«ЖЫРЫ ЖЕТСЕ БОЛҒАНЫ АРМАНЫНА…»

Қасиетті Қызылжар топырағы – небір асыл тұлғалар­ды, жақсы мен жайсаңдарды құндақтаған алтын бесік. Қазақ руханиятының, әдебиеті мен мәдениетінің қалыптасуына бастарын бәйгеге тіге жүріп зор еңбек сіңірген ардақты тұлғалардың біразы өмір керуенінен көштерін үзіп алса да, олардың арттарында мұрасын на­сихаттайтын жарлары, ұрпақтары қалды. Оқырманға өңірден шыққан белгілі тұлғалардың, қабырғалы қа­ламгерлердің өнегелі өмір жолдарын, айшықты іздерін таныстыру мақсатында «Jaqsynyñ jary» деп аталатын ар­найы бет ашып отырмыз. Жаңа айдарымыздың шымыл­дығын ардақты ақын, қаламы ұшқыр, ойы жүрдек жур­налист, Есләм Зікібаевтың жары Рауза Бәкірқызының ес­телігімен ашуды жөн көрдік.

Бүгінде алып шаһар – Ал­матыда тұрып жатқан Рауза апай бізді жылы жүзбен қарсы алды. Оңтүстік астанаға ат басын бұруымыздың себебін түсіндіргенімізде қуаныштан көзіне жас алып, өткен күннің естен кетпес естеліктерін әңгі­мелей жөнелді. «Біз студент кезде таныстық. Есекең екеуіміз де Алматыда оқыдық. Бізді та­ныстырған Қордайдың (Жам­был облысы) би алаңы еді. Қа­сыма өзімнен бірер жас кіші сіңлімді ертіп алып, би алаңына барғанмын. Алаңда бейтаныс екі жігіт жүр екен. Түрі сұсты болып көрінген бойшаңы мені биге шақырды. Билеп жүріп атымды, қайда оқитынымды сұрады. Атымның Роза екенін, Алматыдағы Қазақ ұлттық қыз­дар педагогикалық институ­тында оқитынымды айттым», – деп бастады әңгімесін Рауза апай.

Есләм Зікібаевты Ғылым академиясының Тіл білімі инс­титуты қазақ пен қырғыз ара­сындағы диалектілерді жинау үшін Жамбыл облысына ісса­парға жіберіпті. «Күзге салым Алматыға келіп, жатақханама орналасып жатсам, қыздардың бәрі: «Сені ұзын бойлы бір жігіт іздеп жүр», – деп қоймайды. Сөйтсем, ағаң Алматыға келе сала мені іздеп, жатақханаға екі-үш рет келіп кеткен екен. Жақын таныса жүріп, сырлас дос болдық, қыз бен жігіт бо­лып екі-үш жыл жүрдік. Маған ақын едім, өлең жазатыным бар еді дегенді айтқан емес. Газет- журналдарға мақалалары, ха­бар-ошары жарияланып тұра­тынын білетінмін», – деп жал­ғады сөзін.

Есләм Зікібаев – «соғыс ба­лалары» деп аталатын буынның өкілі. Киетін аяқ киімі болмай, мектепке екі жыл кешігіп бар­ған екен. Орта білім ошағын жиырма жасында тамамдаған. Жиырма бір жасында универ­ситеттің алғашқы курсына түсіпті. Шәкіртақы алған күні достарымен бірге дүкенге ба­рып азық-түлік сатып алып, ар­тылған аз ғана ақшаны Октябрь есімді (белгілі журналист Ок­тябрь Әлібеков) курстасының қолына ұстататын болған. Он­дағы мақсаты – биге икемі бар досын би алаңына жіберіп, жаңа, тосын қимылдарды үй­реніп алу. Октябрь болса келесі күні жатақхананың көлеңкелеу бұрышына тұра қалып, өзіне телміре қараған жігіттерге би үйретеді екен.

Октябрь Әлібеков «Тол­ғаныспен өткен жыл­дар» атты естелігінде былай деп жазады: «Жүздеген жігіттердің ішінен менің осы қара інімді таңдағаныңа өкінбейсің бе?» – деген менің әзіл сауалыма Рау­за: «Әрине, өкінбеймін. Бірақ ақынға жар болу – оңай шаруа емес екен», – дейді, Есләм естісін дегендей, даусын қатты­рақ шығарып. Әйелінің жауа­бының артында кейбір шын­дықтың да жатқанын мойында­ғандай жымия күліп, артын әзілге айналдыратын».

Бірде Октябрь Есләмді іздеп келген екі қызға «Сіздер күте тұ­рыңыздар, мен шай әзірлей бе­рейін» деп емеурін танытып, қолдарына ақынның жеке аль­бомын ұстата салыпты. Әлгі қыздар жайылған дастарқанға қарамастан үйден асығыс шы­ғып кетеді. Есләм Октябрь до­сының болған жайды баяндаға­нынан секем алып, альбомды ақтарса, Раузаның Күлпән есімді қызбен түскен фотосын алып кеткенін байқап, аһ ұрады. Октябрь де қыздарға альбом бергеніне өкінеді.

