“СҮЙГЕНІҢДІ ҚЫЗҒАНЫШПЕН СУАРСАҢ гүлің сенің тікенек боп өседі…”

Айгүл қаладағы дәріханалардың бі­рінде мектепте бірге оқыған бала күнгі құр­бысы – Назымды кездейсоқ жолықтырып қалды. Алғашында сыртқы түр-сымбаты­на, киген киіміне, бір аяғын сылтып бас­қанына қарап танымай қалғаны рас. Оның ауылдағы мұ­ғалім – Әшірбайдың қызы, он бір жыл бойы бір партада отырған Назым екенін жібектей нәзік, құлаққа жағымды естілетін дауысы айтып тұрды. “Назым, бұл сенбісің? Қалай­сың, жаным? Өзгеріп кетіпсің ғой. Тұрмысқа шығып, балалы боламын деп, өзіңді-өзің жоғалтып алған­сың ба? Әлде бір үйдің от­ана­сы атан­ғанның жөні осы екен деп сұлу­лығыңа өз қолыңмен сызат түсірдің бе?”, – деді мой­нынан қапсыра құшақтап тұрып. Назым болса үнсіз. Оның көңіл күйінің тү­сіңкі, жағдайының мәз емес екенін жана­рынан ақ көйлегіне ыршып түскен көз жасы жа­йып салғандай. Амандық-саулық сұра­сып бол­ғандары сол еді, Назым өзінің асы­ғыс еке­нін, сыртта көлікте күйеуі күтіп отыр­ғанын айтты. Сәл кешіксе басына әң­гір-таяқ ойна­та­тынын ым-ишарамен жет­кізді де, дәріха­на­дан шығып кетті. “Өз көзі­ме өзім сенер емеспін. Ой, Алла, айнал­дыр­ған бірер жылдың бедерінде өне бойы­нан мін та­былмаған қыз да көріксіз келін­шекке ай­налады екен-ау?! Тағдыр-ай, На­зымға сонша қатал болғаның не? Әлде оған бәрі­міздің тіліміз тиіп, көзіміз өтті ме екен?”, – деді Айгүл іштей күбірлеп.

Айгүл ақ құба, талдырмаш, көзі ботадай мөлдір, жанарынан жылылық ұшқындап тұратын, осы үріп ауызға салғандай На­зым­ның өмірден екінші жартысын жолық­тырып, онымен отау құрғаннан кейін бір­ден әбіржіп, азып-тозып кеткенін, қыз ке­зіндегі тайсалмай сөйлейтін батылдығын жоғал­тып, үркек болып қалғанын ауыл­дас­та­рынан естіген. Бірақ иланбаған еді, көрсе­қы­зарлардың ойында піскен қауесет әңгіме шығар деп мән бермеген. Енді сенбесіне болмай тұр. Қалың, қолаң шашы әбден жұқарып, оң жақ шекесінің терісі көрініп қалыпты. “Осының бәріне қызғаншақ, адам­гершілік пен мейір-махаббаттан жұр­дай күйеуі кінәлі”, – деседі жұрт.

Иә, халқымыз әлімсақтан қызыл итке балаған қызғаныштың бір отбасының күнін түн етіп, бала-шағаны тыныш ұйқысынан айыратыны дәлелдеуді қажет етпейтін шын­дық. Оның “айтағына” еріп, жетегінде кетіп, сүйіп қосылған жарының мөлдір сезімін, өз бақытының ұясын талқандап жатқандар аз емес. Облыстық статистика департаменті берген мәліметке сүйенсек, жұбайлардың ажырасу көрсеткіші өңіріміз­де жылдан-жыл­ға көбейіп барады. Был­тыр бір мыңнан астам неке бұзылса, биыл­ғы жылдың тоғыз айында алты жүзге жуық отбасы татулығы таусылғандар қатарын толықтырыпты. Ұзақ жылдан бері отбасылық мәселелерді шешумен, ерлі-зайыптылар арасындағы даулардың түйі­нін тарқатумен айналысып жүр­ген Петро­павл қалалық сотының судья­сы Несібелді Жәнібекова ажырасу­дың не­гіз­гі бір себебі осы қызғаныш екенін бүгіп қал­мады. “Ұл өсіріп, қыз өсіріп, тіпті, адал не­келеріне еш­қандай қиянат жасамаған­дардың өзі қыз­ғаныштың салдарынан екі жаққа кеткен­дердің талай мәрте куәсі болғанмын. Қыз­ғаныш – адам­ның ішіне кіріп алып, оның ойын сан-саққа жүгіртетін, ақыр соңында өзінің мақсатын орындататын сойқан күш. Есі бар деген­дердің қағынан безген құлан­дай ессіздігі қын­жылтады. Бұл – қазақ қоғамын алға бастырмайтын, ел деңге­йінде шешілуі тиіс үлкен мәселе” , – деді судья.

