БАЛАСЫНА БЕРЕШЕК БЕЗБҮЙРЕКТЕР

“Жаңа оқу жылының баста­луына санаулы күндер қалды. Екі балама мектеп формасын әперуім керек. Оқуға қажетті құ­рал-жабдықтары: қалам-қарындашы, сөмке-дәптері тағы бар. Қаржыдан таршылық көрсем болды, “каспий редке” жүгінетін едім. Банк мамандары мені қара тізімге енгізіп жіберген сияқты. Ен­ді қайтсем екен?” – деген ана­сының мұңайған жүзін көрген Әлия қос жанарынан ыстық там­шының қалай үзіліп түскенін бай­қамай қалды. Жетінші сыныпта оқитын Арсен болса: “Біздің ала алмай жүрген 2 миллион теңге қарызымыз бар ғой. Соны қай­тар­сын”, – деді. Анасы аң-таң. “Оны қайдан білесің?” дегендей ұлына сұраулы жүзбен қарап тұр. “Анашым, сіздің өткен жолы әкеммен телефон арқылы сөй­лес­кеніңізді естіп қалғанмын. Ол Әлия екеуімізді тастап кеткені, бағып-асырамағаны үшін қарыз екен ғой. Оны неге жасырасыз? Киімді сіз емес әкем әперсін. Қарызды өтеу парыз емес пе?” – деген Арсеннің тамағына ыза мен кек тығылғандай, дауысын қатқылырақ шығара бастады. Он жылдан астам уақыттан бері қос балапанын жалғыз өзі өсіріп келе жатқан байғұс әйел ұлы мен қызын қапсыра құшақтап отырып еңіреп жылады…

Иә, қарызды өтеу – парыз. Бұл қазақтың қанына сіңген ұла­ғат еді. Кісіден алған бір тиынын екі еселеп қайтаруға асыққан ба­балардың бүгінгі ұрпағы майша­бақтай майдаланып барады. Адам өзгерді ме, қоғам өзгерді ме, кім білсін, әйтеуір, біз “бала­ла­рына берешек” деген сөзді жиі естіген соң ба, оған әбден етіміз үйреніп кетті.

Қазір қоғамда баласынан без­ген әйел де, еркек те көп. Мәсе­лен, Әділет министрлігі жария­лаған ақпарға көз салсақ, бүгін­де елде алимент төлемей жүр­ген­дер саны 300 мыңға жуықта­ған. Көкек әкелер мен без­бүйрек аналардың перзенттері­не бе­решегі 13 млрд. теңгеден асып жығылады екен. Негізі жыл ба­сында борышкерлердің қары­зы 20,7 млрд. теңгені құрапты. Құ­зырлы органдардың табанды әрекетімен сома 35 пайызға дейін төмендеген. Сон­да деймін-ау, өзегін жарып шық­қан бауыр еті баласына көк тиын да та­тырмай жүргендердің не ой­лағаны бар? Олар сәбилерінің көз жасынан қорықпай ма?

Біздің өңірдегі көрсеткіштер де көңілімізге мұң ұялатып, са­на­мызға салмақ түсіретіндей. Об­лыстық прокуратура маман­да­ры берген ақпаратта өңірде алимент бойынша қарыз 192,6 млн. теңгеге жеткендігі көр­се­тілген. Оның 46,2 млн. теңгесі қасақана борышын төлеуден қашқан 135 адамға тиесілі екен.

“Былтыр прокурорлық қада­ға­лау актілері бойынша 43 бо­рышкер әкімшілік жауапкерші­лікке тартылған. Сот орындау­шы­ла­рының алимент өндіру мә­селелері бойынша жұмысы үй­лестірілді, алимент бойынша қа­рызы барларға жұмысқа орна­ла­су туралы хабарламалар, ат­қа­рушылық іс жүргізу аясында шы­ғарылған өзге де құжаттар та­быс етілді. Бүгінгі таңда алимент өндіріп алу туралы 7902 іс ат­қарылуда, оның 4142-сі борыш­кердің жалақысы­нан және өзге де табысынан ұс­талынады. Бо­рышкерлерді із­дес­тіруге байла­нысты 55 өнді­ріс­тік іс тоқта­тылды. 192 атқа­ру­шылық іс жүргізу бойынша 3 айдан астам берешек 70 млн. теңгеден көп. 160 өндіріс бо­йынша берешек мүлдем өтел­меген, қарыз 168 млн. теңгеге жуық”, – дейді облыстық әділет департаментінің бас маманы Елена Жұмағұлова.

Сот шешімін орындамағаны үшін жеке сот орындаушылары атқарушылық іс жүргізеді. Мә­селен, биыл борышкерлерге тиесілі автокөлікті айыптұраққа қою ар­қылы алимент өндіріп алу тура­лы қаулылар жіберіліпті. Көлік құ­ралын басқаруға бұрын берілген арнайы құқықтың қол­данылуын тоқтата тұру бойынша оннан астам сот актісі шыға­рыл­ған.

