ШЕШЕНДІК – СОТҚА КЕРЕК ҚАСИЕТ

Сот шешімі – заңмен көздел­ген өзіндік құрылымы бар ресми құжат. Оның арғы жағында адам тағдыры тұр. Осы себепті судья істі мұқият және толыққанды зер­делеп барып қана шешім қабыл­дайды. Қазақтың жалпақ тілімен айтсақ, жеті рет өлшеп, бір рет пі­шеді. Жоғарғы сот төрағасы Жа­қып Асанов: “Қарап отырсақ, ше­шімдердің көлемі үлкен. Оның ішінен керек дүниені табу көп жағдайда қиындық тудырады. Сондықтан біз әр шешімнің ло­гикалық құрылымы болуға тиіс деген талап қойдық”, – деген бо­латын. Сот шешімдерін тарап­тарға дұрыс түсіндіру – судья­лар­дың сөз өнерін шебер мең­геруімен, кәсіби біліктілігімен тығыз сабақтас. Жасыратыны жоқ, көп жағдайда тараптар іс бойынша шығарылған шешімді дұрыс түсінбей, қайтадан арыз­данып жатады. 2018 жылдан бастап Жоғарғы сот судьяларға шығарған сот шешімдерін түсін­діру жүйесін енгізді. Судья сот шешімін жариялағаннан кейін қа­былданған шешімнің мәнін, дә­лел­дерін және құқықтық сал­да­рын түсіндіруге тиіс.

Қазақ халқы әманда сөз қаді­рін білген. Әр сөзді ойланып ба­рып айтып, орнымен қолданған. Сөз байлығы жағынан халқымыз өте бай. Ақты – ақ, қараны қара деген. Қара қылды қақ жарып, әділ­дігін айтқан. От ауызды, орақ тілді шешендеріміз бен билері­мізді еске түсірсек, қандай да бір шиеленіскен дауларды сөз өне­рін қолдана отырып, әділ шеше білгенін көреміз. Тоқсан ауыз сөз­дің тобықтай түйіні арқылы ха­лықты сүттей ұйытқан, әділдікке бас игізген. Бүгінгі судьялар көне заманнан күмбірлеп жеткен, арт­тарына ұлағатты өсиеттер қал­дырған данагөй абыздары­мыз­дың жолын жалғастыруды басты парыз санайды.
Сот шешімін түсіндірудің мақ­саты – халықтың сотқа деген се­німін арттыру және сот жүктеме­сін азайту. Бұл орайда тарап­тар­дың ойлау, қабылдау деңгейлері әртүрлі екенін ескеру өте маңыз­ды. Сөз неғұрлым қарапайым бол­са, соғұрлым түсінікті болары сөзсіз. Сот шешімін дұрыс тия­нақтай білудің негізгі мәні де осында. Судьяның сөз өнерін жетік меңгеруі сот шешімінің нақ­ты және түсінікті тілде жеткізуіне негіз болады. Сондықтан судья­ның бойында сөз өнері мен кәсі­би біліктілік тығыз ұштасуы шарт. Мұны заман талабы десе де болады.
Мамандандырылған ауданара­лық экономикалық соттың судьялары сот шешімін жария­ла­ғаннан кейін міндетті түрде оны тараптарға нақты түсінді­ру­ге ұмтылады. Сот шешімін тігісін жатқызып жеткізу істің әрі қарай қалай жалғасатынына әсер ете­ді. Сот шешімі мазмұны жағынан оқылуға оңай әрі жеңіл тілмен жазылса, ұғынықты келеді. Атал­ған соттың судьялары осы та­лап­тарды үнемі назарларында ұстайды.

Бауыржан ЖАЙЖҰМАНОВ,
мамандандырылған ауданаралық
экономикалық соттың төрағасы.