Былтырғы жылдың қаңтарында Алматыда ірі лаңкестік оқиғаның алдын алып, радикалды топ мүшелері ұсталғаны туралы бұқаралық ақпарат құралдары жарыса жазған болатын. Бірақ дәл сол кезде тергеудің құпиялығына байланысты бұл оқиға бүге-шігесіне дейін жария етілмеген еді. Әдеттегідей қысқа ақпарат қана таратылып, адамдар көп жиналатын жерде лаңкестік жасамақшы болған Орталық Азия елдерінің тумалары ұсталып, олардан қолдан жасалған жарылғыш заттар тәркіленгені ғана айтылды.
Енді сол содырлар туралы ашып айтатын кез келді. Өйткені, сот үкімі шығып, заңды күшіне енді. Сонымен, былтырғы Жаңа жыл мерекесі қарсаңында Ұлттық қауіпсіздік комитетіне шетелдік әріптестерінен шұғыл ақпарат келіп түсті. Онда Ауғанстан мен Сириядағы “Ислам мемлекетінің” содырлары Орталық Азияда ірі теракт дайындап жатқаны туралы айтылған еді. Бірақ лаңкестік жасалатын жер, уақыты, ұйымдастырушылары мен орындаушылары туралы ешқандай деректің жоқтығы жұмысты қиындата түсті.
Барша халық жаңажылдық дастарқан жайып жатқанда, ҰҚК-нің терроризмге қарсы бөлімшелерінің қызметкерлері қауырт жұмысқа кіріскен еді. Жүргізілген жедел іс-шаралар нәтижесінде басты күдікті – Алматы қаласына күнкөріс үшін келген Орталық Азия республикаларының бірінің тумасы анықталды. Бірақ қолдағы ақпарат шамалы еді: лаңкестің бұлыңғыр фотосуреті, сырт келбетінің сипаттамасы және оның қолдан жасалатын жарылғыш дайындау үшін құрамдас бөліктер сатып алғысы келетіні туралы толық тексерілмеген мәлімет қана болды. Бұл адамның не аты-жөні, не тұрғылықты жері, не серіктері белгісіз-тін. Бірақ лаңкестің тым тәжірибесіз екені белгілі болды. Өйткені, ол Ауғанстан мен Сириядағы жетекшілерінен онлайн режімде жарылғыш құрылғы жасауды үйреніп жүр екен. Комитет қызметкерлері осы мәліметті ой елегінен өткізіп, талдап, тексере отырып, тағы бірнеше тәулікті қауырт жұмыспен өткізді.
Жұмсалған күш-жігер зая кеткен жоқ. Күдіктінің шетелдік содырлармен байланысы бар екені анықталып, кейіннен оның құрылыс базарынан химикаттар сатып алғаны белгілі болды. Қала ішіндегі жүріс-тұрысы да бақылауға алынды. Ол барған жерлердің барлығы да адамдар көп жиналатын орындар болғандықтан, шабуыл жасайтын нысанды таңдап жүргеніне күмән қалмады. Бұдан соң лаңкестің тұрғылықты жері мен басқа да мәліметтерді анықтау аса қиынға соққан жоқ. 22 жастағы Касым Гаязов деген күдікті Алматы маңында отбасылық жатақханаға айналдырған коттедждің бір бөлмесін жалдап тұрып жатыр екен. Қаңтардың 7-сі күні ел тұрғындары рождествоны тойлауға ойысқан кезде, чекистер коттеджге бақылау орнатып, күдіктіні қолға түсіру үшін арнайы операция дайындай бастады. Шетелдік жетекшілерімен кезекті рет байланысқа шыққан ол жақын күндері жарылғыш құрылғы дайын болатынын және қалған құрамдас бөліктерден екінші жарылғыш жасауды бастайтынын баяндайды.
