Саф ауа, орман-тоғайымен ерекше біздің өңірдің сұлу табиғатына тамсанбайтын адам кемде-кем. Өңіріміздің өзге аудандарын айтпағанда, Айыртау – туризмді дамытуға өте қолайлы жер. Қойнауы қазынаға толы құнарлы да шұрайлы өлкенің әр тасын түртсең, тарих сөйлейді. Арқа алабындағы өрісті өнердің алтын діңгегі болған Айыртаудай сұлу өлке отандық, шетелдік туристердің аңсарын аударатыны айдан анық. Облыстың басты туристік орталығы болып саналатын ауданда бұл саланың әлеуеті қандай екенін саралап көрдік.
Әлем елдері туризмді табыс көзіне айналдырып, экономикалық ахуалын арттырып отыр. Осы саланың арқасында күнін көріп отырған мемлекеттер көп. Елдің дамуы, халықтың әл-ауқатының жақсаруы туризмге байланысты. Біз де жергілікті жерде туризмді дамытуға қолайлы жағдай жасасақ, аудан, облыс қана емес, тұтас республика қызығын көрер еді. Жалпы Айыртауда Ботай қонысы, Ш.Уәлиханов тарихи-этнографиялық мұражайы, Айғаным қонысы, Қарасай мен Ағынтай батырлардың мемориалдық кешені, Жанатай батыр кесенесі мен “Солнечный ВИП” емдік-сауықтыру кешені сынды тарихи-мәдени орындардан басқа, “Имантау-Шалқар”, “Изумрудное”, “Адель”, “Имантау”, “Тұрпан”, “Арман” сынды көптеген демалыс орындары бар.
Өткен жылы Айыртау ауданында 500 миллион теңгеге бес демалыс орны қайта қалпына келтірілсе, биыл 1,8 миллиард теңгеге бірқатар демалыс кешендерін жаңғырту жұмыстары жоспарлануда. Үстіміздегі жылы Белое көлінің жағасында “Заря” орталығы жұмыс істей бастады. Сондай-ақ Имантау көлі жағасында “Дом у озера” демалыс орталығы кеңейтілді. Аталмыш ауданда 44 туристік нысан бір мезетте 3 мыңнан астам адамға қызмет көрсетуде. Бірақ әлеуеті зор ауданда туристердің санын әлі де арттыру қажет. Табиғаттың сұлулығын тамашалау өз алдына, Шалқар сынды көлдің емдік қасиетін де туристік мақсатта пайдалану артық болмас. Тұзды, минералға бай Шалқар көлі суының құрамы Қара теңіздікімен пара-пар. Оңтүстік жағалауы шипалы балшықтан тұрады. Табиғи ресурстарға ие Имантау-Шалқар курорттық аймағы республикалық маңызы бар туристік орындардың ондығына кіретінін ауыз толтырып айтуға болады.
2023 жылы Айыртау ауданының көрікті жерлерінде демалуға 95 мыңнан астам адам келді. Биыл 65 мың турист демалса, жыл соңына дейін олардың қатары әлі де арта түспек. Тағы бір айта кетерлігі Айыртауда қысқы туризм де оң жолға қойылған. Мұнда қысы-жазы келушілерді қабылдайтын 9 демалыс кешені бар.
Қазір елімізде туризмді дамытуға қолайлы жағдайлар жасалуда. Қазақстан биыл туризмді дамыту бойынша халықаралық рейтингте 52-ші орында (119 мемлекет бойынша) тұр. 2023 жылы 9,2 миллион шетелдік турист келсе, 9,6 миллион отандасымыз ел ішінде демалды. Өткен жылы туристік саладан бюджетке 450 миллиард теңге салық түскен. Бұл салаға жұмсалатын инвестициялық қаржы көлемі де жыл сайын ұлғаюда. Аудандық әкімдіктің ақпаратына сәйкес, соңғы бес жылда Айыртауда туризм саласын дамытуға 3 млрд. 750 млн. теңге көлемінде инвестиция тартылды. Десе де атқарылуы тиіс шаруа әлі шаш етектен. Ең бастысы, алдымызда өңірге қайтсек туристерді көптеп тарта аламыз деген мәселе тұр. Шетелдік азаматтарды елге тарту үшін Қазақстан туризмін тиімді және нәтижелі тәсілдермен насихаттаудың маңызы ерекше.
