РЕФОРМАНЫҢ ҮШТАҒАНЫ: ЖАСАМПАЗДЫҚ ПЕН ЖАҢҒЫРУ ЖОЛЫ

Барша қауымға белгілі, жалпы жұртқа жария бір ақиқат бар. Еліміз кейінгі бес жылдың бедерінде мүлде өзгеріп, билік құрылымынан бастап қоғамдық-саяси санаға дейін түбегейлі жаңғырып жатыр. Бұл жаңғыру батыл қадамдарға, байыпты шешімдерге табан тірейтіні сөзсіз. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев бастамашы болған сол саяси бағдар жөнінде тарқатып айтқан жөн болар.

Əділеттілік – қоғамның жаңа қағидасы

Мемлекет – аса күрделі құ­ры­лым. Оны реформалау жəне қандай да бір өзгеріске əкелу – қиынның қиыны. Мұны жүзеге асыру үшін халықты ұйыстыратын алып идея қажет екені айт­паса да белгілі. Мемлекет бас­шысы Қасым-Жомарт Тоқаев билікке келген тұста қоғамның мұндай идеяға деген сұранысы аса жоғары еді. Президент ұсын­ған “Əділдік” феноменінің бірден ел идеологиясының тұт­қасына айналуы – осының ай­ғағы.

“Əділдік” ұғымы ұлттық ре­формалардың басты ұранына айналды. Бұл ұстаным ауқым­ды өзгерістердің үштағаны са­на­латын саяси, əлеуметтік-эко­номикалық жəне қоғамдық сана реформасының өзегі ретінде берік бекіді. Сонымен қатар бұл өзгерістерді нақты идеяны ар­қау еткен, түпкі мұраты айқын­далған байыпты бастама ретін­де қабылдаған абзал.

Саяси институттар трансформациясы

Қасым-Жомарт Кемелұлы Пре­зидент лауазымын қолға ал­ғаннан бері іске асқан саяси ре­формалардың түпкі мазмұны ел­дегі демократия институттарын дамытуды көздейді. Бұл – саяси жүйені жаңғыртуға, азаматтар­дың құқықтары мен бостандық­тарын қорғауға, сондай-ақ мем­ле­кеттік басқарудың тиімділігін арттыруға негіз болды.

Саяси реформалар туралы сөз қозғағанда Конституцияны өзгертуге бағытталған жалпы­ұлттық референдум туралы атап өту – заңдылық. Бұл ретте Президенттің өзгерісті əркім өзі­нен бастауы керек деген ұста­ны­мы жалпыға бірдей үлгі бол­ға­ны анық. 2022 жылы енгізілген Конституциялық өзгерістер­дің басты жаңалығы – Прези­дент­тің өкілеттігін бір мерзім­мен шектеу туралы шешім. Бұл “Əділдік” феноменінің нақты орындалғанын көрсетті.

Сондай-ақ референдум ая­сында Парламенттің рөлін кү­шейту жəне құқық қорғау орган­дарының қызметін жақсартуға бағытталған шаралар қолға алынды. Бұл реформалар сая­си жүйенің тұрақтылығы мен тиімділігін арттыруға жəне ха­лықтың билікке деген сенімін нығайтуға мүмкіндік береді. Билік тармақтары арасындағы тепе-теңдікті қамтамасыз етіп, демократиялық институт­тар­дың нығаюына ықпал етеді.

Мемлекет басшысының сая­си реформаларының тағы бір тар­мағы саяси партияларды тір­кеуді жеңілдету болды. Бұл өз­геріс саяси аренада жаңа пар­тия­лардың пайда болуын же­ңіл­детіп, саяси əралуандыққа жол ашты. Жергілікті өзін-өзі бас­қару жүйесі де айтарлықтай өз­ге­ріске бет алды. 2021 жылы ал­ғаш рет ауыл əкімдері тікелей сай­лау ар­қылы сайлана бастағанын біле­сіз­дер. Бұл қадам жер­гілікті мə­се­лелерді тиімді ше­шуге жəне азаматтардың өз өңірлеріндегі басқару үдерісіне белсенді ара­ласуына мүмкіндік береді.

Саяси трансформацияның тағы бір маңызды бөлігі – Пар­ламенттің рөлін күшейту тура­лы шешім. Парламенттің атқа­ру­шы билікті бақылау функция­ларын күшейту арқылы заңна­ма­лық органның ықпалы артты деуге толық негіз бар.

