Президент Қасым-Жомарт Тоқаев “Әділетті Қазақстан: заң мен тәртіп, экономикалық өсім, қоғамдық оптимизм” атты Жолдауында мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттыру мәселесі әлі де өзекті екеніне, үміткерді қызметке тағайындаған кезде кәсіби және моральдық қасиеттерін мұқият ескеру қажеттігіне жұршылықтың назарын аударды. “Мемлекет пен қоғам арасындағы диалогтың сапасын одан әрі арттыра түсу үшін бәріміз адал әрі әділ болуымыз, тек заң аясында әрекет етуіміз, берген уәдеміз бен ісіміз үшін жауап бере білуіміз керек”, – деп атап көрсетті.
Иә, өз қызметінде мемлекеттік саясатты берік ұстана отырып, дәйекті түрде жүзеге асыратын, жүктелген міндеттерге шынайы көзқараспен білімі мен біліктілігін арнайтын мемлекеттік қызметші қоғамның айнасы іспеттес. Өйткені, оның кез келген іс-әрекеті, тіпті сөйлеген сөзі мен жүріс-тұрысына дейін көпшіліктің көз алдында болатындықтан, мемлекеттік қызметтің оң имиджін қалыптастырушы ретінде де бағаланады. Сондықтан мемлекет мүддесін бірінші орынға қою, халық алдындағы жауапкершілік дағдыларын сезіне отырып, белгілі норма шеңберінен шықпауы шарт. Осыдан төрт жыл бұрын қабылданған Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілерінің Әдеп кодексінде қоғамның мемлекеттік органдарға сенімін нығайту, жоғары мәдениет пен парасаттылық ахуалын қалыптастыру сияқты мемлекеттік қызметшілердің қызметтік этикасының стандарттары белгіленген.
“Мемлекеттік қызметтің әдептілік қағидаттары” тарауында адалдық, әділдік, ашықтық, сыпайылық, қарапайым болу, дөрекілік, қадір-қасиетін кемсіту, әдепсіздік, бейәдеп фактілеріне жол бермеу, өзінің де, өзгенің де ар-намысын құрметтеу, қызметтен тыс уақытта жалпыға бірдей қабылданған моральдық-әдептілік нормаларын ұстану, лауазымдық жағдайын баса көрсетпеу және пайдаланбау талаптарына басымдық берілген. Өкінішке қарай, осындай үлкен абырой, зор міндет үдесінен көрінудің орнына жағымсыз теріс қылықтарымен көзге түсіп, мемлекеттік қызметке кір келтіретін лауазым иелері баршылық. Араларында өкілеттіктерін өзіне жүктелген міндеттерге қайшы асыра пайдаланатындары жоқ емес. Жыл басынан бері облыстық әдеп кеңесінің отырысында 6 мемлекеттік қызметшіге қатысты келеңсіз жайттың талқыланып, олардың қызметтерінен босатылуы – соның айқын дәлелі. Олардың дені “ащы суды” жұтып алып, көлік рөліне отырғандар санатынан.
