Soltüstık Казахстан
1943 жылы белгілі америкалық ғалым Абрахам Маслоу өзінің “Адами мотивация теориясы” атты еңбегін жариялады. Аталған еңбекте ғалым бүгінде бәріне белгілі Маслоу пирамидасына сипаттама береді. Содан бері Маслоу пирамидасы адамның даму заңдылығын, рухани биік сатыға көтерілуін сипаттау үшін қолданылып келеді.
Маслоу пирамидасында адам қажеттіліктері иерархиялық ретпен көрсетілген. Ең төменде адамның өмір сүруіне қажетті тамақ, қолайлы үй-жай, қауіпсіздік сияқты қажеттіліктер тұр. Егер бұларды өтесе адамның махаббатқа, қарым-қатынасқа, өз тұлғасын құрметтеуге деген қажеттілігі пайда болады. Жоғары сатыларға білім, жаңаны тану, эстетикалық қызығушылықты қойған. Ал пирамиданың ең басында адамның өзін-өзі өзекті ету (self-actualization) қажеттілігі тұр. Азды-көпті ғұмырында бұл деңгейге жету жұмыр басты пенденің бәрінің еншісіне бұйыра бермейді. Қара басының қамын күйттеп, қоғам сызып берген жолдардан шығуға батылы жетпей талқаны таусылатындар қаншама? Тек күнделікті күйбеңнің шырмауынан әрі асып, биік адами мұраттарға қол созған адам ғана өз тұлғасын өзекті етпек. Ондай жандардың жүрек жылуы тек өзіне емес, айналасындағыларға да шарапатын тигізбек. Басқаларға шынайы қайырымдылық жасау, есепсіз көмектесу, қоғамдық жауапкершілікті сезіну де осы кезеңге жеткен адамдардың қажеттілігіне айналмақ. Олар барымен бөлісуді басқалар таңып берген ереже емес, өз қажеттілігі, адами міндеті деп түсінеді. Алайда жақсылық жасаған адамның бәрі осындай ниетпен әрекет етсе жақсы ғой. Бүгінде көп адамның көрсетіп берген дүниесі Маслоу пирамидасының басындағы мейірімді жанды емес көпке ерген пендені еске салады. Бұл үрдіс әсіресе оқу жылының қарсаңында белең алып кетті. Мектеп табалдырығын аттағалы тұрған балаларға керек-жарағын алып беріп, сонысын әлеуметтік желілерде жариялайтындар көбейді. Онысы өзін елге жақсы қылып көрсету ме әлде қайырымдылық жасауды басқаларға насихаттау ма, адам аласы ішінде болған соң ол жағы белгісіз.
Ғаламтор желісін ашып қалсаңыз “Мектепке жол” акциясына қатысып жатқан кәсіпкерлер, жекелеген ұжымдар, түрлі ұйымдар мен мекемелердің суреттерінен көз сүрінеді. Тіпті оқушының азғантай ғана қалам-дәптерін арнайы шара ұйымдастырып табыстайтындар да бар. Ал осы сәттегі мұқтаж жандардың мұңын ұғып, көңіліне қарап жатқан кім бар? Онсыз да қысқа жіп күрмеуге келмейтін отбасында өсіп жатқан баланың бұдан кейін қатарластарының арасында оқшауланып, ортасынан шеттемеуіне де кепіл жоқ.
– Қазақ жатты жақынындай көріп, басқаға бауыры езіліп тұратын халық қой. Қайырымдылық қорлары пайда болмаған заманның өзінде бабаларымыз қасындағының жоғын түгендеп, барымен бөліскен. Бұрын біреуге бірдеңе бергенін айтып, я бұлдаған адамды естімейтінбіз. Керісінше біреуден жақсылық көріп, соны ерекше құрметпен айтып отыратындардың әңгімесін талай естідік. Байырғы мінезімізден айырылып, пейіліміз тарылып, бойымызда жасандылық көбейіп бара жатқандай. Шынайы қарым-қатынас сирек. Адам мен адамның арасы ана мен баланың бір-біріне деген махаббатындай кіршіксіз, есепсіз, таза болуы керек. Біреуге шын ниетімен көмектескен адам оны айтып жатпайды, көңілі қалаған жанның жағдайы түзелгенін көріп өзі де бірге қуанысады, – дейді зейнеткер Қарлығаш Жұмағалиева.
Ата салтымызда да, дінімізде де жақсылықты мейілінше жасырын жасау керектігі айтылған. Алайда бүгінде адами қатынастар арасындағы осы бір нәзік жіпті үзіп алғандаймыз. Қайырымдылықты жүректен шығар риясыз мейірім емес маркетинг, қала берді басқалар алдында есеп беру сияқты қабылдайтындар бар.
