Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде қолданысқа еніп, тез арада жаппай өндіріліп, миллиондаған адамның өмірін сақтап қалған медицина жетістіктерінің бірі – антибиотиктер. Соғыс кезінде қарапайым пеницилиннің аз мөлшерінің өзі бір адамның өмірін сақтап қалуға жеткілікті еді. Антибиотиктер өткен ғасырдағы медицинаның ең іргелі жетістігі саналады. Кейін әр елдің ғалымдары бактерияға қарсы препараттардың бірнеше түрін жасап, әлем халқының өмірін ұзартты. Алайда бұл препараттарды кеңінен пайдалану оған деген төзімділік тудырып, кей дәрілерді пайдасыз етті. Ал антибиотиктің жаңа түрін жасап шығаруға ғылым қауқарсыз еді. Мысалы, 1968-2017 жылдар аралығында дүниежүзі ғалымдары бір де бір жаңа бактерияға қарсы препарат жасап шығара алмады. Тек 2017 жылы ғана үміт оты қайта жанғандай болғанымен, әлем антибиотиктің жаңа түрін әлі қанша күтетіні белгісіз. Сондықтан қолда бар жетістікті дұрыс пайдаланып, төзімділіктің пайда болуын барынша тежеуден басқа амал жоқ.
Зерттеулер антибиотиктердің жартысынан көбі мал шаруашылығында пайдаланылатынын көрсетіп отыр. Демек препараттарға төзімділік төрт түліктің бойында да қалыптасып келеді. АҚШ-та антибиотиктердің 70-80 пайызы мал өсіруде пайдаланылады. Қытайда бұл көрсеткіш 50- 70 пайыз аралығында. Ал Еуроодақ елдері мұндай препараттарға тыйым салып, күресіп келеді. 1972 жылы мұндағы билік тетрациклин, пенициллин мен стрептомицин пайдалануға тыйым салды. 1997 жылы ДДСҰ адам мен малға ортақ антибиотиктерді мал азығы үшін пайдалануды терістеді. 2021 жылы БҰҰ-ның ауыл шаруашылығы ұйымы қолданысты шектеу мақсатында іс-шаралар кешенін бекітті. Аталған жоспар аясында ел-елде мамандармен кездесулер өтіп, түсіндіру жұмыстары жүргізілуде. Дүниежүзілік ұйым өкілдері Қызылжарда да болып, ветеринар мамандарға дәрі-дәрмекті дұрыс пайдалану жөнінде айтып берді. БҰҰ-ның ауыл шаруашылығы және азық-түлік ұйымының елдегі өкілі Лейла Аңсабаеваның сөзінше, аурудың 60 пайызы адамға малдан жұғады екен.
— Дүниежүзіндегі антибиотиктерге төзімділік қауіпті деңгейге жетті. Төзімділіктің жаңа механизмдері жылдам пайда болып, тез тарап жатыр. Бұл инфекциялық ауруларды емдеуде қиындық тудыруда. Препараттардың әсері болмағандықтан инфекциялармен күрес қиындап барады. Бұлай жалғаса берсе туберкулез, пневмония, гонорея мен ас қорыту ауруларына ем таппай қалуымыз мүмкін. Препараттарды сауатсыз жиі пайдалану оларды пайдасыз етеді. Бұл қауіптің алдын алудың бір жолы — профилактиканы күшейту. Мал шаруашылығын тиімді ұйымдастыру, биоқауіпсіздік пен вакцинацияны күшейту, емдеудің балама жолдарын қолдану. Антибиотикті ең қиын жағдайда ғана пайдалануымыз қажет, — дейді сарапшы Лейла Аңсабаева.
Сарапшының сөзінше, өңірде тауарлы-сүт фермалары көптеп ашылып, шетелден ірі қара әкелінетіндіктен, бұл мәселе өткір тұр. Мұндағы малшылар мен тауар өндірушілердің жауапкершілігі халық денсаулығына әсер етеді. Кей мамандар антибиотик егілген малдың сүтін ішіп, етін жеуге де болмайтынын айтады. Өйткені төрт түліктің ағзасындағы дәріге төзімділік адамға берілуі мүмкін. Бүгінде көп науқастардың қарапайым операцияның өзін көтере алмай, ауруға жеңдіріп алатынының себебі осы екен.
