“ТАБИҒАТ ӘРДАЙЫМ ЖОМАРТТЫҚ ТАНЫТА БЕРМЕЙДІ”

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев “Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары” Жолдауында шаруаларды жер жағдайы немесе ауа райы емес, инновациялық амал-тәсілдер табысқа жеткізетінін айта келіп, заманауи ғылымға сүйену міндетін қойған болатын. Бұл орайда, жоғары технологияны қажет ететін ауыл шаруашылығы саласында өте жауапты және де уақыт күттірмейтін науқан саналатын дала жұмыстарын ұйымшылдықпен әрі сапалы атқару тиісті ведомстволар мен ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер алдына іргелі міндеттер жүктейді. Бүгінгі таңда өңірімізде көктемгі егіс науқанына дайындалу үшін жер телімдерін қопсыту, аралық өңдеу сияқты әзірліктің алғышарттары басталып кеткен. Жалпы дайындық жайлы газет оқырмандарының сауалдарына облыстық ауыл шаруашылығы және жер қатынастары басқармасының басшысы Мейрам Меңдібаев жауап береді.

Еркін ЫСМАҒҰЛОВ,

Қызылжар ауданының тұрғыны:

– Биылғы су тасқыны егіс науқанына кедергі келтірмей ме? Тосын табиғаттан зардап шеккен фермерлерге мемле­кет тарапынан жеңілдіктер көр­сетіле ме?

– Ауыл шаруашылығы ми­нистрлігі “Jana Dala” орталығы мамандарының бағалауы бо­йын­­ша, су тасқынынан зардап шек­­кен егіс алаңдары жоқ. Егер суланған учаскелер болса, егіс жұмыстары басталғанға дейін кеуіп кетеді деген үміттеміз. Өйткені синоптиктер күннің жы­лылығы қалыпты нормадан жо­ғары болатынын болжап отыр. Ең бастысы, топырақта ылғал қо­ры жеткілікті. Өткен жылғы күз­де­гі жаңбыр мен қарлы қыстың әсе­рі мол. Топырақтың бір метр­лік қа­батындағы ылғал қоры 164 мм-ге дейін жетеді, яғни норма­дағыдан 76 пайызға асып түседі деген сөз.

“Аграрлық кредит корпора­цияс­ы” және “ҚазАгроҚаржы” ұйымдарынан қарыз алған агро­құрылымдардың төлемдері ке­йін­ге шегеріледі, кешіктіргені үшін айыппұлдар мен өсімпұл­дар есептелмейді. 2024 жылғы кестелер бойынша барлық тө­лем­дер 2025 жылдан бастап бір­келкі төлемдермен қаржылан­ды­ру мерзімінің соңына дейін ке­йін­гі төлемдерге бөлінеді. Сон­дай-ақ 2024-2025 жылдары қа­рыздың аяқталу мерзімі бар жо­балар бойынша қарыз алушы­ның қызмет бағытына байла­ныс­ты 24 айдан аспайтын мер­зім­ге дейін созылады. Қайта құ­ры­лымдау мерзімін ұзартуға өтінімдерді қарау егін жинау аяқ­талған соң жүргізілетін болады. Үкіметтің отырысында былтыр­ табиғаттың ауыр климаттық факторлары шаруалардың қар­жылық жай-күйіне кері ықпал ет­ке­ні ескеріліп, барлық қажетті ша­ралардың қабылданатыны атап өтілді. Осыған орай көк­тем­гі егіс науқанын атқару жұ­мыс­тарын үйлестіру жөніндегі же­дел штаб облыста да құры­лып, талдау жүргізіп отырады.

Санат ЕРКІНБЕКОВ,

Есіл ауданының тұрғыны:

– Агроөнеркәсіп кешенінің зор әлеуетін тиімді жүзеге асы­рудың бірден-бір жолы астық өндірісін әртараптандыру еке­ні белгілі. Бұл бағытта қандай жұмыстар атқарылуда?

– Мемлекет басшысының ауыл шаруашылығы жалпы өні­мі­нің көлемін екі есеге ұлғайту жөніндегі тапсырмасы шеңбе­рін­де жол картасы түзіліп, әрта­раптандыруға байланысты нақ­ты міндеттер белгіленді. Биыл ауыл шаруашылығы дақылда­ры­ның жалпы көлемі 4,5 млн. гек­тар­ды құраса, дәнді дақылдар – 3,4 млн., майлы дақылдар – 751 мың гектар. Жасымықтың егістік алқаптары – 134,8 мың, зығыр – 527,4 мың, қарақұмық 26 мың гектарға жеткізілді. Бұл көрсет­кіштер, өткен жылға қарағанда біршама артық.

