Soltüstık Казахстан
Зоотехник, бухгалтер мамандықтары бойынша білім алып, талай жылдар бойы ауыл шаруашылығы саласында қызмет етсе де, жергілікті басылымнан қол үзбеген газетіміздің байырғы авторларының бірі Ысқақ Арқаевтың есімі де, қазақы қалжыңға толы әзіл әңгімелері де оқырмандарымызға жақсы таныс деп ойлаймыз. Бүгінде 70 жастың биігіне көтеріліп отырған мерейтой иесін өмірінің айтулы күнімен құттықтап, ауыл өміріне қатысты шағын әңгімесін оқырмандар назарына ұсынуды жөн көрдік.
Кеңшардың кадр бөлімінің инспекторы Қаратайды жұрт сыртынан “Тәйтқара” деп атайтын. Бұл лақап ат оның тік мінезіне, бірбеткейлігіне байланысты қойылса керек. Орта жастан асқан, түр-әлпеті қараторы азаматтың ашуланғанда “Тәйт әрі!” дейтін үйреншікті сөзі мақалға айналып кеткелі қашан? Тағы бір ерекшелігі, адамдардың жасына, лауазымына қарамастан, ойындағысын тура бетіне былш еткізіп айтып салатын. Турасынан айту кімге ұнар дейсің, кейбір ауылдастары Қаратайдан аулақ жүруге тырысатын. Бүгінде 70 жастан асқан ауылдың ардақты азаматы Қали қарт отырыстарда оның кейбір тұрпайы болса да мағыналы, тәрбиелік мәні зор қылықтарын айтудан жалыққан емес. Соның бірімен бөлісуді жөн санап отырмын.
Отырыстардың бірінде Қали қарт: “Өткен ғасырдың 70 жылдарының соңында мен кеңшарда комсомол комитетінің хатшысы едім, – деп әңгімесін бастап, сөзін мынадай қызықты оқиғамен жалғастыра түсті. – Қыс басталысымен ауыл тұрғындары соғымдарын сойып, туған-туыстарын, жора-жолдастарын омыртқаға шақырып мәре-сәре болатын. “Тең-теңімен, тезек қабымен” дегендей, сол тұста кеңшар директорынан бастап бас мамандар мен белсенділер ауыл тұрғындарынан бөлектеніп, өзара аз құраммен бірін-бірі қонаққа шақыратын. Кезек кадр бөлімінің инспекторы Қаратайға жеткенде ол:
– Жексенбі күні сағат 15 минутсыз бірге біздің үйге соғым етіне келулеріңізді өтінемін, кешікпеуге тырысыңыздар – деп хабарлапты. Шақырған уақытына таңғалған замандастары: “Мына пәле, тағы не шығарғалы отыр?” – деп іштей тынғанымен, белгіленген күні келіншектерін ертіп әлгі үйге барады.
Қонақтар бір-бірімен амандасып, дастарқан басына жайғасады.
“Айтпақшы осы арада жас әрі бойдақ мені қатарларына неге қосқанын айта кетейін, – деп Қали бір күліп алды. – Әкем марқұм жастайымнан маған соғым союды, оны қалай мүшелеу керектігін үйреткен. Содан қасапшы болып, шақырыстарда да ет турау міндетіме айналды. Әлгі бастықтар мені осы өнерім үшін де қатарларына қосып алатын. Қашанға дейін осы дөкейлерге қызмет етіп жүре беруім керек? Бір күні қулыққа көшуді жөн көрдім. Он қолымның қос саусағын дәкемен байлап тастадым. Сұраған жандарға байқаусызда жаралап алдым деп өтірікті соқтым. Осындай қалпыммен әлгі Тәйтқараның үйіне келдім. Көп кешікпей үй иесі астау толы асын ортаға қойып:
– Ал ағайындар, мынау бұйырған астан дәм татып, жілік жарып, көңілді отырыңдар, – деп тілегін айтты. Етке тоятын болдық қой деп қалжыңдасқан қонақтардың жүздеріне күлкі үйірілді. Қаратай өткір ағаш сапты бәкісін директорға ұстатып, өзі әйелдерге ет турап беруге кірісті.