— Бұл мәселе тек малдың саулығына ғана емес азық-түлік қауіпсіздігіне де қатер төндіріп тұр. Біз өз жұмысымызда препараттарды жиі ауыстырып отыруға тырысамыз. Балама антибиотиктерді пайдаланамыз. Қарапайым аурулардың өзінде антибиотиктердің көмегіне жүгінетін ветеринарлар көп. Алайда оны неғұрлым жиі қолданса, соғұрлым әсері азаяды. Ең дұрысы дер кезінде вакцинация жасап, қора- жайларда тазалық сақтап, малды тұрақты бақылап отыру керек, — дейді «Редин ВГ» шаруа қожалығының ветеринар дәрігері Сұңғат Қасенов.
Антибиотикке төзімділік мал ауруларының тез тарап, тіпті адамға жұғу қаупін арттырады. Облыстық ветеринария басқармасының басшысы Жанат Әміржановтың сөзінше, биыл бруцеллезге байланысты 3 елді мекенге шектеу шаралары енгізілген. Аталған аурудың адамға жұғуының да бірнеше дерегі тіркелген. Бруцеллез жұқтырғандардың ішінде балалар да бар.
Кеселдің өзімен күрескенше оның алдын алу тиімді екенін халықаралық сарапшы Алмат Әубәкіров те растап отыр. Оның айтуынша, биоқауіпсіздік — мал шаруашылығындағы табыстың басты кілті.
— Биоқауіпсіздік шараларын қолдану мамандардың алдындағы басты міндет саналады. Ветеринарлық-санитарлық ережелердің сақталуы эпизоотикалық жағдайды тұрақтандырып, шаруаларды артық шығыннан арылтады. Бұл ауруларды ерте кезде ауыздықтап, төрт түліктің өнімділігін арттыруға оң әсер етеді. Фермаға малды әкеліп- әкеткенде жіті бақылап, күнделікті жұмыста гигиеналық талаптарды сақтап, өндіріс кезінде тазалыққа мән беру керек. Аймақты толық бақылауға алып, цифрлық технологияларды кеңінен қолданып, мамандардың біліктілігін арттыруды басшылыққа алуымыз қажет, — дейді Алмат Әубәкіров.
Күні кеше мамандар облыстағы мамандардың басын қосып, биоқауіпсіздік тақырыбында тренинг өткізді. Оқыту тренингі облыстағы мамандардың кәсіби дағдыларын жетілдіруге бағытталған. Басты мақсат – зертханалық диагностика үлгілерін жинау, орау, тасымалдау және өңдеу тәжірибесін жетілдіру арқылы сібір жарасы, бруцеллез, құс тұмауы және пастереллез сияқты қауіпті аурулардың эпидемиологиялық қадағалауының сапасын арттыру.
Кәсіби тренингтің негізгі бөлімдері теориялық оқытуды, практикалық тәжірибені және кәсіби дайындықты нығайтуды қамтиды. Қатысушылар сынама алудың ұлттық және халықаралық стандарттарымен танысып қана қоймай, үлгі сапасын сақтаудың озық әдістерін үйреніп, биологиялық қауіпсіздік стандарттары шараларын үйренді. Іс- шараның тәжірибелік бөлімі тірі және сойылған малдан сынама алу дағдыларын дамыту, сою пунктіндегі жұмыс процестерін басқару және сынамаларды қауіпсіз тасымалдау бойынша зертханалармен өзара әрекеттесуді қамтыды. Қатысушылар аса қауіпті материалдармен жұмыс істеуге дағдыланып, зооноздық инфекциялардың өршуін болдырмаудың тиімді тәсілдерін меңгерді.
Бұл кешенді тәсіл қатысушыларға тек теориялық білім ғана емес, сонымен қатар ақпаратты тәжірибемен бекітуге мүмкіндік беріп, мамандардың эпидемиологиялық сын-қатерлерге жылдам әрекет етуге дайындығын айтарлықтай арттырады. Тренинг аясында мамандар бірнеше тақырыпта дәрістер тыңдап «Pro-vision Group Distribution» серіктестігінде алған білімдерін іс жүзінде сынап көрді.
Диас АЯҒАН,
«Soltüstık Qazaqstan».