Мемлекеттік қызмет істері департаментінің мамандары әзірлеген қызметтік тексеріс құжаттарына сай полиция қызметкерлері Ғабит Мүсірепов атындағы ауданға қарасты Возвышен ауылдық округінің әкімі Қанат Тоқпановты 2 мамыр күні ағаш көшеттерін әкелуге бара жатқан жерінен тоқтатқан. Оның “сау емесін” байқап, медициналық тексеруге апарған. Күдікті күннің ыстығына шыдай алмай бір шөлмек сырамен шөлін басқанын бірден мойындаған. Оның ақыры сот шешімімен 15 күнге қамалып, 7 жылға жүргізуші куәлігінен айыруға, жұмысынан қуылуына әкелді. Шайтан азғырайын десе, лезде. Жоқ жерден жаңылыс басу, түкке тұрмайтын нәрсе үшін күйіп кету деген осы болар! Ал әділіне жүгінсең, мемлекеттік қызметшіге қойылатын әдеп талаптары өрескел бұзылғаны тайға таңба басқандай анық байқалады. Сөз арасында “Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қылмыстық және қылмыстық-процестік заңнаманы жетілдіру бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” Заңға сәйкес, 2020 жылдың 11 қаңтарынан бастап көлікті мас күйінде жүргізген азаматтарға заң нормаларының қатаңдатылғанын газет оқырмандарының есіне сала кетейік. Өзгеріс енгізілгенге дейін жол жүру ережелеріне орай мас күйінде ұсталған жүргізуші көлік жүргізу құқығынан екі жылға айрылып, 40 күнге дейін қамауға алынатын. Жаңа норма бойынша мұндай заң бұзушыларға, жол-көлік апатын жасамай-ақ, азаматтарға зиян келтірмесе де, 15 тәулікке қамау жөнінде әкімшілік жаза тағайындалып,7 жылға дейін жүргізуші куәлігінен айрылады. Бір ескертетіні, құқық бұзушылық қайталанса, қамау мерзімі 20 тәулікке, ал жүргізушілік құқығынан айыру 8 жылға дейін ұзартылады. Адамдардың денсаулығына нұқсан келтірген жол-көлік оқиғасына себепші болған мас жүргізушіге 3 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы қолданып, 10 жыл көлік жүргізуге тыйым салынады. Жол апаты салдарынан адам өлімі орын алған жағдайда 7-10 жыл жаза тағайындалып, жүргізуші куәлігінен өмір бойына айрылады. Жолдауда айтылғандай, жол апаттары қоғамның зор алаңдаушылығын туғызып отыр. Жыл басынан бері жол-көлік оқиғасынан 1300-ден астам адам қаза болып, 16 мыңнан астам азамат зардап шеккен. Жүргізушілерді даярлау деңгейінің төмендеп кеткені де жасырын емес. Жүргізуші куәлігін арнайы оқымай-ақ алатын жайттар бар. Бетін аулақ қылсын, мақаламызға арқау етілген шенеуніктер жазатайым осындай қайғылы жағдайға ұрынса, оның соңы не болар еді?
Ішіп алып, машина рөлінде желдей жүйткіген мемлекеттік қызметшілердің бірі – Тайынша ауданы Чкалов ауылдық округінің әкімі Сәкен Сәдуақасов. Бірақ ол қолымен істегенді мойнымен көтерудің орнына әдеп кеңесінің отырысына бір топ “қорғаушысын” ертіп әкелген. Бұл да “суға кеткен тал қармайдының” кебі сықылды. Оқиға 27 қаңтар күні Көкшетау қаласында орын алған. Мас шендіні полицейлер медициналық куәландырудан өткізіп, орташа мас күйде (1,5-2,5 пайыз промилле) болғаны анықталған. Осы әрекеті үшін 15 тәулікке қамалып, 7 жылға көлік құралын басқару құқығынан айрылған. Оған қатысты тәртіптік іс қозғалғанымен, әкім омыртқасы ауырып жүргенін сылтауратып, еңбекке жарамсыздық парағын алып, жұмысқа шықпаған. Бұл мәселе тек бес айдан кейін ғана талқыланып, моральдық-этикалық нормаларды өрескел бұзғаны бетіне басылып, жұмыстан босату жөнінде шешім алынған. Ауылдастарының жағымды түрде сипаттаған мінездемесі, тұрғындар арасында беделі зор, оның орнына әлдекімдер таласып жүр деген уәждері ешқандай қолдау таппаған. Шенеуніктің осы уақыт аралығында “үнсіз” жатып алуына қарағанда ол жауапкершіліктен сытылып кетудің жолдарын ойластырған тәрізді. Олай дейтініміз, өз міндетіне немқұрайлы, жауапсыз қарағаны үшін бұған дейін 2 рет сөгіс берілген. Осыған орай “Әділдік жолы” республикалық ұйымының жергілікті филиалы жасаған жорамал еріксіз ойлантады. Әлеуметтік желіде жариялаған ақпаратта бірқатар заңсыздықтарға жол берілгені келтірілген. Онда еңбекке жарамсыздық парақшасы 2 айдан артық мерзімге берілмейтіні, 4 айдан асса, медициналық-әлеуметтік сараптамаға жіберілетіні, шенеунік жұмыста болмағанына қарамастан әлеуметтік көмек алып отырғаны айтылған. Оның бұрынғы сөгістерінің мерзімі өтіп, автоматты түрде алынып тасталады, сосын жеңіл жазамен құтылып кетемін деген дәмесі жүзеге аспай қалды деген қорытынды жасайды.