«Есекең тез ашуланғаны­мен, қайтымы да тез болатын. Ол кісінің мінезі – нағыз ақын­ның мінезі еді. Әділетсіздік көр­се, қатты жабырқайтын. Ал мен ұяң болдым. 1957 жылы кездес­кен біз үш жылдан кейін шаңы­рақ көтердік. Күйеуге шығаты­нымды айтқанда, ата-анам «Жер түбіне кетіп барасың ғой» деп қатты толқыды. Әкем араға ағайындарымызды салып, алысқа бармай-ақ қойса қайтеді дегендей пікірін білдіріпті. Ән­шейінде ұяң, біртоға маған мі­нез пайда болып: «Бәрібір сол жігітке тұрмысқа шығамын», – деп ашық айттым. Менің сол сөзімнен кейін ағайын-туыс аса қарсылық танытпады», – дейді Рауза апай.

Жақсының жары жұба­йының өлең жазаты­нын тұрмысқа шыққаннан кейін білген. Ол әңгіме арасын­да Есләм Зікібаевтың ән тыңдап отырып та өлең жазатынын айтты. «Шынын айту керек, өлеңдерін көбіне асүйде оты­рып жазатын және онысына қа­бақ шытқан емес. Балаларын бір бөлмеге тығып тастап, екінші бөлмені кабинет қылып алуына да болатын еді. Өзінің тыныштығынан балаларының жағдайын көбірек ойлайтын», – дейді жақсының жары.

Ақын өзінен кейінгі бауыр­ларына да аса қамқор болған. Алматыға оқуға келген жиені мен туған екі інісін жанына алып, олардың өмірден өз жол­дарын табуларына қол ұшын созған. Қарт анасына да көп қа­райласқан. «Поэзияға кеш ке­луінің бір себебі – осы. Інілерім аяқтарынан тұрып кетсін деп, оқу оқып жүріп-ақ жұмыс іс­теді. Алған қаламақысын солар­дың қажетіне жаратты, отбасы­на қарасты», – деді Рауза Бәкір­қызы.

Түбіт балақ балапанның қыран боларын ұясынан жазбай танитын абыз ақсақал­дарымыздың бірі Әбділда Тәжі­баев ақынның «Ақ қайнар» жи­нағы жайлы: «Мен Есләмнің шабыт, көңіл, арман, үміт тура­лы жазылған жырларын нағыз ақындық өнері деп тамсандым», – десе, замандасы Тұманбай Молдағалиев: «Есләм жырлары – елдікті, еркіндікті, парасатты марапаттайтын терең мазмұн­ды, текті жырлар», – деген баға береді. Әлжаппар Әбішев, Кәкімбек Салықов, Герольд Бельгер, Қадыр Мырзалиев, тағы басқалары оның шалқар шабытпен жазылған туындыла­ры жайлы жылы лебіздер білдір­ген. Түкпірдегі оймақтай ғана Өрнек ауылынан аялы Алматы­ға арман қуып барған Есләм әкесінен ағаштан түйін түйген шеберлік, зергерлік, жыршы­лық қасиеттерін емес, ақындық қарым-қабілетін бойына сіңір­ген еді, енді соны дамыту үшін ҚазМУ-дың журналистика фа­культетіне оқуға түседі. Соңғы курста оқып жүргенде «Қазақстан пионері» («Ұлан») газетіне жұмысқа орналасады. Кейін «Қазақстан әйелдері» журна­лында, «Социалистік Қазақстан» («Egemen Qazaqstan») га­зетінде жұмыс істеп, журналис­тика саласында жарқырай көрі­неді. Орда бұзар жасында «Ақ қайыңдар» деген атпен алғашқы жыр жинағы жарияланады. Оның елге, жерге деген сағыны­шы мен сезімі «Ақ айдын», «Ақ сағым», «Құс ғұмыр», «Дүние жалған», «Арна» жинақтарында сыршылдықпен өріліп, әдемі үйлесім табады. Поэзия көгін­дегі қысқа ғұмырында ол 20-ға жуық жыр жинағын артына өл­мес мұра, қымбат қазына ретін­де қалдырды.

Есләм Зікібаев көзі тірісінде бала тәрбиесіне баса назар ау­дарған үлгілі әке атанды. Ұл- қыздарының сабақтарын қада­ғалап, әрқайсысының жоғары білімді маман атануына жағдай жасады. «Мен адалдықты өмірінің мәніне айналдырған ардақ­ты жанның жары болғаным үшін өзімді бақытты санаймын. Менің бар мақсатым – Есекең бір өлеңінде «Жырым жетсе болғаны арманына» деп жырла­ғандай, таңғы шықтай мөлдір туындыларын өміршең ету», – деп сөзін түйіндеді жақсының жары.

Бетті әзірлеген

Самрат ҚҰСКЕНОВ,

«Soltüstık Qazaqstan».