ЭКОЛОГИЯЛЫҚ АХУАЛҒА КӨҢІЛ АЛАҢ

Аққайыңдар өлкесінде тұратынымызды мақтан ететініміз өтірік емес. Бірақ осы сұлулықты құнттай алып жүрміз бе? Қоршаған ортаны таза ұстап, табиғатты аялауымыз керек деген қызыл сөз күнде айтылғанымен, көштің түзелер түрі жоқ. Бұл жалған айып емес, дәлелі бар деректер. Құзырлы органдар түгілі табиғатқа жанашыр­лықпен қарайтын әр қоғам мүшесінің көзі күнде көріп жүрген шындық.

Өткен айдың соңында об­лыстық экология департаменті басшысының міндетін атқару­шы Жаслан Сәдуевтің баспасөз мәжілісінде жасаған баяндама­сында осы мәселе егжей-тегжейлі баяндалды. Экология де­партаменті заңсыз тұрмыстық қалдықтармен жыл он екі ай бойы күресіп келеді. Ха­лыққа айтылып жатыр, әкімші­лік шаралар да қабылдануда. Алайда қоғамның қоршаған ор­таға деген қамқорлығы көңілге қаяу салып тұр. Өткен жылы об­лыста 274 заңсыз қоқыс орны анықталды. 2022 жылмен салыс­тыр­ғанда олардың саны 42-ге өс­кен. Десе де, барлығы жойылды.

– Осы мәселені ұдайы на­зар­да ұстау үшін мобильді топ құрылды. Олар 82 заңсыз қоқыс орнын анықтады. 28 әкімшілік жаза қолданылды. Оның жалпы сомасы 11 млн. теңгеден асады. Тексерулердің нәтижесі бойын­ша 24 заң бұзушылық анықталып, 23 ұйғарым берілді. Бүгінгі күні оның 21-і орындалды. Облыс­тағы экологиялық мәселелерді шешу бойынша жол картасы әзір­ленді. Аталмыш карта 7 ба­ғыт бойынша 15 шараны қамти­ды. Бүгінгі күнге дейін 8 жоспар­ланған жұмыс аяқталды. Ма­ңызды құжатта 9 ауданда қоқыс полигондарын салу жайы жа­зыл­ған. Бірақ бұл жоспар был­тыр жүзеге аспады. Биыл да тиіс­ті жұмыс басталмады. Се­бебі арнайы алаңдар салу қо­мақты қаржыны талап етеді. Яғни, бұл мәселенің шешілуіне қаржы тапшылығы қолбайлау болып тұр, – деді Жаслан Сә­дуев.

Арнайы құрылған мобильдік топтар анықтаған 82 заңсыз қо­қыс орнының алтауы – Петро­павл­да, 37-сі – Қызылжар ауда­нында, 14-і – Аққайың ауданын­да, үшеуі – Есіл ауданында, осыншасы Айыртау ауданында, 19-ы – Мамлют ауданында.

Жасыл желек, жайқалған ор­ман, тұнық су мен жұпар ауа – түй­сігі бар адамға баға жетпес байлық. Ол көздің қаршығын­дай сақталуы қажет. Бірінші ке­зекте қоғамда экологиялық мәдениет қалып­тасуы керек. Өкінішке қарай, бұл ұзаққа созылатын сыңай­лы. Екіншіден, жергілікті билік­тің әрекет еткені маңызды. Мә­се­лен, жоғарыда аталған 9 по­ли­гон уақытылы салынса, түйіт­кілді мәселенің түйіні тарқаты­лар еді. Өңір тұрғындарын қор­шаған ортаға құрметпен қарау­ға шақырған экология департа­менті қызметкерлерінің сөзіне құлақ асатын­дар табылса, “Таза Қазақстан” өзі­нен өзі орнары анық.

Табиғатқа аяушылық таныт­пайтындар жазаға тартылаты­ны белгілі. Былтыр өңірде 20-дан астам хаттама толтырыл­ған. Қоқыстарды шығарумен ай­налысатын қоғам белсендісі, “KZ OPT” ЖШС-ның басшысы Руслан Қайырбеков табиғатқа жаны ашымайтындардың көбейгеніне қапалы. Оның айтуын­ша, қатты тұрмыстық қал­дық­тарды қалай пайдалану ке­ректігі жайлы ақыл-кеңес бала­лар түгілі, ересектердің өздері­не де қажет-ақ. Сондықтан экологияға зиянын тигізетіндерге төленетін айыппұлдың көлемін арттыру қажет деген ойын айтты. Қоршаған ортаны қорғау жəне экологиялық даму – еліміз үшін алдыңғы кезекте тұрған мə­селе. Бүкіл өркениетті əлем жұртшылығы осы мəселемен ай­налысуда. Бізге де мұндай жаппай үрдістен шет қалуға бол­майды. Әсіресе, мектеп оқу­шы­ларына сынып сағаттарында қоршаған ортаны аялауды үй­рету керек.

