“ОҢАЙ ТАБЫС” ОПЫҚ ЖЕГІЗБЕСІН

Елімізде интернет алаяқ­ты­қтың саны күрт өскен. Өңірде жыл бас­талғалы бері 513 факті, ал был­тыр осы кезеңде 440 іс тіркелген. Ішкі істер органдарының ма­мандары өңірлік коммуни­кациялар қызметінде өткен баспасөз мәсли­хатында бұл қылмысқа қарсы қан­дай іс-шараларды қолға алып жат­қанын, алаяқтардың арбауына түсіп қалмау үшін не істеу керектігін баяндады.

Интернеттің мүмкіндігін қылмыс­тық іс-әрекеттерін жүзеге асыру үшін оңтайлы пайдаланып жүрген алаяқтардың әдіс-тәсілдері күн сайын өзгеріп, жаңарып отырады. Сондықтан олардың ойындағысын болжау қиын.

– Әдетте алаяқтар әлеуметтік же­лілерге жалған интернет хабар­лан­ды­рулар орналастырады неме­се арнайы аккаунт ашып, сайт жа­сайды. Ең жиі кездесетін интернет алаяқтықтың түрлері – интернет арқылы сауда жасау және қызмет көрсету, сондай-ақ өздерін банк қызметкері ретінде танысты­рып, жеке деректерді иемдену және бөтен біреудің атынан онлайн-не­сие рәсімдеу, – дейді облыстық по­лиция департаменті криминал­дық полиция басқармасының аса маңызды істер жөніндегі аға жедел уәкілі Виталий Подчернин.

Осыған байланысты полиция департаменті халықтың қаржылық сауаттылығын арттыруға ерекше кө­ңіл бөліп отыр. Үстіміздегі жыл­дың өткен кезеңінде бұқаралық ақпарат құралдарында 872 профилак­ти­калық материал орналастырылған. Хабарлама сайттарындағы 1425 ха­барландыру тексеріліп, оның 274-ін сайт әкімшілігі бұғаттаған.

Денсаулық сақтау, білім беру мекемелерінің, оқушылар са­райының LED-экрандарында, авто­вокзалдың күту залында, сауда үйлерінде интернет-алаяқ­тық бойынша арнайы бей­нероликтер таратылып, екінші деңгейдегі банк қызметкерле­рімен бірігіп, осы ортақ мәселені шешу жолдары талқыланған.

Сондай-ақ бүгінгі таңда “egov” сайтында “6 ай мерзімге банктік қарыздар, микро несиелер алу­дан ерікті түрде бас тарту” қыз­меті бар. Осы уақытқа дейін об­лыс тұрғындарының 27 пайызы осы қызметті пайдаланып үлгер­ген.

Ақпараттық жүйені пайдала­нып, алдау, арбау арқылы ақша­лы болудың ең көп таралған жері – сауда-саттық маңы болса, ерекше сұранысқа ие “Instag­ram” әлеуметтік желісінде кімнің ақ, кімнің арам екенін ажырату өте қиын. Сондықтан облыстық по­лиция департаменті крими­налдық полиция басқармасы­ның аға жедел уәкілі Миржан Махмет тұрғындарды толғанды­рып жүр­ген кейбір сауалдарға жауап бер­ді. Жалпы өңір бойын­ша барлық тіркелген интернет-алаяқтық фактілері бойынша “CyberPol” тобының қызметкер­лері айна­лысады. Мәселен, Петропавлда 28 жастағы жігіт об­лыс орталығының тұрғында­ры­на онлайн-кредиттер ресімдеу­мен айналысқан. Ал Алматы об­лысының 32 жастағы тұрғыны пә­терлерді жалға алу туралы та­нымал сайттарда хабарла­ма­лар орналастырған.

– Облыс орталығының 48 жас­тағы тұрғыны алаяқтықтың осы түрінің құрбаны болды. Ол биылғы жылдың маусым айы­ның басында “Instagram” әлеуметтік желісінде табыс туралы хабарландыруды көреді. Байланыс үшін өзінің абоненттік нөмірін қал­дырған. Біраз уақыттан кейін оған менеджер хабарласып, қолма қол ақша және табысты тез арада көбейту үшін сауал­нама толтыру қажеттігін айтқан. Жәбірленуші оңай табысқа қы­зы­ғып, өз қаражатын сала бас­таған. Содан кейін оған тұрақты түрде қаражат салу кестесі кел­ген. Белгілі мерзім жеткенде жә­бірленуші салған қа­ражатын ала алмаған. Осыдан кейін ол өзінің алаяқтықтың құр­баны болғанын түсінген. Бүгінгі таңда жалпы шығыны 5 431 000 теңгені құрап отыр, – дейді Мир­жан Махмет.

Бір айта кетерлігі, осыған ұқсас қылмыстық істерді еліміздің барлық аймағы­нан кезіктіруге болады.

Мамандардың айтуынша, әлеуметтік желілер мен мес­сенд­жерлерге, сондай-ақ ерек­ше қызығушылық танытатын пайдаланушылардың парақша­ларына күн сайын мониторинг жүр­гізіледі екен. Бұл тәсіл ин­тернеттегі алаяқтық схемалар­ды анықтауға көп септігін тигі­зеді.

Сөз соңында облыстық по­лиция департаменті криминал­дық полиция басқармасының аға жедел уәкілі Миржан Қанат­ұлы интернет алаяқтардан сақ болудың қарапайым шаралары­на тоқталды. Дербес деректер­ді, пластикалық карталардың мә­ліметтерін, кодтарды және құ­пия сөздерді ешкімге хабарла­мау керек. Белгісіз әрі тексеріл­меген сайттар арқылы алдын ала төлем, күмәнді мәмілелер бойынша ақша аударымдарын жүзеге асырмаған жөн. Ұялы те­лефон мен компьютерге белгісіз қосымшаларды орнатуға, кез келген сілтеме бойынша өтуге, спам хабарламаларға сенуге бол­майды.

– Егер әртүрлі қаржылық жо­ба­ларға қатысқыңыз келсе, ба­ғалы қағаздармен сауда жасау және тағы да басқа қатысу ере­желерін мұқият оқып шығыңыз. Компания туралы пікірлерді тек­серіңіз, мүмкіндігінше көп ақпа­рат жинаңыз, тек қаржы нары­ғының сенімді қатысушылары­мен ынтымақ жасаңыз. Ал банк­тен қоңырау шалып, менеджер немесе қауіпсіздік қызметінің қыз­меткері деп өзін таныстырған жағдайда, тұтқаны қойып, дереу банкке хабарласу керек, – дейді Миржан Махмет.

Сонымен қатар танымайтын және күдікті электрондық пошталарға немесе мәтіндік хабарламаларға жауап бермеңіз. Ин­тернет желісінде тауарларды са­тып алу кезінде тек тексерілген сайттардан сатып алуды қарас­тырыңыз. Бұл жалған сайт емес, ресми парақ екеніне көз жеткі­зіңіз. Көбіне қаскөйлер тек ре­сурстың сипаттамасын өзгерте отырып ұқсас сайттар жасайды, белгілі банктер сондай-ақ таны­мал брендтер логотиптерін қол­данады. Бұл – адамды алдау­дың жолдары. Егер сізден тауар үшін алдын ала төлем жасауды сұраса, онда оның шарттарын мұқият зерделеу керек.

Ләзиза МЫРЗАНТАЙҚЫЗЫ,

“Soltüstık Qazaqstan”.