Осыдан дәл 45 жыл бұрын, яғни 1975 жылдың 11-14 қыркүйегі күндері Беларусьтің бас шаһары – Минскіде күрес түрлерінен әлем чемпионатының жалауы желбіреді. Классикалық күрестен өткен додада Қазақстанның үш бірдей өрені өнер көрсетіп, барлығы да жеңіс тұғырының ең биік сатысына көтерілді. Осылайша, отандық күрес мектебінің түлектері орасан зор нәтижеге қол жеткізді.
Минскіде 90 килограмм салмақта өнер көрсеткен Валерий Резанцевтің қарқынына ешкім шыдамады. Вадим Псаревтай майталман маманның қарамағында жаттыққан 29 жастағы алматылық барлық қарсыластарын тас-талқан етіп, финалда әлем чемпионатының екі дүркін күміс және қола жүлдегері, Еуропа чемпионы Стоян Николовты сан соқтырды. Сөйтіп, ол қатарынан бесінші рет төрткүл дүниенің теңдессізі деп танылды. Бұл – рекордтық көрсеткіш! Оған дейін отандасымыз Эдмонтонда (1970 ж.), Софияда (1971 ж.), Тегеранда (1973 ж.) және Катовицеде (1975 ж.) қарсылас шақ келтірмеген болатын. Сол жарыстардың үшеуінде ол жоғарыда есімі аталған болгариялық балуаннан басым түсті. Валерий Резанцевтің рекордын ұзақ уақытқа дейін ешкім бұза алмады. Тек арада 20 жыл өткеннен кейін ғана осы нәтижені ресейлік Александр Карелин жаңартты. “Орыс аюы” атанған апайтөс 1995 жылы әлем чемпионатында өзінің алтыншы алтын медалін олжалады.
82 килограмм салмақ дәрежесінде белдескен Анатолий Назаренко үшінші рет әлем чемпионы атанды. Ол да Вадим Псаревтің шәкірті. Алматының төл тумасы Эдмонтон мен Катовицеде топ жарса, Софияда күміспен күптелді. Минскіде 26 жастағы Анатолий алдына жан салмады. Қазақстандық спортшы ақтық айқаста румыниялық Йон Енакені еңсерді. Жалпы, Анатолий Назаренконың жоғарыдағы табыстарынан бөлек, Мюнхен Олимпиадасының күміс жүлдегері және Еуропаның екі дүркін чемпионы деген атақтары тағы бар.
22 жастағы Анатолий Быковтың да 74 килограмм салмақта бақ жұлдызы жарқырай жанды. Білікті бапкер Виктор Ермаковтан тәлім-тәрбие алған ол сол жылы ғана Алматыда өткен КСРО чемпионатында бас жүлде олжалап, дүниежүзілік додада өнер көрсету мүмкіндігін алғанды. Жер-жаһанның мықтылары жиналған жарыста жас жігіт ел сенімін ақтады. Беларусьтің астанасында барлық бәсекелесінен басым түскен Анатолий алтын тұғырдан қол бұлғады. Финалда ол болгариялық Янко Шоповты шаң қаптырды. Анатолий Быковтың одан кейінгі жүріп өткен жолы да жарқын жеңістерге толы болды. Отандасымыз 1976 жылы Монреаль Олимпиадасында алтын медальға ие болса, 1980 жылы Мәскеуде күміске қол созды. Ал 1978 жылғы Софиядағы әлем біріншілігін екінші орынмен қорытындылады.
Қазақстан спортының даңқын асқақтатқан айтулы балуандардың барлығы да қазіргі кезде жырақта өмір сүріп жатыр. Атап айтсақ, 73 жастағы Валерий Резанцев Ресейде, 71 жастағы Анатолий Назаренко АҚШ-та, ал 67 жастағы Анатолий Быков Канадада ғұмыр кешуде.
Минскіде жалауы желбірген жарыста классикалық күрестен 10 салмақ дәрежесі бойынша белдесулер өткен болатын. Соның сегізінде КСРО құрама командасының мүшелері бас жүлдені олжалады. Жоғарыда есімдері аталған балуандардан бөлек, новосібірлік Владимир Зубков (48 кг.), ульяновскілік Виталий Константинов (52 кг.), нижнийновгородтық Фаргат Мұстафин (57 кг.), әзірбайжандық Нельсон Давидян (62 кг.) және тулалық Шәміл Хисамутдинов (68 кг.) сынды саңлақтар алдарына жан салмады.
Қазақстан жерінде тәрбиеленіп, мол тәжірибе жинаған балуандар еліміздің атын одақтық, әлемдік және олимпиадалық жарыстарда талай рет аспанға шығарған еді. Алайда, сол Василий Бакулин, Валерий Резанцев, Анатолий Назаренко, Анатолий Быков, Жақсылық Үшкемпіров, Юрий Мельниченко, Шәміл Серіков, Дәулет Тұрлыханов секілді даңқты балуандар қалыптастырған күрес мектебінен 20 жылдан бері әлем чемпионатында атой салатын бір балуанның шықпауы көңілге кірбің түсіреді.
Ғалым СҮЛЕЙМЕН.