас сезінемін. Өйткені жастармен қатар ғаламторда оты­рып, әлеуметтік желілерде хат-хабар алмасамын, жаңа орындарға барып, көңіл күйімді көтеремін. Қазір көлік жүргізуді үйреніп жүрмін. Бұрын сексенге, тоқсанға келіп университет тамамдаған жандар туралы естіп, қай­ран қалатынмын. Бүгінде өзім де мұр­ты енді тебіндеп келе жатқан бала­лармен қатар партада отырып, сабақ аламын. Кейде осының бәрін неге кеш түсіндім екен деп өкінсем, кейде ма­ған осындай мүмкіндік берген тағ­дырыма алғыс айтамын. Егер менен біреу осынша жасқа келіп өмірден не түйгенімді сұраса “Осы сәтпен өмір сүріңіз. Бақыт та, байлық та алыста емес, сіздің қасыңызда” дер едім.

Дайындаған

Диас АЯҒАН,

“Soltüstık Qazaqstan”.