Soltüstık Казахстан
Көне замандарда қалыптасып, бүгінге дейін өз қасиетін жоғалтпай жеткен, қазақ ұлттық мәдениетінің аса құнды салаларының бірі – қолөнер. Қолөнер – ілкі заманның шежіресі, халқымыздың рухани болмысының айнасы, салт-дәстүрдің сарқылмас кеніші. Өңірімізде қазақтың тұрмыс-тіршілігінің өзегі болған мұраны жаңғыртып, төл өнерді жанына серік еткен жандар аз емес. Соның бірі – Қапура Әлімжанқызы.
Тайынша ауданына қарасты Мәдениет ауылында тұратын қолөнер шебері – өзінің өнегелі ісімен көпке үлгі. Қазақтың болмысынан сыр шертетін ұлттық қолөнермен айналысу екінің бірінің қолынан келе бермейді. Өйткені бұл өнер төзімділікті, ептілікті, ұқыптылықты, шеберлікті қажет етеді. Тігін тігу өз алдына, көрпе-жастық, текеметке басылатын әрбір ою-өрнектің өз орны, мән-маңызы, ерекшелігі бар. Сондықтан ғасырлар қолтаңбасы болған ою-өрнектің тарихын жете білетін шебер ата-бабадан мирас болған бай мәдени мұраны ұқыптылықпен сақтап, тігін тігу ісіне үлкен жауапкершілікпен қарайды.
Өңірде Қапура Әлімжанқызы сияқты текемет, сырмақ сырып, киіз басатын адам некен-саяқ. Он саусағынан өнер тамған ісмердің жасы 80-нен асса да қолынан ине-жібін тастаған емес.
– Бала күнімнен тоқуға, тігуге, ою оюға әуес болдым. Қатарластарым күнұзаққа далада ойнаса, мен ине, жіп, түйме, қайшыны ермек қылатынмын. Тігіншілік – ерекше шыдамдылықты қажет ететін мамандық. Осындай қиын саланы таңдағаным үшін еш өкінбеймін. Себебі мен өз кәсібімнен ерекше ләззат аламын. Жалпы қандай бұйымды болмасын әдемі етіп жасау үшін әуелі ынта керек. Өзің сүйсініп жасаған бұйым жұртшылықтың көңілінен шығады. Тігіншілікті де икемі бар адам меңгереді. Бұл өнерді келіндерім мен немерелеріме үйретіп келемін. Ине мен жіп қыз баланың жанынан бір елі қалмауы керек. Іс тіге білетін қыздар тұрмысқа шыққанда қиналмайтын болады, – дейді Қапура Әлімжанқызы.
Қапура әжейдің анасы қызының үй шаруасына епті, ұқыпты болуына баса назар аударып, оны тігіншілікке жастайынан баулыған.
Кейіпкеріміз он алты жасында Ұлан Дүйсенұлын жолықтырып, екеуі шаңырақ көтерген. Құдай қосқан қосағы екеуі бес баланы дүниеге әкеліп, оларды өсіріп жеткізді, оқытты, тоқытты. Келін болып түскен күннен сырмақ басып, тұскиіз, төркөрпе тікті. Қызығы мен қиындығы қатар жүретін өмірдің небір қилы кезеңдерінде тігіншілікті тастамады. Жұмыссыздық белең алған, ақша қат заманда отбасын асырағанда осы кәсіп.
Қарттық келсе де қайраты қайтпаған әзиз ана үйреншікті әдеті бойынша әлі де тапсырыспен төркөрпелер тігеді. Қыз жасауын тігуде алдына жан салмайды.
– Қыз жасауында сегізжапырақ етіп құралған көрпелердің орны ерекше. Мұндай пішінде жасалған төсеніштерді кейін сөгіп, қайта жасауға мүмкіндік бар. Шиқұрақ – ұсақ қиындылардан жасалатын көрпе. Бір жері сөгілсе, оны көрпені тіккен шебер ғана қайта қалпына келтіре алады. Тағы бір айта кететін нәрсе, қазір дайын оюларды көрпе бетіне желімдеп, арнайы құрылғымен тігуге болады. Мұндай көрпелер сырт көзге әдемі болып көрінгенімен, қайта өңдеген шақта бастапқы қалпынан айырылады. Сондықтан да, қолмен көктеліп тігілген құрақ көрпелер ұзақ сақталады, – дейді Қапура әжей.
Ою-өрнектің мағынасын білетін шебердің қолынан шыққан құрақ көрпелер көздің жауын алады. Ісмерге қыз жасауына тапсырыс берушілер көп. Бірақ Қапура Әлімжанқызы үшін табыс емес, тапсырыс берушілердің көңілі қымбат. Адамдардың сеніміне селкеу түсірмеу үшін жанын салады.
Халқымыздың ұлттық дәстүрінде ұмыт бола бастаған – киіз басу өнеріне де асқан ұқыптылықпен қарайды. Оның айтуынша, жүн таза әрі сапалы болуы керек. Қиындығы көп киіз басуда жүнді жуып, түту көп уақытты талап етеді. Сондықтан ісмер қыз жасауын дайындауға 2-3 ай көлемінде уақыт жұмсайды. Саналы ғұмырын қолөнерге арнаған алтын қолды шебер қиын шаруаға қарамастан немере тәрбиесін де назардан тыс қалдырмаған.
– Еңбек адамға қандай қиындықты да жеңіп шығуға күш береді. Істеген жұмысымның жұртқа ұнап жатқанын естігенде шаршағанымды ұмытып кетемін. Тағы бір көрпенің жүнін салып тастайын, тағы бір құрақты аяқтайын деп, көзім ұйқыға кеткенше алған тапсырысымды уақытылы орындауға тырысып бағамын, – дейді ісмер.
Ақмарал ҚҰРМАНАЙҚЫЗЫ,
“Soltüstık Qazaqstan”.