Soltüstık Казахстан
Өткен ғасырдың басындағы күштеп ұжымдастыру, асырасілтеушілік, саяси қуғын сүргін қазақ тарихының қасіретке толы қанды беттеріне жазылды. Осы жылдары қаншама арыстар жазықсыз құрбан болып, ұлтымыз өзінің бас көтерер азаматтарынан айырылып қалды. Кеңестік жүйенің қызыл оғы ұлт зиялыларын нысанаға алып, қазақ даласында бұрын соңды болмаған қасіретті кезең басталды. Тәуелсіздік алғалы бері тарихтағы ақтаңдақтарды ашып, есімі ұзақ жылдар тасада қалып келген арыстарымыздың өмірін зерттеп, ақтау ісі нықтап қолға алынды. Бірнеше жыл бұрын саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау жөнінде арнайы комиссия құрылып, көлеңкеде қалған есімдер қайта жаңғырды. 31 мамыр – Саяси қуғын-сүргін мен ашаршылық құрбандарын еске алу күнінде Қызылжар жұртшылығы сол жылдары қуғын көрген азаматтарды еске алды.
Еске алу шарасы облыс орталығындағы саяси қуғын-сүргін құрбандарына арналған ескерткішке гүл шоқтарын қоюдан басталды. Қуғын көрген азаматтардың ұрпақтары, белгілі ғалымдар, зерттеушілер, қала тұрғындары ескерткіш алдына жиналып, марқұмдардың рухтарына тағзым етті.
“Мен Есіл ауданындағы Жарқайың ауылының тумасымын. Әкем Нұрахмет Қазиев нақақ сотталып, Қарағанды түрмесінде отырды. Қуғындауға Қази атамыздың молда болғаны себеп болған. Оның есімі тек тоқсаныншы жылдары ғана ақталды. Бүгін әкемді еске алып, ескерткішке келіп гүл қойдық”, – дейді Хамит Нұрахметұлы.
Еске алу шарасынан кейін С.Мұқанов атындағы облыстық ғылыми-әмбебап кітапханада конференция ұйымдастырылды.
Жиынға “Қаһармандар” республикалық қоғамдық қорының президенті Сабыр Қасымов, “Алаш” ғылыми-зерттеу орталығының директоры Сұлтан-Хан Аққұлұлы, тарих ғылымдарының докторы Аманжол Күзембаев, профессор Зарқын Тайшыбай және өзге де зерттеушілер мен ақтау ісіне үлес қосып жүрген азаматтар қатысты. Шарада қуғын-сүргін құрбандарын ақтау бойынша өңірлік комиссияның жұмысы туралы да айтылды. Қазақстанның тәуелсіздігі мен аумақтық тұтастығы үшін күресушілерді толық құқықтық ақтау және саяси оңалту, байларға, кулактарға, жартылай феодалдарға және орта таптағыларға қатысты саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау, күштеп жер аударылған халықтар мен арнайы қоныстанушыларға қатысты оңалту, дәстүрлі діни қызмет өкілдерін оңалту, 372 халықтық көтерілістер мен наразылықтарды басу кезінде атылғандарды оңалту бойынша жұмыс топтары ауқымды зерттеу жүргізіп, Қызылжардың шерлі тарихына қатысты тың деректер тапқан.
– Ресей империясына 200, одақ құрамында 70 жыл бағынышты тіршілік кешкен қазақ халқы талай рет тәуелсіздік майданына шығып, сан мәрте беті қайтты. Сол күрес жолында Алаш қайраткерлерінің бастауымен 1918 жылдың жазында Қызылжарда Міржақып Дулатұлының қатысуымен жиын өтті. Большевиктер құрған өкімет саясаты Алаш азаматтарына аяушылық танытқан жоқ. Біздің аймақтық комиссия 3 жыл ішінде жазықсыз жапа шеккендерді анықтап, ақтау жолында жан-жақты жұмыстар атқарды, – дейді Солтүстік Қазақстан облыстық архивінің директоры Сәуле Мәлікова.
Жиында шерлі жылдар шежіресін жасау ісіне үлес қосқан азаматтарға облыс әкімінің Алғыс хаттары табысталып, ғалымдар баяндама жасады. Жиналғандар ХХ ғасырдың басында барша қазақ баласының басын қосып, халықтың қолын ғылым-білімге, еркіндікке, теңдікке жеткізуді көздеген Алаш арыстары туралы ой бөлісті.
– Алаш жолы сол кездегі қазақ ренессансының көрінісі еді. Бүгінгі еліміздің мемлекеттік, қоғамдық-саяси бағдары Алаш болуы керек. Егер большевиктер билікке өркениетті жолмен, қантөгіс пен белден басусыз таласса, онда Алаштың жеңіске жетері анық еді. Бүгінде сол оқиғалардың бәріне атүсті қарайтын “ноебольшевиктердің” бары да жасырын емес. Алайда большевиктер төңкеріс жасап, билікке келіп, қорқытып-үркіту арқылы басшылық жасады. Нәтижесінде елде ашаршылық пен қуғын-сүргін басталды. Біз сол жылдардағы саясатқа қарсы шыққан орыс ғалымдарының да пікірлерін таптық. Олар қазақты малдан айырудың ауыр зардаптары болатынын ескерткен. Егер билік басындағылар бұған құлақ асқанда ашаршылықтан миллиондаған қазақ өлім құшпайтын еді, – дейді Сабыр Қасымов.
Диас АЯҒАН,
“Soltüstık Qazaqstan”.