Туристерді өңірге көптеп тарту үшін, алдымен тарихи-мәдени орындар мен киелі жерлердің, курорттық нысандардың инфрақұрылымын жақсарту кезек күттірмейтін мәселе екені айтпаса да белгілі. Бұл орайда алқалы жиынның бірінде Айыртау ауданының әкімі Ерболат Бекшенов тарихи-мәдени орындарға қолжетімділікті қамтамасыз ететін инфрақұрылымдық жобаларға қатысты пікір білдірген болатын. Оның айтуынша, Ш.Уәлиханов атындағы тарихи-этнографиялық музей мен Айғаным қонысына апаратын автожол құрылысы аяқталуға таяп қалды. Ботай қонысына апаратын жолдың екі учаскесін қайта қалпына келтіру жоспарлануда. Өткен жылы Имантау-Шалқар курорттық аймағын дамытудың кешенді жоспарын жүзеге асыру барысында 1,4 миллиард теңгеге 39 шақырымнан астам үш автомобиль жолы жөнделді. Айыртаудағы бірқатар курорттық нысандар “Көкшетау” мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің аумағында орналасқанын айтып өткен жөн. Сондықтан “Көкшетау” мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің бас жоспарына түзетулер енгізу нәтижесінде облыстық төтенше жағдайлар департаментіне қарасты Шалқар, Имантау көлдерінде құтқару стансасын салуға, телекоммуникациялық байланыс мұнарасын орнатуға 6 жер учаскесі бөлінді.
– Үстіміздегі жылдың ақпан айында “Көкшетау” ұлттық паркі мен Айыртау ауданының әкімдігімен аталмыш парктің аумағында автомобиль жолдарын салу мен электр желісін тарту бойынша келісімшарт жасалды. Шалқар көлінің жағалауындағы “Арман”, “Тұрпан” сынды демалыс кешендері мен “Олимпиец” балалар сауықтыру орталығына апаратын жолдарды орташа жөндеуден өткізу жоспарланған. Жұмыстың бірінші кезеңін жүзеге асыру үшін сметалық құжаттарды әзірлеуге облыстық бюджеттен қаржы бөлінді. Шілде айының соңында жауапты мердігер анықталады. Жұмыстың екінші кезеңінде “Черная лагуна”, “Бастау”, “Горняк” демалыс орындары мен “Заря” балалар сауықтыру орталығына апаратын 10 шақырымнан астам 5 автокөлік жолы жөнделетін болады, – деді Айыртау аудандық кәсіпкерлік және туризм бөлімінің басшысы Аманбек Махметов.
Туристік нысандардың өкілдерімен сөйлескенімізде, көбін осы жол мәселесі мазалайтынын айтты. Жолды реттемей, жағдай түзелмейді. Мәселен, демалушыларға “Бастау” туристік базасына қатынау азаппен тең. Қауіпті бұрылыстарда көліктерін қиратқандар да жоқ емес.
– Біз 2015 жылы ашылдық. Оған дейін бұл жерде түк те болмады. Алаңқайдағы қамысты орып, біраз еңбек етуге тура келді. Қазір демалыс кешенінде 100 орынға арналған 30 шағын үй бар. Жаз маусымында келушілер көп. Бір үйді жалға алу құны 20-25 мың теңге. Бұрын адамдар “Арман” демалыс орталығына апаратын жолмен қатынайтын еді, қазір ол жабық. Сондықтан төменге түскенде қауіпті бұрылыстардан өту қиын, – деді “Бастау” демалыс орталығының әкімшісі Роза Акишева.