Десек те, ішкі резервтер то­лық қолданылып отыр деп айту қиын. Талдау барысы аңғартқан­дай, Есіл, Қызылжар, Мамлют, Ғабит Мүсірепов атындағы, Тайын­ша, Тимирязев, Уәлиханов, Шал ақын аудандарында – қарақұмық, Қызылжар, Мамлют, Ғабит Мүсірепов атындағы ау­дан­дарда майлы дақылдар егіс­тік­те­рінің кеміп кеткені байқа­лады.

Өсімдік шаруашылығында әртараптандырудың дұрыс жүр­гізілмеуі АӨК-нің қарқынды да­муын тежейді. Сондықтан әлеу­меттік маңызы бар және жоғары рентабельді әрі экспортқа бағ­дар­ланған дақылдар алаңда­рын көбейту басым бағыт болып қала береді.

Серік ҚАУМЕНОВ,

Уәлиханов ауданының тұрғыны:

– Бұрындары шағын ша­руа тұқымның сапасына қатысты арыз-шағымдарды жиі еститінмін. Қазір жағдай түзелді ме, қан­дай шаралар қолданылып жа­тыр?

– Елімізде сапалы тұқым қо­ры мен тұқым импортына тә­уелділіктің бары рас. Әсіресе, ұсақ және орта шаруашылықтар үшін өзекті екенін Премьер-ми­нистр Олжас Бектенов ашық айт­ты. Осыған орай Азық-түлік кор­порациясына жинақталған қор­дан 200 мың тонна тұқымды фермерлерге тауарлық не­сие түрінде бөлуге тапсырма берілді.

Өңірде теріскейдің тәуекелі ба­сым климатына және өсімдік ау­рулары мен зиянкестерге тө­зімді, аудандастырылған сұрып­тар өсіріледі. Жақсы өнім кепіл­дік­терінің бірі – элиталық тұқым. Жылда шамамен 484 мың тон­на­ға жуық тұқым құйып алына­ды, бұл ішкі қажеттілікті толық өтейді. Бүгінгі күнге дейін 335 мың тоннасы зертханалық са­рап­тамадан өткізіліп, 90 пайызы бірінші, екінші, 8 пайызы үшінші сұрыпқа жатқызылды. Қазақ­станның басқа өңірлерінен – 11,4 мың, Ресейден – 18,7 мың, Еуропа елдерінен 154,8 тонна әкелінді. Бұл соншалықты көп емес. Негізінен суперэлиталық, элиталық, бірінші, екінші, үшінші репродукциялы тұқымдарды ат­тесталған отыздан астам жергі­лікті шаруашылықтар әзірлейді. Жыл сайын оларда өнімділігі жо­ғары сорттық жаңару үлесі ар­тып келеді. Биылғы өсім – 10 па­йыз. 2024-2028 жылдарға арналған жол картасына сәйкес 15 пайызға дейін жаңарта отырып, өзімізде шығарылатын тұқым­дық қордың көлемін ұлғайтуды басты назарға алып отырмыз.

Білімтай ЕРБОЛАТОВ,

Айыртау ауданының тұрғыны:

– Деректерге сүйенсек, республикада тыңайтқыш­тар­ды қолдану деңгейі ғылы­ми қажеттіліктің небәрі бестен бірін ғана өтейтін көрінеді. Об­лыста ілгерілеушілік бар ма?

– Ауыл шаруашылығы да­қыл­да­рының өнімділігін және то­пырақтың құнарлылығын артты­ру­дың ең тиімді жүйесі танап­тарға енгізілетін минералдық тыңайтқыштардың көлемін ұл­ғай­ту болып табылады. Өкіні­ш­ке қарай, агротехникалық талап­тардың қатаң сақталмауы өнім­нің көлемі мен сапасына кері әсерін тигізіп жататыны жасырын емес. Оның бір ұшығы ми­не­ралды тыңайтқыштармен, пес­тицидтермен, өсімдіктерді қор­ғайтын басқа да қажетті зат­тармен қажетті мөлшерде қо­ректендірілмеуіне келіп тіреле­ді. Ауыл шаруашылығы ми­нистр­лігі субсидиялаудың жаңа те­тігін ұсынып, оның аясында ша­руаларға арзандатылған ты­ңайт­қыштар алдын ала беріле­тін болады. Бұдан бөлек, әкім­дік­тердің кепілдігімен бөліп-бө­ліп беру мәселесі зауыттар­мен бірлесіп пысықталуда. Сөй­тіп, тыңайтқыштарды қолдану деңгейі 46 пайызға жеткізілмек.