“Енді бар қызық осы жерден басталады, – деп Қали бізді әңгімеге ынтықтыра түседі. – Біздің үстел басында отырған директор ет турауға шамасы келмейтінін меңзегендей маған бір бадырая қарады да, бәкіні оң жағында отырған бас агрономға ұстатты. Зейнет жасына таяп қалған ол бәкіні бірден бас зоотехникке жылжытты. Бас зоотехник жеңілтек, қалжыңқой адам болатын, “Мен етке жақын болсам да, жеуді ғана білемін”, – деп бәкіге ұмтыла қоймады. Енді біреулері: “Мінезім жаман, пышақ, бәкі ұстамаймын”, – деп те әзілдеп жатыр. Сөйтіп, әлгі бәкі үстелді бір-екі айналып шықты. Ет болса, әлі туралған жоқ. “Сен салар да мен салар, атқа жемді кім салар” демекші, осылай біраз отырып қалдық. Әйелдердің табағындағы етті турап болған Қаратай бәріміздің бұл әдетімізді жақтырмай қалды. Бас табақ қойылған дастарқан басына жетіп келіп:
– Оу, ағайындар, бұл не отырыс? Сендерді сыйлап, үйіме шақырдым. Алдарыңа ас қойдым. Дәмнен үлкен емес шығарсыңдар, шеттеріңнен шіреніп, ет турауды арсынып отырсыңдар ғой. Менің адал асымды мазақ қылғандарың не? – деп табақты асүйге апарып тастады. Тұздық дайындап, жүгіріп жүрген бәйбішесі күбірлеп, бірдеңе демек болып еді. Ашулы үй иесі оған “Тәйт әрі!” деп зекіп тастады. Бастықтың аты бастық емес пе, директор түсін суытып, “Қареке, сен өзің қалай…?” – дей бастап еді:
– Бұл жер сізге кеңсе емес, шаңыраққа қара! – деп оның да аузын жапты.
Шақырыстың сәні кетіп, үнсіздік орнады. Кенет есік қағылды. Қаратай есікті іштен іліп алған екен. Кешігіп келген парторг зайыбымен асыға кіріп келіп:
– Қареке, тапа-тал түсте есік жауып алғаныңды түсінбедік қой? – деп қалжыңдағандай болды. Үй иесі іле:
– Сағатыңа қара, 54 минутқа кешіктің. Ет желінді, жілік сынды, шайды үйіңе барып ішерсің, – деп бір-ақ қақты. Қаратайдың айтқанынан қайтпайтынын білетін парторг келген ізімен асыға кері қайтты. Қалған қонақтар да көп отырған жоқ. Тіпті сорпа да бұйырмады. Шай үнсіз ішілді. Жайшылықта дастарқандағы тәттілерді жылан жалағандай бөліп алатын әйелдер де осы жолы ештеңеге қол созбады. Өз қателіктерін түсінген меймандар үнсіз тарай бастады. Қонақтарды шығарып салып тұрып Қаратай: “Ал енді осы тойғандарыңмен барасыңдар. Сыртымнан “Тәйтқара” деп жүрсіңдер ғой. Ендеше, “Тәйтқараны” тыңдаңдар. Бұдан былай шақырған жерге уақытында баратын болыңдар. Ер-азаматтар қалталарыңа бәкі салып жүріңдер, ет турауды үйреніңдер, ал әйел жолдастар дастарқанның берекесін кетіріп, сарқыт тасуды қойыңдар, – деп, қонақтарын шығарып салыпты.
Содан бері осы төңіректе белең алған қонаққа кешігу, дастарқанды талан-тараж қылу деген жаман әдет біржола тоқтап, асқа жиналған жұрттың бәрі әдептілік сақтайтын болыпты, – деп Қали да әңгімесін аяқтады.
Ысқақ АРҚАЕВ.
Есіл ауданы.