«Soltüstık Qazaqstan»

PDF

МИНИМАЛИЗМ НЕМЕСЕ “АРТЫҚ” ЗАТТАРДАН АРЫЛУ ҚАҒИДАСЫ

Soltüstık Казахстан

 Kyzylzhar_akparat@mail.ru

Кітапханада жаңа кітаптар сериясы сөресінде тұр­ған пышақтың қырындай ғана туындыға еріксіз көзім түсті. Авторы – жазушы Лира Қоныс. “Қазақша мини­мализм неме­се үйде бәрі бар” деп аталатын кітап алғы­сөзін оқы­ғаннан-ақ ішкі иіріміне тарта жөнелді.

Қаламгер қазақ қоғамында­ғы, қазақ отбасындағы үнемшіл­дік, адам өміріне пайда әкел­мей­тін арттық заттардан толық­тай арылу мәселесін сөз етіпті. Бұл өте ауқымды мәселе. Неге десеңіз, біз өмір сүріп отырған дәл қазіргі қоғамда адамның ойын сан-саққа жүгіртетін артық дүние өте көп. Шыны керек, біз қа­зір тұтынушы қоғамда өмір сү­ріп жатырмыз. Оны ешкім жоққа шығара алмас. Сол себепті де адамның күнделікті болмысы һәм өмір сүру дағдысы қажетсіз заттарға, міндеттерге, ойларға толып қалған. Атақты Ж.Бод­рийяр секілді постмодернистер тұ­тас дәуірге, уақытқа атау қой­ғанда “қоқыс жәшігінің өрке­ниеті”, “жарнамалық кейіптегі су­пермаркет пен сауда орындары­ның ғасыры” деген баға береді. Лира Қоныс болса минимализм­ді “бар мен жоқтың ортасындағы дүние” деп бағалапты.

Кез келген ірі супермаркет­терге, шағын дүкендерге, ойын-сауық орындарына бас сұқ­саңыз, көздің жауын алардай сам­сап тұрған заттарды көреміз. Олардың қатарында адамға қа­жеттісі де, бүгін сатылып алы­нып, келесі күні қоқыс жәшігінде жататын керексіз дүниелер де аз емес. Жақын туыстарымыз­дың үйіне барғанда да осындай қажетсіз заттарды көп кезіктіре­міз. Төргі бөлмедегі сәнді диван­ның жанында міндетті түрде за­манауи стол, қабырғада берер мағынасы таяздау картиналар, төбеде бірнеше аспашамдар ілініп тұ­рады. Ас үйдегі заттардың орна­ласу тәртібі туралы айтсақ, біраз сөзіміз шығындалар. Той дас­тар­қанын алайық, қандай қуа­ныш­қа ортақтаспайық, біз қазақ дастарқанының минимализм де­ген терминмен қабыспайтынын аңғарамыз. Желінбейтін, кейде тіпті, қасықтың ұшы да тимейтін тағамдар самсап тұрады. Шай дастарқаны да сондай. Біз ми­ни­малист болудан күн сайын алшақтап бара жатқан сияқтымыз.

Әлемде минимализм терми­нін өмірлік бағдар еткен елдер аз емес. Солардың бірі – жапон­дар. Олар киетін киімдерін, тіпті пайдаланатын ыдыс-аяқтарының өзін үнемшілдік қағидасы­мен өлшейді. Үйлерін ретсіз дү­ние-мүлікке толтырудан аулақ. Оның орнына мемлекетке, елдің өндірісіне пайда әкелетін ау­қымды жобалар жасап шығару­ға әуестік танытады. Жапондар­да бір адамға бір ғана үй жетеді деген түсінік қалыптасқан. Тіпті бай-манаптарының өзінде бір ғана баспана бар. Оның өзі шап-шағын.