– Алла тағала “Ар-рахман” сүресінің 60-аятында “Жақсылықтың қайырымы тек жақсылық емес пе?” – деп баяндайды. Ал Пайғамбарымыз өзінің хадисінде “Адамдардың ең жақсысы – адамдарға көп пайдасын тигізетін адам” деген. Қазақ халқында “Жақсылық еккен алғыс орады”, “Жақсылыққа жақсылық – әр кісінің ісі, жамандыққа жақсылық-ер кісінің ісі” деген сөздер бар. Ортағасырлық ақын, хәкім әрі ойшыл болған Ахмет Иүгінеки “Жамандық жасасаң да, жақсылық жасасаң да – жауапсыз қалмайсың” деген. Міне, асыл дініміз де жақсылық жасап, адамдардың көңілін қуантуға шақырады, – деген қалалық “Нұр” мешітінің бас имамы Қанат Мұстафин жақсылықты мейлінше жасырын жасау керек екенін айтты.
Ата дінімізде адамдарды жақсылық жасауға, ізгі амалдарымен жарысуға шақыратын аяттар мен хадистер көп. Қайырымдылықтың бәрін жасырын жасау мүмкін болмағанымен, қолдан келгенше құпия еткен абзал. Бүгін біз қолданып жүрген жария садақа ұғымының мағынасы да басқа. Шынында ол бір қажеттіліктен туған садақа. Мысалы, су қажет бір ауылға азамат құдық қазып берсе, ондай жария садақаның сауабы адам дүниеден өткеннен кейін де жалғасады. “Алайда мұның бәрі біреудің мақтауы, басқаның қолпаштауы үшін істелсе, ол рия саналады. Сондықтан қайырымдылықты барынша жасырын жасап, оны құпия ұстауға тырысу керек”, – дейді имам.
Бұл ретте көмек алған мұқтаж жандар мен балалардың суреттерін әлеуметтік желілерде жариялаудың құқықтық жағы да бар. Бүгінде қоғам белсенділері балалардың суретін рұқсатсыз жариялауға жаза қолдану туралы бастама көтеріп келеді. Тіпті аналарының кішкентай сәбилерінің фото, видеоларын жеке парақшаларына салуына қарсылар да аз емес. Мысалы, батыстағы ақпарат құралдарында балалардың бейнесін жиі кездестіре бермейсіз. АҚШ-та біреудің ұл-қызын суретке түсіріп, жарияламақ түгілі, бөтен балаға сұқтана қарауыңыздың өзі айналадағылардың ашуын тудырып, күдігін оятуы мүмкін. Не дегенмен баланың да ересектер сияқты жеке өмірге, өзі туралы ақпараттың жұртқа жария болмауына құқығы бар екені анық. Сондықтан онсыз да күнкөрісі төмен жандар туралы жарияға жар салмай, баланың санасында шектеулер мен өзін ерекше сезінуін болдырмаған жөн.
Үнемі мұқтаж отбасыларға қол ұшын созып, жылу жинап жүретін белсенділердің бірі – Дамир Абдин. Бүгінге дейін ол көптеген үйге керек-жарақ пен азық-түлік апарып, қайырымдылық іске бастамашы болып жүр. Жас белсенді әлеуметтік желілерде өзгелерді де мұқтаждарға көмектесуге шақырып келеді.
– Әркім жақсылықты өзі жасаса, жарияламағаны жөн ғой. Алайда біз арнайы ұйым болғандықтан, ұйым атынан бұл іске барынша көп адамды тартуымыз керек. Сол үшін тұрғындарды ізгілікке үндеп, ақша мен киім-кешек жинаймыз. Биылғы оқу жылы қарсаңында 160 балаға оқу құралдарын алып беруді жоспарладық. Оның ішінде қала мен аудандарда тұратын көпбалалы, мұқтаж отбасыларды қамтыдық. Кімге көмектессек те, ешбірінің суретін ашықтан-ашық жариялаған емеспіз. Есеп үшін желіге салғанның өзінде жүздерін жауып қоямыз. Қазіргідей ақпарат заманында қандай да бір әрекетті жасыру мүмкін емес. Біз ғаламторды мақтану, өз ұпайымызды түгендеу үшін емес, мейірімділікті насихаттау, жұртшылықтың жүрегін жібіту үшін пайдаланамыз, – дейді белсенді.
Диас АЯҒАН,
“Soltüstık Qazaqstan”.