Жалпы баласына берешек жандардың басым бөлігі – ер-азаматтар. Өкініштісі сол, соңғы жыл­дары сәбиінің көзін жәуді­ре­тіп тастап кеткен, онымен қой­май нәрестесінің алдындағы қа­рызын өтеуге құлық танытпай, бойтасалап жүрген нәзік жандар көбейіп барады. Осындай әйел­дердің санының көптігі жөнінен біздің облысымыз Қостанайдан кейін екінші орында тұр. “Өңірімізде алимент төлеуден қашып жүр­ген 170 адамның үштен бір бө­лігі – әйелдер. Борышын өтемей жүр­гендердің барлығы жұмыс­сыз, тұрмысы төмен деп айта алмай­мыз. Кейбірі табысын жа­сырса, енді бірі ресми тіркеліп жұмыс істемейді. Биыл қаңтар айында 300 миллионға жуық али­­мент бо­йынша қарыз сома­сының жар­тысын өндіріп ал­дық”, – дейді облыс прокуро­рының бірінші орынбасары Әбу-Әли Саттар.

Балаларының алдындағы жа­уапкершілікті сезінбейтін жан­дардың арасында маскүнемдер мен жұмыссыз жүргендерден бөлек, парызын орындағысы кел­мей, жалған құжат жасатып, жалақы мөлшерін азайтып көр­сететіндер де аз емес екен. Али­мент төлемеудегі тағы бір мәсе­ле – бұрынғы жары әкесінің ба­ланы көріп, араласып тұруы­на үзілді-кесілді қарсы болуы.

“Шаңырақ шытынап, ортасы­на түскенімен екі ортада бала зар­дап шекпеуі керек. Кез кел­ген әйел тоғыз ай, тоғыз күн кө­тер­ген сәбиін оқытып-тоқытуға, қатары­нан кем қылмауға шама­сы жетсе сот пен прокуратура­ның табал­ды­рығын тоздырып қайтеді? “Ашынғаннан шығады ащы дау­сым” дегендей, жалғыз­басты ана­лар мұндай қадамға амалының жоқтығынан, қолы­ның қысқалы­ғынан барады. Әсі­ресе, қазақ­тың әйелдерінің жан­дары сірі, оларды бұрынғы жұ­байларына қол жайдыруға өр мінездері жібермейді. Қазір ер­лер болсын, әйелдер болсын бір-бірлерінен ғана емес, өз ба­ла­ларынан да ажырап жатыр. Ерлі-зайыпты­лардың әңгімелері жараспайды екен, оған ортада­ғы бала кінәлі емес. Олар әлем­нің қай түкпі­рінде жүрсе де дүниеге әкелген балаларын бір­ге жеткізу­ге мін­детті. Заң да осы­ны құптай­ды”, – дейді біз әңгіме­лескен пси­холог Алма Наза­рова.

Біз кез келген түйткілді мәсе­лені қаузаған кезде “Бұған кім кінәлі?” деген сауалдың жауа­бын іздеуге асығамыз. Маман­дар бұл мәселеге бір адамды ғана қаралаудан аулақ. Сайып келгенде, қоғамдағы келең­сіз­дік­тердің барлығына сол қоғам­ның өзі кінәлі. Қазір, шыны ке­рек, отбасында ананың парызы, әкенің міндеті деген ұғымдар жансыз сөз тіркесі ретінде ғана айтылып жүр. Оған жан бітіретін ұлт тәрбиесі, рухани иммунитет деген сөздің де қадірі қалмай барады. Мұны біз ғана айтып отырған жоқпыз. Тақы­рыпты талқылау барысында пікір ал­масқан аға буын өкілде­рінің де көзқарастары осыған саяды.

“Қайсыбір күні отандық теле­арналардың бірінен алимент төлеуден жалтарған бір жігіттің құмар ойын үшін миллион­дап ақша жұмсағаны туралы ақ­паратты құлағым шалып қалды. Бұл сорақы жаңалық барлық түйткілді мәселенің түйіні тәр­биеге барып тірелетінін дәттей­ді. Ұлттық тәрбиені, қазақтың “ұят, обал боладысын” санасы­на сіңірген адам мұндай қадамға ешқашан бармайды. Отбасы құндылығын, перзент алдында­ғы әкелік, аналық парызын өтеу­ге құлықсыздық танытып жүр­ген­дерді заңмен жазалау керек”, – дейді еңбек ардагері Қымбат Исманова.

Заң демекші, балаларының алдындағы берешегін өтемей жүргендер Қылмыстық кодекс­тің 139-бабына сәйкес жазала­на­ды. Оларға шетелге шығуға, шот­тарын өз еріктерімен тексе­руге, көлік жүргізу құқығын рас­тайтын куәлік алуға шектеу қойылған. Әділет министрлігі мәселені бо­рышкерлерді тұ­рақты жұмысқа орналастыру ар­қылы шешу үшін бірқатар жоба ұйымдастырған. Мұның барлы­ғы жағдайды жақ­сы арнаға бұру үшін қолданы­лып жатқан әдіс-тәсілдер.

…Көз алдыма қос перзентін бауырына басып, көз жасына ерік берген әйелдің кейпі орал­ды. Қоғамда мұндай әйел біреу, екеу немесе үшеу емес, жүздеп, мыңдап саналады. Өз қанынан жаралған сәбиін тиын­нан тарықтырып, тағдыр талқы­сына тастай салу үшін адамға қандай жүрек керек екен? Тас­жүрек пе?

Самрат ҚҰСКЕНОВ,

“Soltüstık Qazaqstan”.