Ауданда жолдан бөлек, басқа да қордаланған мәселелер бар. Мұнда туристік базалар ғана емес, балаларды сауықтыру орталықтары да жұмыс істейді. Аталмыш орталықтарды ұялы байланыс жүйесімен, судан құтқару стансасымен, арнайы дайындықтан өткен кәсіби мамандармен қамтамасыз ету – күн тәртібінде тұрған өзекті мәселе. Мысалы, “Чайка” сауықтыру орталығында ұялы байланыс жоқ, тек стационар телефон ғана істейді. “Ақбұлақ” демалыс кешенінде де байланыс жүйесі реттелмеген.
– Он жылдан астам қызмет көрсетіп келе жатқан кешенде 10 үйден бөлек, киіз үй, монша бар. Сумен қамтылған. Бірақ жолды жөндеу қажет. Жол, байланыс болмаған соң келушілердің қатары сирек. Ал мұнымен туризмді қайтіп дамытамыз? Шалқар ауылы тұсында орналасқан демалыс орталығына жаз маусымында 100 шақты адам ғана келеді, – деді “Ақбұлақ” демалыс орталығының директоры Олег Ефремов.
Туристерді көптеп тарту үшін сұлу табиғат көрінісі жеткіліксіз. Ең алдымен сервистік қызмет сапасы да жоғары деңгейде болғаны жөн. Өкінішке қарай, кейбір демалыс орындарында қызмет сапасы сын көтермейді. Сервис туралы сөз қозғағанда, баға саясатын да айтпай кету мүмкін емес. Бүгінде аудандағы демалыс орындарында қызмет көрсету бағасы әртүрлі. Мысалы, кейбір туристік базада жатын орын кісі басына орта есеппен 2,5-5 мың теңге болса, 20 адамға арналған коттеджді жалға алу құны тәулігіне 100-150 мың теңге. “Изумрудное” сынды кешендерде баға сәл қымбат. Айтуларынша, көрсетілетін қызмет те сапаға сай. Әрбір турист ақша төлеген соң, жайлы жағдайда демалғанды қалайды. Кейде сапа мен баға сәйкес келмей қалатынын да жоққа шығармаймыз. “Қазаншының өз еркі, қайдан құлақ шығарса”, – дегендей жергілікті билік жекеменшік туристік базалардағы бағаны реттеуге қауқарсыз. Бірақ туризмді дамытуды ойласақ, бағаны бақылауда ұстау артық болмас.
Мамандардың айтуынша, туризмді дамыту үшін бірқатар кешенді шараларды жүзеге асыру маңызды. Демалыс орындарын туристік немесе экологиялық полиция қызметкерлерімен қамтамасыз ету қажет. Өйткені адамдар мен қоршаған ортаның қауіпсіздігі басты орында. “Апат айтып келмейді” демекші, кез келген адам оқыс оқиғаға тап болуы мүмкін. Көлдің басында көмек қолын созатын дәрігер табылмаса қиын. Ол үшін демалыс базалары кәсіби мамандармен, қажетті құралдармен қамтамасыз етілген мобильді медициналық кешенмен жабдықталса жақсы болар еді.
Жасыратыны жоқ, жағалау аймақтарында шашылған күл-қоқысты жиі көзіміз шалады. Әлбетте бұл – демалушылардың немқұрайлылығы. Десе де туристік базаларда санитарлық талаптар қатаң сақталса игі. Орталықтандырылған қоқыс шығару қызметі ретке келсе дейсің. Айта берсең, реттейтін шаруа әлі шаш етектен. Отандық туризмнің әлеуеті осындай ұсақтүйек жұмыстан басталатынын ұмытпауға тиіспіз.
Ақмарал ҚҰРМАНАЙҚЫЗЫ,
“Soltüstık Qazaqstan”.