Мұсылман күнтізбесі бойынша Ораза айттан кейін 70 күн өткен соң барша мұсылмандар Құрбан айт мерекесін атап өтеді. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының бекітуінше, биылғы жылдың Құрбан айт мерекесі 11-13 тамыз күндеріне сәйкес келіп отыр.
“Құрбан” араб тілінен аударғанда “жақындау” деген мағынаны білдіреді. Яғни, жер бетіндегі мұсылман қауым бұл күндері құрбан шалу арқылы тілек тілеп, игілікті, сауапты әрекеттерімен Аллаға жақындай түседі. Құрбандық шалу деген – қан шығарып, мал сою ғана емес, ең бастысы шүкіршілік етіп, шын жүректен ниет етумен қабыл болатын парыздың бірі. Жомарттық пен бауырмалдық, қайырымдылық пен кеңпейілділіктің белгісіне айналған ұлық мерекеміз қазақ халқы үшін бүгіндері рухани өмірдегі маңызды оқиғаға айналды.
Он сегіз мың ғаламды жаратқан құдіретті Алла Қасиетті Құран кітабында: “Мен жындар мен адамдарды мені танып, маған ғана құлшылық жасасын деп жараттым” деген. Құрбандық шалу тек мал бауыздаумен ғана шектелмейді. Онда адамның ішкі ниеті, шын пейілі, дінге бекемдігі, тақуалығы, басқаларға жанашырлығы таразыға түседі. Сондай-ақ, адамдардың пендешілігі мен мәрттігі, сараңдығы мен жомарттығы да сыналады. Мұсылман адам қара бастың қамын ғана ойламауы тиіс. Өзім ғана ішсем, жесем, өзім тоқ болсам деген түсінік бізге мүлде жат нәрсе. Осы орайда Пайғамбарымыз: “Өзіңе тілеген жақсылықты басқаға да тілемейінше, шынайы мұсылман бола алмайсың” немесе “Шын мәнінде, мұсылмандар бір-біріне бауыр” деп пайымдаған. Одан қалған хадистер де мұсылман жұртшылығын бір-біріне жанашыр болуға, қамқорлық жасауға, қиналғандарға көмектесуге, жағдайы нашарларға қарасуға, өзара мейірімді болуға шақырады емес пе?
Осы күндері Алланың рахымына жақындау үшін мұсылман адам шамасы келгенше мешітке жаңа киім киіп, әдеміленіп барғаны абзал. Бұл турасында Имам Мәлик: “Мен ғалымдардың айт күндерінде жасанудың және хош иістер жағудың абзал екендігі туралы айтатынын естігенмін” деген.
Құрбан шалудың шарттары мен ережелеріне сәйкес оның уақыты Құрбан айттың бірінші күні айт намазынан кейін басталып, айттың үшінші күні ақшамға аз уақыт қалғанға дейін жалғасады. Қандай да бір маңызды шариғи себептерге байланысты Құрбан айт намазына бара алмай қалғандар оны оқу уақыты өткеннен кейін құрбанын шала беруіне болады. Айт намазынан бұрын шалынған мал құрбандық болып есептелмейді. Малдардың ішінен қой, ешкі, сиыр және түйені ғана бауыздауға болады. Қой және ешкі кем дегенде – бір, сиыр – екі, түйе бес жасар болуы тиіс. Алты-жеті айлық тоқты немесе бір жасар қой семіз, етті болса, бұларды да құрбандыққа шалуға болады. Малды ортақтасып шалған уақытта әрбір адам ниеттенуі керек. Бір кісі құрбан үшін, ал екіншісі тек қана етін алу ниетімен ортақтасса, шалынған мал құрбандық болып саналмайды.