Президент ұсынған саяси ре­формалардың бір жаңалығы – адам құқықтарын қорғауға ба­ғыт­талған шаралар. Мемлекет басшысы адам құқықтарын қор­ғау ме­ханизмдерін жетілдіретін жə­не азаматтық қоғамды дамы­та түсетін қолдау шараларын ен­гізді. Конституциялық сот қайта қал­пына келтірілді. Заңды­лық­ты қа­дағалайтын прокуратура мен Адам құқығы жөніндегі уəкіл конс­­титуциялық мəртебеге ие бол­ды. Бұл қадамдар халық­ара­лық стандарттарға сай келе­тін құқықтық жүйені қалыптас­тырды.

Аталған реформалар елдің саяси жүйесін жаңғыртуға, қо­ғамның саяси өмірге белсенді қа­тысуын қамтамасыз етуге, сондай-ақ билік тармақтары арасындағы тепе-теңдікті сақтауға жол ашты. Түптеп келген­де, бұл ауқымды шаралар Əді­летті Қазақстанның нықтап ор­нығуына мүмкіндік берді.

Əлеуметтік-экономикалық реформалар

Қасым-Жомарт Тоқаев елдің əлеуметтік-экономикалық да­муын қамтамасыз ету мақса­тында да ауқымды реформалар жүргізіп келеді. Бұл – қоғамдағы əлеуметтік əділеттілікті нығай­ту­ға, экономикалық өсімді қам­тамасыз етуге жəне халықтың өмір сүру деңгейін жақсартуға ба­ғытталған. Президент То­қаевтың бастамасымен Консти­туцияға концептуалды өзгеріс енгізілді. Яғни жер мен оның қой­науындағы байлық халықтың меншігі ретінде айқындалды. Бұл қағида əлеуметтік саясат­тың тірегіне айналды.

Нақты дəлел: “Ұлттық қор – балаларға” бағдарламасы іске қосылды. Бағдарлама арқылы еліміздегі əр балаға Ұлттық қордан қаражат бөліне бастады. Бұл шараның түпкі мақсаты – əлеуметтік теңсіздікті азайтып, балалардың өмір сүру жағ­да­йын жақсарту. Бағдарлама өс­келең ұрпаққа инвестиция са­лып, олардың білім алуына, денсаулығын жақсартуға жəне өмір сүру деңгейін арттыруға мүмкіндік беруге тиіс.

Шағын жəне орта бизнесті қол­­дау жұмыстары да артты. Биз­несті тексеруге үш жылға дейін мораторий жарияланды. Заңсыз алынған активтерді елге қайтарып, экономикалық айна­лымға түсіре бастады. Еліміздің логистикалық мүмкіндіктерін мо­лайту арқылы табыс түсімін арт­тыруға жіті мəн берілуде. Ал­да­ғы уақытта Қазақстанды ло­гистикалық хабқа айналдыру жө­нін­де ауқымды міндеттер қо­йыл­­ды. Соған сəйкес инфрақұ­ры­лымды дамытудан бастап, қа­лыптасқан жүйені цифрлан­ды­ру жұмысын қарқынды жал­ғас­ты­руға айрықша мəн беріліп отыр.

Президент индустриялан­ды­ру жəне инновацияларды да­мытуға үлкен мəн береді. Осы бағытта экономиканың əртарап­тан­дырылуы жəне жаңа тех­но­логияларды енгізу мемлекет­тің маңызды міндеттеріне ай­налды. Индустриялық-инновациялық даму бағдарламалары арқылы өндіріс орындарын құ­ру, ғылыми зерттеулерді қолдау жəне жоғары технологиялық са­лаларды дамыту көзделіп отыр. Цифрландыру саясатын жаң­ғыр­тып, бұл бағыттағы жетістік­терімізді еселеуге жаңа мүмкін­діктер жасалып келеді. Бұрын назар аударылмаған энергетикалық, инженерлік жүйені түбе­гейлі жаңарту бастамасы қолға алынды. Ұлттық қауіпсіздік, ха­лықтың өмір сүру сапасына тікелей əсер ететін бұл сала онда­ған жыл бойы қараусыз қалып келгені ешкімге жасырын емес. Мемлекет басшысы бұл олқылық­тар түзелмей тұрмыс түзел­мейтінін жақсы біледі жəне біл­гендіктен нақты шешімдер қа­былдап келеді.