– Қоқыстарды шығаратын қызметте жүргендіктен бұл са­ланы зерттеуге міндеттімін. Біз қоқысты жинап үлгере алмай жүргенде кейбір озық елдерде қоқыс тапшылығы пайда болып жатыр. Үш жыл бұрын Швеция қалдығы таусылғандықтан қай­та өңделетін тұрмыстық қал­дықты басқа елдерден импорт­тауға дайын екенін мәлімдегені әлі есімде. Шведтерде қоқыс тапшылығы үлкен мәселе бо­луы мүмкін. Олар жылу мен электр энергиясының көп бөлі­гін, тіпті Стокгольм қаласы энергияның 45 пайызын қалдықтардан алады. Қызылжарлықтар қатты тұр­мыс­тық қалдықтарды кәдеге жа­рату былай тұрсын, қоқыс тас­тау мәдениетін меңгере алмай қойды, – дейді Руслан Қайыр­беков.

“Жеңіс” саябағына барып, адам көп шоғырланған жерде эксперимент жасап көруге бел будым. Жеген тамағымның қал­дығын жерге тастап, бос тұрған орындыққа жайғастым. Адам­дар “мәдениетсіздік” танытқа­ныма “Бұның не?” деп сұраған жоқ. Тек жерде жатқан қоқысқа бір, маған бір қарап, ұнатпаған кейіп танытты. Осылай жарты сағаттай отырдым. Бір мезетте қараторы келіншек: “Табиғат ая­сында ішіп-жеген соң арттарын жинамайтындарды ұнатпай­мын”, – деп тұрмыстық қал­дықты алып, қоқыс жәшігіне апарып салды. Көктен іздегенім жерден табылғандай қуанып, қо­қысты мен тастағанымды, шағын эксперимент жасағанымды айтқанымда дүрсе қоя берді. “Табиғатқа зияныңыз тие жаз­да­ды. Қаланың газдалған ауа­сынан қашып, кешкілікте осы саябаққа келіп отырамын. Сіздей “экспе­римент” жасағыштардың кесірі­нен таза ауаға зар болып қал­ма­сақ, жарар еді”, – деп ренішін айтты. Ал мен табиғатқа жаны ашитын адамдардың барына қуанып тұрдым. Қазіргі таңда кей­біреулер көзбен көрсеткенді емес, сөзбен айтқанды ғана ұға­ды. Қоғамдық ортаның тазалы­ғын қызғыштай қорыған әлгі ке­ліншектен үлгі алуымыз керек. Осындай елді таза ауадан айыр­мауды қалайтын жандар тұрғанда экологиялық мәселе­лердің оңтайлы шешілетініне ила­нып, жарқын болашаққа қа­дам жасай алады екенсің.

– Мемлекетімізге ғана емес, ғаламшарымызға қауіп төндіріп тұр­ған экологиялық ахуал ата-ана­сының тәрбиесін көрген жан баласын алаңдатпай қоймай­ды. Табиғатқа жаны ашымай­тын­дардың кесірінен адамдар­дың денсаулығына зиян келеді. Салдарынан өмірге дені сау ұр­пақ әкелу қиындап барады. Экология­лық мәселенің оң шешімін та­буына әр адам, отбасы ұмтылуы ке­рек. Қоршаған ортаның ласта­нуына ең алдымен адамзат баласы жауапты. Табиғат – таза болса ғана жаныңа ем. Мына жұрттың бәрі осы жерде таза ауамен тыныстау үшін жүр, – дейді қала тұрғыны Жанар Балабекова.

Облыс орталығында жа­ңадан салынып жатқан үйлер­дің бірінің ауласында отырған бір топ жеткіншектің мәде­ниетсіздігіне қарап, саябақта та­мырыма қан жүгірткен қуаны­шым су сепкендей басылды. Жандарында шаққан шемішке­нің қабығы, бос қалған бөтелке­лер мен пакеттер шашылып жа­тыр. Қоқыс жәшіктері әріректеу тұр екен, Оған баруға ерінген­дері қоқыстарын жол-жөнекей тастап кетіпті. Борсыған тамақ­тың иісі дем алуға мұрсат бермейді. Шіркін-ай, мына үйдің тұрғындары ау­ласын таза ұстаса, өздеріне жақ­сы емес пе? Тазалық сақтауға немқұрайдылығымыз экология­лық мәселелердің туындауына түрткі болатынын ескермейміз. Алда-жалда шашылып жатқан қоқысқа қаңғыған иттер мен түрлі кеміргіштер жиналса, байба­лам салатынымыз анық.

Бір-екі адамның отырған же­рін былықтырып кететіні көңілге қаяу түсіріп, соның салдарынан қоғамның келбеті осындай ма деген алаңдаушылық болатыны рас. Бірақ қоршаған ортасына құрметпен қарайтындар алғашқы­лардан көп деген ой үміт үз­дірмейді. Осындай табиғат жа­нашырлары бейсенбі, сенбі күн­дері ұйымдастырылатын сенбі­ліктерге ұдайы қатысады. Со­лар­дың еңбегі өзгелерге ой са­лып, үлгі болуы тиіс. Тазалық ак­циялары қанша ұйымдастырыл­са да, адамың ішкі түйсігі өз­гермей айналамыз полигон алаңы болып қала береді.

Швейцария, Швеция, Нор­вегия, Жаңа Зеландия сынды таза елдердің тізімінде Қазақ­станды көргіміз келсе, қоршаған ортаны таза ұстауға тиіспіз. Өзге табиғи байлықтардан бұ­рын ауаның тазалығын сақтау – өте маңызды іс. Экологиялық ахуал көңіл көншітпей, эконо­микамызда да бәтуа болмас.

Самрат ҚҰСКЕНОВ,

“Soltüstık Qazaqstan”.