Соңғы жарты ғасырда әлем­де минималистердің саны арт­ты. Бұл үрдістің таралуына бай­ланысты “минимализм – заттың қол­даныс аясын шектеу” деген тар түсінік жойылды. Стильдік, фи­зикалық, пішіндік жағы да кө­ріне бастады. Өйткені тұтыну­шылық мәдениет адамдарды ал­қымнан қысқанда, халықтың миы, санасы осы ысырапқа толы циклге қарсылық білдіріп, минимализмге қайта оралды. “Үйді қоқысқа толтырмайық” де­ген түсінікпен өмір сүретіндер шо­ғыры қалыптасты. “Қазір ми­ни­мализм – адамзаттың түбе­гей­лі өмір сүру формуласы. Жер планетасы дәл бүгіндей ластан­ған емес. Тұтынушылық тасқын ғаламды қоқысқа толтырып бол­ды, жер түгілі аспан әлемінің өзі біз ұшырған зымырандардың қоқы­сы­на толы. Сананы да ақпарат­тық қоқыс басқан заман. Жаңа­лық­ты судай сапырған те­леар­налар, газеттер, әлеуметтік желіден күн сайын толассыз ке­летін ақпарат қайда кетіп жатыр деп ойлай­сыз? Әрине, миға. Ең қымбат те­лефонның да қатты дискісінің кө­лемі шектеулі. Құдай жаратқан ми да физикалық шек­теуге ба­ғы­нады. Оған екі жарым мил­лион гигабайттан артық ақ­па­рат сыймайды. Неге қит етсе, “ой­бай, стресте жүрмін” деп шы­ға­мыз? Маған неге жұрттар “бір жыл оқысам да, ағылшынша сөй­леп кетпегенім қалай?!” деп жа­за­ды? Себебі ми ақпараттық қо­қысқа толған! Керексіз ақпарат­тың көп болғанынан мидың си­наптикалық пластика арқылы есте сақтау қабілеті баяулаған. Енді адамзат тірі қалу үшін ми­нималист болуы керек”, – дейді Лира Қоныс.

Халқымыздың өткеніне көз жүгіртсек, қазақтың минималист халық болғанын аңғаруға бола­ды. Біздің ата-бабаларымыз дөң­геленген киіз үйде ғана өмір сү­ріп, табиғаттың талай сырын кө­регендікпен танымап па еді? Қазақ мүлік жиған емес. Біз – бір киіз үйді бір түйемен көшірген ұлт­пыз. Киіз үйдің сүйегін жы­ғып, інгеннің екі сауырына тең қылып түйіп, оның үстіне әбдіре, қоржын, тіпті бесікті де таңып көше бергенбіз. Жапониядағы Киота университетінің профес­соры Такуиа Сома – қазақтың құсбегілігін әлемдік ғылымда зерттеп жүрген жалғыз ғалым. Минимализм деген пәлсапа жапоннан қалған, сөйте тұра Сома зерттеуші “жапон минималист емес, нағыз минималист кешегі қазақ еді, бұл әлемде кешегі қа­зақтан өткен минималист жоқ еді” дейді. Неге десеңіз, қазақ мал­дың етін өзі жейді, сүйегін иті жейді, айран, сүтін ішеді, жүнінен киіз бен төсеніш, терісінен тулақ пен саба тігеді, малдың қиын отын қылады, қысқасы, әлемде мұндай минималист, табиғатпен үндес ұлт аз шығар. Біз осындай қалпымыздан айырылып қалғандаймыз.

Жазушының бұл кітабын оқып шыққаннан кейін мен мини­мализ терминіне пара-пар ұғым­дарды іздей бастадым. Мини­ма­лизмді түсінікті тілмен ашкөздік­тен тыйылу, артық заттан арылу деп аударуға болатын сияқты. Адам мұндай жетістікке артық ой­дан арылғанда ғана қол жеткізер, бәлкім.

Біздің бұл пікірімізді еңбек ар­дагері Ғалия Малдыбаева да қол­дайды. “Бұрын шешелеріміз “ке­рек болып қалар” деген оймен ке­ректі-керексіз заттың барлығын жинай беретін. Бұл түсініктен арылған жөн. Адам өміріне пай­да беретін заттарды ғана қол­данса, сатып алса нұр үстіне нұр. Ысырап етуді асыл дініміз де қолдамайды. Үнемшіл болу қа­зіргі заман адамдарына ауадай керек қасиет”, – дейді ол.

Мақаламызды жазушының мына бір ойымен түйіндегенді жөн көріп отырмыз. “Groupthink” деген бір термин бар. Бұл – тай­паның, қоғамның, ұжымның бір­дей түсінікте өмір сүруі. Біз, қазақ қоғамы, сол “бірдей ойлау” шең­беріне түсіп қалдық. Үйленсең, міндетті түрде тойға әнші келуі керек, міндетті түрде төрт жүз мейман шақыру керек, қыз-келіншектер бренд сөмке ұстауы керек, екі қабатты коттедж соғу керек… Байқайсыз ба? Бұл – жеке санаға, ішкі өсуге кереғар түсінік. “Коллективное мышле­ниенің” шаблоны деген сол. Жұрттан қалмаймын деп шабы­лу, өзіңнің мақсатты құндылығың болмау адамды түбінде өкінді­реді”. Ал сіз қалай ойлайсыз, оқырман!

Самрат ҚҰСКЕНОВ,

“Soltüstık Qazaqstan”.

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:

Share on facebook
Facebook
Share on telegram
Telegram
Share on whatsapp
WhatsApp