Əлеуметтік серіктестік қағи­даттары да – ерекше тоқталуды қажет ететін тақырып. Еліміз ең­бек қатынастарын реттеу, жұ­мыс­шылардың құқықтарын қор­ғау жəне еңбек жағдайларын жақ­­­сарту мəселелерін айтарлық­­тай күшейтті. Əлеуметтік се­ріктестік аясында жұмыс берушілер мен жұмысшылар ара­сын­дағы диа­логты нығайту, ең­бек құқықтарын қорғау жəне өн­дірістік дауларды шешу тетік­терін жетілдіру ма­ңызды орын алады.

Əлеуметтік саланың əуелгі тірегі саналатын денсаулық сақ­тау жəне білім жүйесі де түбе­гейлі реформаға ұшырады. Атал­ған сала мамандарының жалақысын екі есеге дейін ұл­ғайту туралы шешім қабылдан­ды. Бұл білікті мамандардың салаға келуіне жаңаша серпін бергені сөзсіз.

“Педагог мəртебесі туралы” Заң қабылданды. Ғылымның да­муына айтарлықтай көңіл бөлі­ніп келеді. Ұлттық ғылым акаде­миясы өзінің тарихи тұғырына қайта қонды. Алдағы уақытта жоғарыда біз атап өткен əділет­тілікке негізделген əлеуметтік жəне экономикалық саясат қа­ғи­дасы – еліміздің қуатының, хал­қымыздың əл-ауқатының не­гізгі сенімді күші болып қала­тыны даусыз.

Қоғамдық сананың серпілісі

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың күллі ре­фор­­масының өзегінде “Заң мен Тəртіп” ұстанымы тұр. Шын мəнінде “Əділдік” феномені осы екі түсінік үстемдік құрмай тамыр жая алмасы анық. Ұлт көсемі Əлихан Бөкейханның “Заң адам үшін жазылады. Адам заң үшін тумайды” деген сөзі бар. Еліміз қабылдаған қабырғалы құжат­тар ең əуелі азаматтарымыз, олардың əлеуметтік жағдайын жақсарту, оларды кертартпа қоғамдық кеселдерден сақтау үшін жазылған.

Бұл ретте елімізде синтети­калық есірткі саудасын, құмар ойын жарнамасын, тұрмыстық зорлық-зомбылықты, бра­коньерлікті ауыздықтайтын бір­қа­тар заң қабылданды. Мұның бəрі Əділетті Қазақстанды тұ­ғырына шығарып, нық орнатуға бағыт­талған қадамдар. Түбе­гей­лі ре­формалар өз миссия­сын орындады. Бірақ реформа­лар­ды жү­зеге асыру – бір бөлек, оны ор­нықтыру – бір бөлек дү­ние. Бұл үшін қоғамдық сана да жаңғы­руға тиіс.

Президентіміз ұлттың жаңа сапасын қалыптастыратын жа­ңа құндылықтар тізімін, яғни “Адал азаматтың” бейнесін ай­қын көрсетті. Бұл не үшін қажет? Қоғамдық ұстанымдар мен қол­дау негізінде оң бағыттағы ре­формалардың іске асуы жəне бе­рік орнығуы үшін қажет. Себе­бі адал азамат – ескі жүйеге оралмаудың кепілі, əділеттілік құндылықтарының қорғаны.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың көшбасшы­лы­ғымен еліміз бес жылды ең­серді. Бұл ұзақ жылдар бойы сі­рескен саяси жүйені серпілткен бес жыл болды. Қордаланған əлеу­меттік мəселелердің түйі­нін шешкен бес жыл болды. Эко­номикалық өрлеуді қамтамасыз ету үшін батыл ұмтылыс жаса­ған бес жыл болды. Ең бастысы, қоғам жылдар бойы күткен əді­леттілікті төрге оздырған бес жыл болды. Бұл бес жыл ал­дағы жетістіктеріміздің жолаша­рына айналатыны анық.

Берік УӘЛИ,

Қазақстан Республикасы Президентінің кеңесшісі – Президенттің баспасөз хатшысы.