Қызылжар ауданы Бескөл ауылдық округінің әкімі Қанат Дарбаевқа қатысты қоғамның пікірі екіге жарылып, жақтастары Президенттің атына хат жолдап, араша түсуді өтініп отыр. Газет оқырмандарына түсінікті болу үшін оқиғаға қысқаша тоқтала кетейік. 7 шілдеге қараған түнде әкімнің көлігін кезекті рейдке шыққан полицейлер тоқтатып, ішімдік ішкенін байқап, медициналық куәландырудан өткізуге наркологиялық орталыққа апарған. Бірақ күдікті тексеруден бас тартқан. Іс 13 тамызда аудандық сотта қаралып, Қанат Дарбаевты 8 жылға көлік жүргізу құқығынан айырып, 15 тәулікке қамау жазасын кескен. Айыпталушы шешіммен келіспей облыстық сотқа шағымданған. Оның айтуынша, полицейлер еш себепсіз тоқтатқан. Ешнәрсені түсіндірместен қолын бұрап, күшпен патрульдік көлікке отырғызған. Мұның бәрі әдейі, қасақана жасалған әрекет деп есептейді. Полиция қызметкерлері оның сөзін жоққа шығарды.
Облыстық соттың қылмыстық істер жөніндегі сот алқасы аудандық соттың шешімін өзгеріссіз қалдырды.
“Егер ішкі істер органы өкілдері механикалық көлік құралының жүргізушілеріне тексерістен өту керек десе, орындауға міндетті. Себебі, ішімдік ішкен-ішпегені медициналық тұрғыдан дәлелденуі тиіс. Айыпталушы полиция қызметкерінің белгіленген тәртіпке сәйкес куәландырудан өту туралы заңды талабын орындамаған. Оның тексерістен бас тартуы мас екенінің бір белгісі болып есептеледі”, – деді судья Динара Рахымберлина.
Қанат Дарбаев Жоғарғы сотқа жүгінуге бел байлап отыр. Айтуынша, ішімдік ішпегенін дәлелдейтін куәгерлер жеткілікті көрінеді. 2021 жылы Бескөл ауылдық округінің әкімі болып сайланған оның атқарған жұмысына ауылдастарының жоғары баға беруі, жаппай қорғауға белсене шығуы қызметтегі беделін, халыққа жақындығын аңғартады.
Десек те әңгіме ауаны әкімдік қызметке, тұлғаның беделіне, атқарған тындырымды жұмыстарына емес, Әдеп кодексіне жат қылықтарға келіп тірелетінін кейбіреулердің ескермейтіні әлі де құқықтық сауаттылықтың төмендігін байқатып қалатын тәрізді. Мәселен, әкімнің көлігі еш себепсіз тоқтатылды деген пікірлер жиі айтылды. “Жол жүрісі туралы” Заңның 52 бабында ішкі істер органдары қызметкерінің талабы бойынша көлік құралын тоқтатудың 9 негізі қарастырылған. Оның ішіне арнайы іс-шараларды жүргізу (мәселен, түнгі рейдтер) кіреді. Қызметкер өзін таныстыруға және көлік құралын тоқтату себебін түсіндіруге міндетті. Жүргізушінің талабымен қызметтік куәлігін көрсету қажет, құжат жолаушының қолына берілмейді. Басқа құжаттарды сұрау көзделмеген. Ал жүргізуші өз тарапынан автокөлікке және жүгіне құқық белгілейтін құжаттарды ұсынуға, қызметкердің заңды талаптарын орындауға, оның ішінде медициналық куәландырудан өтуге міндетті. Жүргізушіге фото-бейнетүсірілім жасауға болады.
“Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет туралы” Заңда белгіленген қағидаттардың бірі – әдептілік пен құқық бұзушылыққа төзбеу. Жергілікті мемлекеттік қызметшілер тарапынан арақ ішіп алып, көлік айдау сияқты мүлдем жағымсыз әдеттердің орын алуы “ет сасыса тұз себеді, тұз сасыса не себеді?” – деген мақалды еріксіз еске түсіреді.
Өмір ЕСҚАЛИ,
“Soltustik Qazaqstan”.