Атам қазақ “қып-қызыл қызғаныш, қыз­ғаныштың қызыл иті” деген тіркестерді бе­кер қолданбаған-ау, сірә. Расында да, қыз­ғаныштың түр-түрі болады екен. Біз ол ту­ралы жеке психолог Анара Жолдыбаева­мен әңгімелескенде білдік. Маман біреу­лер екінші жартысына деген қызғанышын ай­ғай-шумен, ұрыс-керіспен, ойында жүр­ген барлық күдігімен ақтарып білдірсе, екінші біреулер күмәнін жылдар бойы ішіне жинай беретінін айтты. Өкпесі, қызғанышы мен кү­дігі өсе келе, қараптан-қарап еш дәлел­сіз-ақ Құдай қосқан қосағына деген сезімнің отын өшіріп, жек көре бастайтын көрінеді. Мә­селен, бұрын психологтар ер­кектерге қа­рағанда әйел адамдар әлде­қайда қыз­ған­шақ деп есептеп келген. Оның себебін нәзік жандардың іштері сезетін болар. “Отба­сын­да, ошақ қасында, бала-шағаның қамымен үйде отыратын әйелдер жұмыс­тан кешігіп кел­ген күйеу­лерін қызғанып, ұрыс-керістің басталуына бірінші себепкер болатыны дәлелдеуді де қажет етпейді ғой. Алайда, бұрынғы жағ­дайды қазіргі уақыт­пен әсте са­лыстыруға болмайды. Бүгінде қыз-келін­шектердің көбі оқыған, тоқыған, күйеуле­рі­мен бірдей қызмет істеп, отбасын керек-жа­рақпен қамтамасыз етіп, шаңыра­ғының жыртығын бірге жамасуға жәрдемші болып отыр. Әйел түзде жүргенен кейін ер адам­ның қызғануы заңдылық”, – дейді психолог.

Анара Бақтығалиқызы мақаламыздың әлқиссасында айтып өткен Назым есімді келіншектің тағдырына қатысты да өз көз­қарасын білдірді. Айтуынша, себепсіз қыз­ға­ныштан отбасының берекесін кетіріп, әйе­лін өзі өлшеп-пішкен қалыптан шығар­ғысы келмей, болмашы нәрселерге бола таяқ­тың астына алып, көк ала қойдай ететін ер­кек­тер психологиялық тұрғыдан ауру сана­лады. Нәзік жандардың бар өмірлерін мұн­дай ер-азаматтармен бір жастыққа бас қойып өткізгісі келмейтіндері ай туғандай ақиқат дүние.

