Soltüstık Казахстан
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев республика судьяларының IХ съезінде сөйлеген сөзінде сот корпусының алдына халықтың сот билігіне деген сенімін арттыру міндетін қойды. Мемлекет басшысы: «Заң мен тәртіп – әділетті қоғамның негізгі өлшемі. Бұл – заң алдында бәрі бірдей, тең құқылы деген сөз. Осы себепті сот органдары азаматтардың басты қорғаны болуы керек. Заң үстемдігі орнаса, халықтың билікке деген сенімі нығаяды», – деп атап көрсетті. Елімізде құқық қорғау және сот салаларын реформалауға барынша басымдық беріліп келеді. Конституциялық сот құрылып, сот жүйесінің институционалдық дербестігі нығайды. Алқа билер тәжірибесі кеңінен қолданыла бастады. Әкімшілік әділет қызметі пайда болды. Бұл құрылым жеке адамдардың және кәсіпкерлердің құқығын тиімді қорғауға мүмкіндік береді. Биыл шілде айында қылмыстық, азаматтық және әкімшілік істер бойынша жеке-жеке кассациялық сот ісін құруды қарастыратын Заңға қол қойылды. Олар өз қызметіне келесі жылдың 1 шілдесінен бастап кіріседі. Кассациялық соттардың дербестігі инвестиция тартуға, бизнес жүргізуге оңтайлы жағдай жасайды. Әділдік қағидаттарын және құқық үстемдігін толық жүзеге асыруға ықпал етеді. Цифрлық технологиялар азаматтардың сот процесіне қатысуын айтарлықтай жеңілдетті. Сот мамандарын іріктеу және құзыретін күшейтуге баса назар аударылды. Осындай жаңа өзгерістер судьялардың этикалық нормаларды қатаң сақтап, кез келген істі адалдықпен, дербестікпен, әділдікпен шешуіне игі әсерін тигізері анық.
Қасым-Жомарт Кемелұлының тікелей тапсырмасымен Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат тұжырымдамасы әзірленіп, қоғамды жегі құрттай жеген қоғамдық кеселдің тамырына балта шабу жөнінде ауқымды шаралар қарастырылған. Бұдан былай соттар, құқық қорғау қызметкерлері, пара бергендер және делдалдар қатаң жазаға тартылатын болады. Жалпыға бірдей салық декларациясының енгізілуі, басқа да шаралардың қабылдануы айтарлықтай нәтиже беріп, жемқорлық деңгейін біршама төмендетті. Түпкі мақсат – сыбайлас жемқорлықтан таза қоғам қалыптастыру, оны еңсеруде қалың жұртшылық болып батыл күресу. Түрлі құқық бұзушылықтардың алдын алу сот жүйесі үшін де басты талаптардың бірі саналады. Облыстық соттарда судьялық әдеп жөніндегі комиссиялар жұмыс істейді. Олардың әдістемелік және ұйымдастырушылық басшылығын сот жюриі жүзеге асырады. Соттар жұмысының тиімділігін объективті бағалау үшін тұрақты әлеуметтанулық зерттеулер үрдісі енгізілді. Мұндай зерттеулер соттар қызметіндегі сот мониторингінің жаңа моделі шеңберінде жүргізіледі. Социологиялық зерттеулер проблемалық мәселелерді ғана емес, сонымен қатар сот жүйесіндегі сыбайлас жемқорлық көріністерінің алдын алуға да жәрдемдеседі. Соңғы кездері электронды сот ісін жүргізу кеңінен қолданыла бастады. Озық IT-технологияларды пайдалану сот төрелігінің ұтқырлығын, ашықтығын және қолжетімділігін арттырды.
Жыл басынан бері мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотта 428 азаматтық іс қаралып, 59-ы кері қайтарылды. Тараптар көбіне жер, мемлекеттік сатып алу саласындағы шарттарды жарамсыз деп тану туралы даулар бойынша жиі жүгінеді. Дау-жанжалды реттеудің ең тиімді түрі–татуласу рәсімі. 39 азаматтық іс осы үрдіспен шешімін тапты. Өкінішке қарай, істі қарау барысында құқықтық сауатсыздық, құжаттарды дұрыс толтырмау, заңнамадағы олқылықтар жиі кездеседі.
Судья этикасы кодексін мүлтіксіз басшылыққа алу, процесті жүргізу кезінде материалдық және іс жүргізу құқығының нормаларын қатаң сақтау, сыбайлас жемқорлық мінез-құлқына төзбеушілік, жоғары адамгершілік қасиеттер судья үшін бұлжымас қағидат саналады.
Әсел ҚҰЛЖАНОВА,
мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотының судьясы.