Былтыр өңір бойынша 190 мың гектар алқапқа минералды тыңайтқыш сіңірілсе, биылғы меже – 256,6 мың тонна. Бұл – ел бойынша қолданылатын ты­ңайтқыштың үштен бірі. Оның ғы­лыми негізделген нормасына 2028 жылға таман толық жететін боламыз. Тәжірибе көрсеткен­дей, өскіннің вегетациялық ке­зеңінде ылғал тапшылығы мен жоғары температура жағдайын­да қоректік заттар ауадай қажет. Тамыр жүйесінің тезірек қалып­та­сып, құрғақшылыққа бейім­делуіне септігі өте мол.

Бүгінде тыңайтқыштың 79 па­йызын сатып алуға келісімшарт жасалып, 65 пайызының ақысы тө­ленді, 47 пайызы жеткізілді. Не­гізгі операторлар – “Байда­ла”, “Казфосфат”, “КазАзот”, “Қаз­кемикал”, “Дархан дала” се­ріктестіктері. Ресейдікіне қара­ған­да, аммофостың, аммиак се­литрасының, сульфоам­мофос­тың бағасы қолжетімді. Агротех­никалық талаптарды сақтау жә­не минералдық тыңайтқыштар­ды енгізу есебінен “Иван Зен­чен­ко”, “Тұқым”, “Новоми­хай­лов­ское-2003”, “Асхат Агро”, “Сервис ЖАРС”, “Қазақстан Бидай”, “СК Вагулинское”, тағы басқа шаруашылықтар бітік ас­тық өсіріп жүр.

17 сәуірден бері тыңайтқыш­ты субсидиялауға 2,9 млрд. тең­генің 318 өтініші түсіп, қаралды.

Жайқала өскен бітік егінді сақ­тап қалу мақсатымен егістік­терге химиялық өңдеу жүргізудің ма­ңы­зы зор. Бұл орайда мемле­кет пестицидтердің құнын 50 пайыз мөлшерінде субсидиялау түрін­де қолдау көрсетеді. Биыл арам­шөптерге қарсы – 3,2 млн., зиян­кестерге – 211,4 мың, түрлі ауру­ларға 599,2 мың гектар ау­мақта химиялық өңдеу жүргізі­ле­ді.

Ержан ҚҰСАЙЫНОВ,

Петропавл қаласының тұрғыны:

– Егіншілік мәдениетін арт­тырудың бірден-бір кепілі – суармалы жерлер жөнінде әң­гіме қозғалса, мысалға Та­йын­ша ауданындағы “Астық-СТЕМ” ЖШС ғана келтіріледі. Басқа шаруашылықтар озық технологияға неге жүгін­бей­ді?

– Сұрақ өте орынды қойы­лып отыр. Еліміздегі суармалы жерлердің 13 пайызында ғана су үнемдеу технологиясы бар. Ра­сында да та­биғат әрдайым жомарттық та­ны­та бермейді. Сондықтан кез кел­ген қиындық­тарға тас-түйін да­йын болуымыз керек. Су ресурс­т­арын басқару жүйесін да­мыту тұжырымда­масында бұл мәсе­леге айрықша көңіл бөлінген. Облыста су үнем­деу техноло­гия­ларын қол­да­на отырып, суармалы жерлер егістіктерін бір­тіндеп ұлғайту бел­сенді жүр­гізілуде. 5 инвес­тициялық жоба шеңберінде суды көп қажет ете­тін дақылдар азайтылып, құр­ғақ­шылыққа тө­зімді түрлері егі­ле бастады. Биыл тағы 4 жоба іс­ке қосы­лады. Алғашқы нәтижелер жоқ емес. Биыл ауыл ша­руа­шы­лығы дақылдарын суару көлемі екі есеге артып, 4713,5 гек­тарға жет­ті, оның басым бө­лігі жаңбырла­тып және тамшы­латып суаруға негізделген. “Ас­тық-СТЕМ”, “Таң”, “Зенченко және К”, “Яв­лен­ское МТС” ша­руашылық­тары заманауи су үнем­деу тех­нологиялары жаб­дықтарын ор­натты.

Асхат ОСПАНОВ,

Мағжан Жұмабаев ауданының тұрғыны:

– Өңірде ауыл шаруа­шы­лығы саласын субсидиялау жайы қанағаттандыра ма?