Бір көзі соқыр, сойылатын жерге жете алмайтын дәрежеде көтерем, құлағы немесе құйрығы жоқ немесе басым бөлігі кесілген немесе тістерінің көбі түсіп қалған және бір мүйізі немесе екеуі де түбінен сынған малдар құрбандыққа жарамсыз. Айтта малды мүмкіншілік болса, мойнына уәжіп болған адамның өзі шалғаны абзал. Және оның сауабы мол. Алайда, тілекші адам өзге біреуге өкілдік беруіне де болады. Үй иесі басқа бір адамды телефон немесе хат арқылы өзінің орнына құрбан шалушы ретінде тағайындай алады. Мал құбылаға қарата жатқызылып, оны бауыздар алдында мына дұғаны оқыған абзал: “Аллаһу әкбар, Аллаһу әкбар, лә илаһа иллаллаһу, Аллаһу әкбар, Аллаһу әкбар уа лиллаһилхамд”. Бұдан соң: “Бисмиллаһи, Аллаһу әкбар” делінеді. Тек мал иесінің ғана “Бисмиллаһи, Аллаһу әкбар” деуі жеткілікті емес. Құрбанды бауыздаған адам да бұл сөздерді айтқаны жөн. Үй иесі құрбанды бауыздайын деп жатқан қасапшының қолының үстіне қолын қойып, екеуі де “Бисмиллаһ” деп айтулары керек.
Малдың еті үшке бөлініп таратылуы тиіс. Бір бөлігі – туған-туысқа, көршілерге, екіншісі – кедей немесе мұқтаж адамдарға, ал үшіншісі өз отбасына, балашағасына беріледі. Құрбандыққа шалынған малдың етін, терісін, сирақтарын, басын және сүтін сату мұсылмандыққа жатпайды. Құрбан малының еті сатылған жағдайда құны кедейлерге садақа ретінде берілгені жөн.
Дүниеден өткен марқұмдарға бағыштау ниетімен де құрбан шалуға болады. Ал марқұмның өзі аманат етіп кеткен өсиетін орындау ниетімен шалынған малдың етінен жеуге тыйым салынады. Мұндай малдың етін садақа ретінде тарату қажет.
Айт барша мұсылмандардың мерекесі болғандықтан, оны биыл да ел болып тойлағалы отырмыз. Бұл күндері балалар мен мұқтаж жандарға сыйлықтар таратылып, мәдени-спорттық іс-шаралар ұйымдастырылады. Жүзден аса этнос өкілі тұрып жатқан өңіріміздегі әрбір азамат мерекенің лебін сезінуі қажет. Осы орайда айт мейрамына орай құттықтаулар таратылып, дастарқан жайылады. “Бір-бірлеріңе сыйлық беріңдер, сүйіспеншіліктерің артады” деген хадисті негізге алған халқымыз жыл өткен сайын айттық сұрау дәстүрін де құп көреді.
Мерекемен құттықтап, айттық сұраған жанның бетін қайтармау – қанымызға сіңген жақсы әдет.
Намаз біткен соң мұсылмандар қол алысып, төс қағысып, бір-бірін Айт мерекесімен құттықтайды, жақсы тілектерін айтады. Ренжісіп қалған ағайын-туыс, жора-жолдас бір-бірінен кешірім сұрап жарасады. Ал әйелдер қауымы үйде қазан асып, дастарқан жайып, айт шайын әзірлейді. Көрші-қолаң бір-бірінің үйіне кіріп дәмнен ауыз тиеді, шаңырақ иесіне амандық-саулық тілеп, мерекемен құттықтайды.
Хадистерінің бірінде Пайғамбарымыз: “Ей, адамдар, бұл күні сәлем беріңдер, тамақтандырыңдар, туыстық қатынасты күшейтіңдер және адамдар ұйқыда болған кезде намаз оқыңдар, еш алаңсыз жәннатқа кіресіңдер” деген. Сол секілді өзі жақсы көрген бауырын айт күні зиярат ету де мұсылман адамды үлкен сауапқа кенелтеді. Әсіресе, осы күндері ата-анаңа құрмет көрсету, оларға сый-сияпат жасау игі амалдар қатарынан болып табылады.
Айт мерекесінің ерекшелігі – қуаныш-шаттықпен бірге Аллаға деген құлшылықтың қатар жүруінде, суып бара жатқан туыстық қатынастардың қайта жандануында және ашу-ыза кернеген жүректердің жібіп, Алланың рақымын талап етуінде. Осы ретте еліміздің барша азаматын мүбәрак мейрамның құрметі үшін мүмкіндігі шектеулі жандарға, жетімдер мен жесірлерге, қараусыз қалған қарттарға қайырымдылық жасауға шақырамын. Алла тағала дұға-тілектеріміз бен сауапты істерімізді және шалған құрбандықтарымызды қабыл еткей!
Кенжетай қажы БАЙКЕМЕЛҰЛЫ,
“Қызылжар” орталық мешітінің бас имамы.