Soltüstık Казахстан
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев барлық деңгейдегі соттар, шын мәнінде, тәуелсіз, ашық және кәсіби болмаса, заң үстемдігін қамтамасыз ету мүмкін емес екенін айрықша атап көрсеткен болатын. Осыған орай мемлекет тарапынан ауқымды жұмыстар жүргізілуде. Кадр іріктеудің жаңа әдістері енгізіліп, сот үдерісі мен рәсімдері жаңғыртылуда. Судьялардың тәуелсіздігіне және оған ешкімнің қол сұқпауына толық кепілдік берілген. Елімізде экономикалық сот құру қажеттігі алғаш рет Президенттің 1999 жылғы 22 қарашадағы “Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Шетелдік инвесторлар кеңесі екінші мәжілісінің кеңестері мен ұсыныстарын орындау жөніндегі шаралар туралы” Өкімінде атап көрсетілген болатын. Осыған орай Алматы мен Қарағанды қалаларында тәжірибе ретінде ауданаралық мамандандырылған экономикалық соттар пайда болды. 2001 жылы өткен Республика судьяларының үшінші сьезінде бұл бағыттағы жұмыстарды одан әрі дәйектілікпен жалғастыру міндеті қойылып, қызметін жандандырудың тиісті құқықтық базасы түзілді. Атап айтқанда, Азаматтық іс жүргізу кодексіне өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, қарауына жататын істер айқындалды.
Қазіргі таңда облыстық мамандандырылған ауданаралық экономикалық сот құқықтық және заңнамалық мүмкіндіктерді тиімді пайдалана отырып, мүліктік және мүліктік емес даулар бойынша азаматтық істерді біліктілікпен қарайтын, кәсіби даярлығы мол ұжым ретінде қалыптасып, сот жүйесі алдына қойылған талаптарды абыроймен орындауды басты мақсат санайды. Құқықтық реформа саласындағы жаңа жүйе, бір жағынан, шектен тыс жүктемені азайтумен қатар сот төрелігін жүзеге асырудың сапасына, азаматтарға қолжетімді қызмет көрсетілуіне де айтарлықтай ықпал етіп отыр. Қасым-Жомарт Кемелұлы “Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары” Жолдауында белгілеп бергендей, негізгі мақсатымыз – бәріне бірдей мүмкіндік беретін өркениетті ел – Әділетті Қазақстан құру жолында заң үстемдігін орната отырып, “Халық үніне құлақ асатын мемлекет” қағидатын нақты іске асыру. Сот-құқықтық реформалар заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің мүдделерін, құқықтары мен бостандықтарын сақтаудың үлгісіне айналған мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттарға тың бағыт беріп, құқықтық қолданыстағы тәжірибелерді жетілдіру талабын қойып отыр.
Сот тиімділігі мен беделін көтерудің бір жолы – қажетті материалдық-техникалық жағдайдың жасалуы. Сот залдары аудио-бейнежазбамен толық жабдықталған. Ақпараттық технологиялар кеңінен қолданылады. Ал ресми сайтқа сот қызметіне қатысты ақпараттар орналастырылып, азаматтардың конституциялық құқықтарына байланысты көмек-кеңестер ұсынылады.
Былтыр заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға бағытталған сот төрелігін сапалы іске асыруды қамтамасыз ету бойынша мақсатты жұмыстар атқарылды. Осы уақыт аралығында 3077 өтініш және 170 іс келіп түсіп, 2747 өтініш бойынша өндірістік іс жүргізілді. 296 талап кері қайтарылды, негізгі себептері – мемлекеттік баж төленбеген. Өткен жылмен салыстырғанда аяқталған істердің саны 735-ке ұлғайды. Оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен 767 іс қаралды. 1737 іске қатысты түпкілікті шешім шығарылып, 463 іс бойынша іс жүргізу тоқтатылды. Жеке ұйғарым шығарылған істер – 34.
Бір мысал келтірейін, “Богатыр-Көмір” ЖШС-ның “СевКазЭнерго” компаниясынан 1286393407 теңге мөлшерінде берешек қарызын және 39020132 теңге көлемінде мемлекеттік бажды өндіріп алу талабы бойынша азаматтық іс қаралды. Талапкер мен жауапкер арасында 2022 жылдан келісімшарт бола тұра, орындалмаған. Оның ақыры сотқа жүгінуге соқтырған. Судья Б.Жайжұманов қос тарапқа татуласудың тәртібін, салдары мен артықшылықтарын түсіндіріп, дауды медиация үрдісімен шешуді ұсынды. Нәтижесінде екі жақ бейбіт келісімге келді. Осылайша іскерлік қатынастарын сақтап, сот шығыны қаражатын әрі уақытты да үнемдей білді. Талапкерге мемлекеттік баж толықтай қайтарылды. Тұтастай алғанда, 381 іс бойынша тараптар татуласып, оның ішінде 131-і бойынша бітімгершілік келісімге келді. 250 іс бойынша медиативтік келісім жасалып, 98 млн. теңгеден астам мемлекеттік баж түгелімен өтелді.
Судьялар жоғары жүктемелерге қарамастан істерді жылдам әрі сапалы қарау, шағымдар санын азайту, ұжымдағы психологиялық ахуалды жақсарту, қос тарапты татуластыру, мәмілеге келтіру үдесінен көріне отырып, лауазымды адамдар мен жекелеген тұлғалар тарапынан жіберілген құқық бұзушылықтарды назардан тыс қалдырған жоқ.
Бекбол БАЙМАХАНОВ,
облыстық мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттың төрағасы.