Бұдан соң бөгелуге еш негіз жоқ еді. Қылмыскерлердің шабуыл жасауын күту қауіпті, оның үстіне жарылғышпен жұмыс істеу дағдыларының жоқтығынан айналасындағыларды жарып жіберу қаупі сағат сайын өрши түсті. Қаңтардың 10-ы күні таңертең ҰҚК-нің арнайы мақсаттағы бөлімшесі коттеджге басып кірді. Он адамның қолына кісен салынды. Дайын жарылғыш құрылғы және тағы бір жарылғыш жасауға арналған заттар табылды. Сарапшылардың бағалауынша, жарылғыш зат іске қосылса 10 метр радиустағы барлық тіршілік атаулыны жойып жіберуі мүмкін еді. Қылмыскерлердің заттарының арасынан шабуыл жоспарланған нысандар – “Көк базар”, “АТФ” банкінің және қалалық полиция бөлімшесі ғимаратының сызбалары табылды. Қылмыскерлердің ДАИШ-тың шетелдік содырларымен хат алмасқан сәттері сақталған смартфондары тәркіленді.
Лаңкестік топтың жетекшілері Касым Гаязов пен оның ең жақын серіктесі 35 жастағы Давлат Халимов екені белгілі болды. Бірнеше жыл бұрын шетелде жасырын курстарда оқығанымен Давлат Халимовтың ислам туралы білімі өте таяз болатын. Екеуінің танысуына ақша табу жолында шетелде жүрген кездегі ортақ діни көзқарастары негіз болған. Гаязов та, Давлатов та діни сауаттары жеткіліксіз болғандықтан, ДАИШ-тың үгіт-насихат материалдарын көрумен шектелген. Кейіннен олар әлеуметтік желілер арқылы содырлармен байланысқа шыққан. Содырлардың бірі өзін “Шахомад” деп таныстырған ауғанстандық болса, ал екіншісі “Әбу Усама” – Сирия азаматы.
Алматыға келгеннен кейін Гаязов пен Халимов санаулы уақыт ішінде басқа отандастарын шақырады. Гаязовтың талабы бойынша, жаңадан қабылданған адамдар “халиф” Әбу Бәкір әл-Бағдадиға адал екеніне ант беріп, оны Ауғанстанға “Шахомадқа” жөнелткен. Шетелдік куратор болса, Гаязовқа қолдан жарылғыш құрылғы жасау, сондай-ақ, террористік әрекеттердің тактикасы жөнінде нұсқаулықтар беріп тұрған.
Лаңкестік шабуылды террористер 2019 жылғы 15 қаңтарға жоспарлапты. Гаязов пен Халимов серіктерін “шахидтер” ретінде “абыройлы” өлімге дайындаған екен. Өздері болса теракт табысты өткеннен кейін жасырынып, тағы бірқатар лаңкестік шабуылдар жасамақшы болады.
Алматының және жалпы біздің республикамыздың тұрғындарын өлтіруге қылмыскерлердің ешқандай жеке себептері болмаған. Олар “кәпірлер”, сондықтан жою керек деген қағидатпен шабуыл жасау үшін ғана Алматыны таңдаған. Егер оларды құрықтау бірнеше күнге кешіктірілгенде не боларын ойлаудың өзі қорқынышты. Алайда, дәлелсіз қамауға алынса, кінәлілер жазадан құтылып кетуі де мүмкін еді. Арнайы қызмет жұмысының қиындығы да осында.
Сот үкімі бойынша топ жетекшісі Гаязов 18 жылға, Халимов 16 жылға сотталды, олардың бес серігі 12 жылдан 14 жылға дейін бас бостандығынан айырылды. Үш шетелдік еліне қайтарылып, өз отанында қылмыстық жауапкершілікке тартылды. Айта кетейік, Ауғанстандағы арнайы операция нәтижесінде “Шахомад” лаңкестерінің шетелдік үйлестірушісінің көзі жойылып, оның сыбайласы “Әбу Усама” Сирияда ұсталды. Ол енді – басқа оқиға. Ұлттық қауіпсіздік қызметі жақын арада осы шытырман оқиғаның да құпиясын ашады.
Ұлттық қауіпсіздік комитетінің баспасөз қызметі.