– Саланы дамытуға арнал­ған қаражат республикалық және жергілікті бюджет есебінен қарастырылып келеді. Биыл оның мөлшері 60,8 млрд. теңгені құраса, тұқым шаруашылығына – 1,8 млрд., пестицидтерге – 11,3 млрд., тыңайтқыштарға 7,4 млрд. теңге бөлінді. Былтыр “ҚазАгро” және “ҚазАгроҚаржы” АҚ филиалдары 36,3 млрд. теңгеге 600-ге жуық өтінішті қа­нағаттандырды. Техникаларды лизингке беру кезінде аванстық төлем инвестициялық субси­дия­лар есебінен жүзеге асыры­лып, сатып алудың қол­жетім­ділігі оңайлатылды. Биыл 46,3 млрд. теңгеге 656 өтініш қар­жы­ландырылады.

“Азық-түлік корпорациясы” АҚ ауыл шаруашылығы өнімде­рін форвардтық сатып алу шең­берінде көктемгі егіс жұмыста­рын жүргізу үшін АӨК субьекті­ле­рін 10 млрд. теңгеге қаржы­лан­дырады. Оның шарттары жа­рияланып, аудандарға жібе­рілді.

Айдын ҚАСИМАНОВ,

Аққайың ауданының тұрғыны:

– Шаруалар заманауи тех­ни­калармен толық жарақ­тан­дырылған ба?

– Шыны керек, ауыл шаруа­шы­лығы техникасының тозуы алаңдатпай қоймайды. Мемле­кет басшысы машина-трактор паркінің ескіруі күрделі мәселеге айналғанын, 80 пайызы тозғанын, жыл сайын оның 8-10 пайы­зын жаңартып отыру қажеттігін айт­қан болатын. Үкімет бұл рет­те шаруалардың мүддесін ал­ды­мен ескере отырып, фермер­дің өзі төлеп келген алғашқы 15 па­йыз жарнаның орнына тікелей ли­зинг­тік компанияға инвести­ция­лық субсидия салу жолын қа­рас­тырмақ. Мұның өзі айналым қа­ражатын ішкі қажетке жұмсау­ға мүмкіндік береді. Ұлттық эко­но­мика, Қаржы министрліктері жә­не “Бәйтерек” холдингі ма­мырға қарай ауыл шаруашылы­ғы тех­никасының жеңілдікті ли­зингін қаржыландыруға қаражат бөліп, түпкілікті қарыз алушы үшін мөл­шерлеме 5 пайыздан аспайды.

Соңғы жылдары өңірде ауыл шаруашылығы саласын тех­ни­калық қайта жарақтандыру қар­қынды жүргізіліп келеді. Барлы­ғы 644 техника есептен шыға­рыл­ды. Соның өзінде 10 мың­дай техниканың пайдалану мер­зімі 30 жылдан асқан. 2023 жы­лы 79,5 млрд. теңгеге 2848 тех­ника сатып алынды. Оның 363-і – трактор, 201-і – комбайн, 47-і – егіс кешені, 852-і – астық сеп­кіш. Жыл аяғына дейін 70 млрд. теңгенің 2560 техникасы әкелі­неді. 219 машина-трактор ше­бер­ха­насы штаттық режімде жұ­мыс істейді.

Жауапты науқанға әртүрлі маркалы 12,5 мың трактор, 1,5 мың себу кешені, 5,8 мың жүк көлігі қатысатын болады. Олар дала жұмыстарына толық әзір.

Берік АУҚАТОВ,

Петропавл қаласының тұрғыны:

– Жылдағыдай көктемгі да­ла жұмыстарына жеңілде­тіл­ген дизель отыны бөліне ме?

– Жеңілдікті дизель отынын үлестіру бағытында жаңалықтар аз емес. Біріншіден, оның көле­мін қалыптастыру алғаш рет “Gosagro.kz” арқылы фермер­лер­дің электрондық өтінімдері негізінде жүзеге асырылды. Екін­шіден, оның құны литріне 250 теңге болып бекітілді. Үшін­шіден, өтінім беру және жанар­май алу рәсімі цифрландырыл­ған. Мұның алыпсатарлыққа жә­не қолдан тапшылық жасауға жол бермеуге, сыбайлас жем­қорлық тәуекелдерін барынша азайтуға әсері зор.

Иә, жанар-жағармай мате­риалдарымен уақытылы қамта­ма­сыз етудің маңызы айтпаса да түсінікті. Биылғы қажеттілік – 53,2 мың тонна, жанар-жағармай бекеттеріне қарағанда 15 пайызға арзан. Бүгінгі күні 10 жеткізуші оператормен 1446 келісімшарт жасалып, 40,2 мың тоннасы сатып алынды, 22,2 мың тоннасы жеткізілді.

Дайындаған

Өмір ЕСҚАЛИ,

“Soltüstık Qazaqstan”.