Жалпы, отбасы деген ұлы ұғымның ша­ңырағының ортасына түсуіне көп жағ­дайда ықпал етіп отырған осы тақырып бірнеше аптадан бері ойымда жүрген. Бұл жайында өмірден көрген-білгені көп аға буын өкіл­дерімен де пікірлестім. Олардың біразы әңгімелерін: “Күйеуі қызғаншақ келіншек­тердің көрген күндері құрысын”, – деп баста­ды. Алдыңғы толқынның осы сөз­дерінен-ақ, отбасының ойранын шығарып, ажырас­тыруға апармаса да, талай жүй­келерді жұ­қартып, өмірлерді қысқартатын да қызға­ныш екенін білуге болатындай. Автовок­залда маған қарама-қарсы орын­дықта отырған Мағжан Жұмабаев ауда­нының тұр­ғыны Жамал апай: “Әйелдің қырық жаны бар” деген мақал бекер шық­ты дейсің бе? Олар осындай төзімділік­терінің арқасында мынау жарық дүниені тәрк ете алмай жүр емес пе?! Қызғаншақ еркектің жарларына сәнді киінуге, бей­таныс адаммен сөйле­су­ге, үйден рұқсат­сыз шығуға, әтір себуге, ерін­деріне далап жағуға, тіпті, көрші-қо­лаңмен қарым-қа­тынас жасауға болмайды”, – деп налыды.

Иә, келіншегінің әрбір басқан қадамын аңдып, өзінің жеке дүниесі сияқты көзінен таса қылмай, барынша өзгелермен ара­ластырмауға күш салу – Алла тағаланың адамзатқа берген сыйы ауаның өзін сы­ғым­дап жұттырғанмен, судың өзін таң­дайға там­шылатып тамызғанмен бірдей емес пе?! Замандастарына, көршілеріне, қала берді туысқандарына жолатпай, жар­тысын билеп-төстеуге, тек өз ырқына көн­діруге тырысудың шынайы махаббатпен сүйіс­пен­шілікке ешқандай қатысы жоқ. Мұн­дай адамдардың әйелі­нің, яки күйеуі­нің көзіне шөп салу туралы мүлде ниеті бол­мауы мүм­кін. Алайда, қызғаныш дерті­не шалдыққан адам күн сайын ілік іздеп, бірдеңені дәлел­демек болып, тергеп-тек­серуді доғармай­ды. Бітпейтін де қой­майтын күдік пен тексеруден құтылу үшін әйел байғұс азар да безер болып ақталып жатқаны. Ештеңе болмағандығын, алаң­дауға себеп жоқ еке­нін логикалық тұрғыда дәлелдеп, түсін­дірмек болса, басы одан да әрмен бәлеге қалады. Қызғаншақ адам мұның бәрін болған іске ақталу деп қа­былдайды.

Күйеуінің шеттен шыққан қазғаншақ­ты­ғынан отбасын сақтай алмаған мамлюттік Гүлдария қазіргі өміріне дән риза. Ол қапас тіршіліктен босап шыққан еркін құстай өзін қай жағынан болсын тәуелсіз сезінеді, ең бастысы сәбилері бұрынғыдай ұрыс-жан­жал­ды, төбелесті көрмей өсуде. Ал Петро­павл қаласында тұратын Сәбина Бүркіт­баева болса, ажырасып тынғаны­мен қыз­ған­шақ күйеуінен әлі күнге дейін қорқып өмір сүруде. Үйден ұзап шықпақ түгіл, қарға адым жер аттай қалса құр сүлдерін сүй­реттіретін күйеуі күндердің бір күнінде қолына шоқпарын алып, есіктен ентелей кіріп келетін сияқты.

Жа­зушы Проспер Мерименнің “Кар­мен” по­весінде балгер сыған кемпірінің: “Сүйгенің­ді қызғанышпен суарсаң – гүлің сенің тіке­нек боп өседі”,– деп зарлайтыны сол туынды­ны оқыған жандардың есінде болар. Қыз­ған­шақ күйеулерінің әрбір тергеп-тексеруле­рі­нен әбден зәрезәп болған қанша әйел қара су­ларын қайғысыз ішуді армандап жүр де­сеңізші! Олардың шыдамы қашанға де­йін же­теді екен? Әл­де қауызын жарған гүл ғұ­мыр­лар тікенек тірлікке де көндіге бермек пе?

Нұргүл ОҚАШЕВА,

“Soltústik Qazaqstan”.